Γράφει ο ΄Ακης Δημητριάδης
Τα τελευταία γεγονότα στα ορυχεία της Χαλκιδικής έφεραν στη δημοσιότητα κι έναν διάσημο Έλληνα μεταλλωρύχο, τον Αλέξη Ζορμπά και την ομώνυμη διάσημη ταινία Zorba the Greek. Η ταινία αυτή είναι αμερικανική της δεκαετίας του 1960, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, με πρωταγωνιστές τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς και την Ειρήνη Παππά. Οι σκηνές της γυρίστηκαν στην Κρήτη. Είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Το 1964 τιμήθηκε με τρία βραβεία Όσκαρ.
Από τότε, ο Ζορμπάς έγινε σήμα κατατεθέν του τουρισμού μας. Ακόμα και σήμερα πολλοί ξένοι που έρχονται στην Ελλάδα περιμένουν να συναντήσουν – όπως στην ταινία – άντρακλες σαν τον Ζορμπά, ειλικρινείς, ατρόμητους, λάτρεις της φύσης και του έρωτα (αυτό το τελευταίο ιδιαίτερα οι σκανδιναβές!), αποφασιστικούς, μερακλήδες στο φαγητό, το ποτό, το χορό και το τραγούδι.
Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο μεγάλος μας μουσουργός, Μίκης Θεοδωράκης και έγινε παγκόσμια γνωστή ως Συρτάκι. Την ίδια εποχή, μια άλλη Ελληνίδα μουσικός έκανε γνωστή την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο. Είναι η τραγουδίστρια Νάνα Μούσχουρη, με διεθνή καριέρα, τις υψηλότερες πωλήσεις στην ιστορία (πάνω από 300 εκατομμύρια δίσκους) και πενήντα χρόνια διεθνούς καριέρας μέχρι σήμερα. Το 1959 στο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού κέρδισε το πρώτο βραβείο με το «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου» του Μάνου Χατζιδάκι και το δεύτερο βραβείο με το «Ξέρω κάποιο αστέρι» του Μίμη Πλέσσα. Το 1960 πήρε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Μεσογειακού Φεστιβάλ με το “Ξύπνα αγάπη μου”, ενώ λίγο αργότερα κατέκτησε την Αγγλία και όλο τον κόσμο με το παγκόσμιο μπέστ-σέλερ “Σαν σφυρίξεις τρεις φορές” του Μάνου Χατζιδάκι (στην Αγγλία, “White rose of Athens” και στη Γερμανία “Weise Rosen aus Aten”).
Να ξαναγυρίσουμε όμως πάλι πίσω στην ταινία, η οποία κατά περίεργη σύμπτωση έχει και κάποια σχέση με τα σημερινά γεγονότα στη Χαλκιδική, και συγκεκριμένα στα ορυχεία χρυσού και χαλκού στις Σκουριές στη Στρατονίκη.
Σύμφωνα με το σενάριο, ένας νεαρός Βρετανός συγγραφέας ήλθε στην Κρήτη για να επαναλειτουργήσει ένα ορυχείο που είχε κληρονομήσει. Εκεί γνώρισε και συνεργάστηκε με τον Αλέξη Ζορμπά, έναν σκληροτράχηλο, ενστικτώδη, παρορμητικό και τυχοδιώκτη άνθρωπο, που θα του αποκαλύψει μια άλλη όψη της ζωής. Τα σχέδια για το ορυχείο ναυάγησαν, ενώ και η σχέση του συγγραφέα με μια όμορφη χήρα κατέληξε σε τραγωδία. Η κορυφαία σκηνή της ταινίας είναι ο χορός συρτάκι στην αμμουδιά.
Ποιος, όμως, ήταν ο πραγματικός Αλέξης Ζορμπάς;
Γεννήθηκε στον Κολινδρό του Νομού Πιερίας το 1865. Ήταν γιος του Φώτη Ζορμπά, ενός πλούσιου τσέλιγκα και κτηματία και είχε άλλα τρία αδέλφια, την Κατερίνα, τον Γιάννη και τον Ξενοφώντα. Δούλεψε στον Κολινδρό στα κοπάδια του και έγινε ξυλοκόπος. Καταδιωκόμενος από τους Τούρκους, πήγε στο Καταφύγι του Νομού Κοζάνης κι αργότερα στη Χαλκιδική. Εκεί, στο Παλαιοχώρι, έζησε τα πιο κρίσιμα χρόνια της ζωής του. Δούλεψε ως μεταλλωρύχος σε μια Γαλλική εταιρεία εκμετάλλευσης μεταλλείων στη Στρατονίκη. Γνωρίστηκε με τον αρχιεργάτη του μεταλλείου, Γιάννη Καλκούνη, “έκλεψε” και παντρεύτηκε την κόρη του Ελένη, και έκανε μαζί της δώδεκα παιδιά (έζησαν τελικά τα επτά), από τα οποία αγαπούσε ιδιαίτερα τη δεύτερή του κόρη Ανδρονίκη. Οι πόλεμοι και ο θάνατος της γυναίκας του Ελένης έφεραν δυστυχία στην οικογένειά του.
Μετά από όλα αυτά εγκατέλειψε τη Χαλκιδική και πήγε στο Ελευθεροχώρι Πιερίας, οχτώ χιλιόμετρα από τον Κολινδρό, κοντά στον αδελφό του, γιατρό Γιάννη Ζορμπά.
Το 1915 πήγε στο Άγιο Όρος για να γίνει καλόγερος. Εκεί γνωρίστηκε με τον Καζαντζάκη, με τον οποίο συνδέθηκε με δυνατή φιλία. Οι δυο τους αργότερα πήγαν στην Πελοπόννησο, στη Μάνη, όπου εκμεταλλεύτηκαν τα ορυχεία της Πράστοβας. Ο Νίκος Καζαντζάκης εδώ εμπνεύστηκε και έγραψε το έργο του “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”.
Ας έλθουμε, όμως, πάλι στη σημερινή εποχή.
Πριν δύο μήνες με τη γυναίκα μου πήγαμε να επισκεφτούμε κάτι φίλους στη Βουλγαρία, στη Σόφια. Τους είχαμε φιλοξενήσει πέρσι το καλοκαίρι εδώ στην Ελλάδα και ήταν πολύ υποχρεωμένοι σε μας. Τους είχαμε γυρίσαμε σε όλα τα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής (στον Όλυμπο, τα Πριόνια, στο αρχαίο Δίον και τη Βεργίνα, τη μονή Εφρέμ και Τιμίου Προδρόμου, Μετέωρα, σπήλαιο Αλιστράτης και Πετραλώνων, κρουαζιέρα στο Άγιο Όρος, κ.ά.). Μας είχαν προσκαλέσει, λοιπόν, κι αυτοί για να μας ανταποδώσουν την φιλοξενία και να παραστούμε και στο γάμο της κόρης τους.
Όλα στο γάμο πήγαιναν ωραία και όμορφα, μέχρι την ώρα που πήγαμε στη δεξίωση, στο πολυτελέστατο ξενοδοχείο SERATON. Εκεί είχαν μαζευτεί πάνω από 500 άτομα προσκαλεσμένοι, και, μετά το πλούσιο φαγητό, η ορχήστρα άρχισε να παίζει διάφορα χορευτικά, κι ο κόσμος άρχισε να χορεύει στη μεγάλη πίστα.
Στη Βουλγαρία και τις άλλες βαλκανικές χώρες τα τελευταία χρόνια όλες οι ορχήστρες περιλαμβάνουν στο ρεπερτόριό τους και ελληνικά τραγούδια και χορούς. Ιδιαίτερα δημοφιλή είναι το συρτό – που μοιάζει με τους δικούς τους χορούς – αλλά και χασαποσέρβικο και …συρτάκι!
Κάποια στιγμή, λοιπόν, πάνω στο φόρτε του χορού, από τα μεγάφωνα ακούστηκε η ανακοίνωση:
– Στην παρέα μας έχουμε την τιμή να παραβρίσκεται και ένα ζευγάρι από την Ελλάδα. Γι’ αυτό, για να τους τιμήσουμε, η ορχήστρα θα παίξει ένα πολύ γνωστό ελληνικό τραγούδι, και παρακαλούμε τον κ. Θόδωρο Δημητριάδη να έλθει στην πίστα και να μας χορέψει…
Μόλις το άκουσα αυτό, πάγωσα και άρχισαν να τρέμουν τα πόδια μου. Όλοι οι χορευτές αποσύρθηκαν από την πίστα, η ορχήστρα άρχισε να παίζει το συρτάκι, άρχισαν να χτυπούν ρυθμικά τα χέρια, κι όλοι περίμεναν τον Έλληνα χορευταρά απόγονο του Ζορμπά – δηλαδή εμένα – να βγει και να χορέψει…
Η αλήθεια είναι ότι κατάγομαι μεν από τη Μακεδονία – όπως κι ο Αλέξης Ζορμπάς – αλλά ως προς το χορό δεν έχουμε καμία απολύτως σχέση. Το αντίθετο, μάλιστα. Ποτέ δεν έχω μάθει να χορεύω ούτε τους πιο απλούς χορούς. Στο Γυμνάσιο πριν από 50 χρόνια στο μάθημα της γυμναστικής ο Παπασταθόπουλος και ο Ευθυμίου μας είχαν μάθει κάτι βήματα τσάμικο, και πριν από 18 χρόνια είχα καταφέρει ύστερα από ένα μήνα ασκήσεις και πρόβες να μάθω τα στοιχειώδη βήματα του ταγκό, μόνο και μόνο γιατί με τη γυναίκα μου έπρεπε εμείς να ανοίξουμε το χορό στη δεξίωση μετά το γάμο μας.
Ομολογώ ότι αισθάνομαι πολύ άσχημα κάθε φορά που πηγαίνω σε δεξιώσεις με χορό, να βλέπω τους άλλους να χορεύουν κι εγώ να κάθομαι βιδωμένος στη θέση μου. Από μικρός μου άρεζε πολύ ο χορός, αλλά στο πουριτανικό ευαγγελικό περιβάλλον που έζησα και μεγάλωσα ο χορός ακόμα και σήμερα είναι αμαρτία και κάτι αυστηρά απαγορευμένο.
Όταν λοιπόν τα μεγάφωνα στη δεξίωση με προσκάλεσαν να σηκωθώ να χορέψω, δεν ήξερα πού να κρυφτώ, έψαχνα να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Η γυναίκα μου από δίπλα συνεχώς μου σκουντούσε το πόδι και με παρακινούσε,
– Σήκω… είναι μεγάλη ντροπή και προσβολή να αρνηθείς… Ο πατέρας της νύφης πήγε στην ορχήστρα και πλήρωσε παραγγελιά ένα μεγάλο ποσό μόνο και μόνο για σένα…
Εμένα με είχε περιλούσει κρύος ιδρώτας. Πεντακόσια άτομα κόσμος και 15 άτομα ορχήστρα κοιτούσαν και περίμεναν εμένα. Μετάνιωσα πικρά την ώρα και τη στιγμή που είχαμε έλθει στη δεξίωση. Η γυναίκα μου καταλάβαινε το πρόβλημά μου και κάποια στιγμή μου έδωσε θάρρος,
– Μη σε νοιάζει…, όλοι αυτοί δεν ξέρουν από συρτάκι…, μόνο στις ταινίες το έχουν δει. Σήκω και χόρεψε ό,τι να’ ναι, δεν θα καταλάβουν τίποτα…
Μετά από αυτό, πήρα κάπως δύναμη και θάρρος. Θυμήθηκα όλους τους ατρόμητους προγόνους μου, την Ποντιακή μου καταγωγή και έναν αντάρτη καπετάνιο στα βουνά, και …σηκώθηκα!
Δεν θυμάμαι τι ακριβώς έγινε, ζούσα σε άλλο κόσμο… Θα πρέπει να μπέρδεψα τους χορούς, ένα μείγμα ποντιακό κότσαρι με συρτό, ίσως και τσάμικο και ζεϊμπέκικο.
Το πιο εκπληκτικό από όλα είναι ότι, όταν κάποτε τελείωσα, εξουθενωμένος και μούσκεμα στον ιδρώτα, όλοι ξέσπασαν σε παρατεταμένα χειροκροτήματα… !!!
Αυτά παθαίνει όποιος είναι συμπατριώτης του Ζορμπά και δεν ξέρει να χορεύει συρτάκι !