(8‘Καθαρίσατε τας χείρας σας αμαρτωλοί και αγνίσατε τας καρδίας δίγνωμοι. (9) Κακοπαθήσατε και πενθήσατε και κλαύσατε, ο γέλως σας ας μεταστραφεί εις πένθος, και η χαρά εις κατήφεια” (Επιστολή Ιακώβου 4: 8-11).
Γιατί η αναζήτηση του θρήνου από τον Απόστολο Ιάκωβο; Στο εδάφιο 9 αναφέρει, «Κακοπαθήσατε και πενθήσατε και κλαύσατε»! Γιατί η προτροπή και η ενθάρρυνση για απογοήτευση; Ως άνθρωποι έχουμε έμφυτη τάση για την αποστροφή από τον πόνο και τη δυστυχία.
Πότε ήταν η τελευταία φορά που θελήσατε να θρηνήσετε γιατί δεν είχατε κάτι ποιο ενδιαφέρον να κάνετε; Με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο αποφεύγουμε αυτό που προκαλεί δυσφορία, πόνο και θρήνο. Μήπως τα λόγια βγαίνουν από κάποιο συναίσθημα εκδίκησης από τον συγγραφέα; Τι είναι αυτό που τον οδηγεί να κάνει τέτοια αδόκιμη και άκομψη πρόσκληση για ‘πόνο’ και ‘κακοπάθεια’;
Ο τόνος ακούγεται ειλικρινά παράξενος και τέτοιες λέξεις μπορεί να σκέφτεται ο αναγνώστης δεν θα έπρεπε να είναι μέρος του ευαγγελίου της αγάπης.
Ο θρήνος συνδέεται με μια πολύπλοκη διαδικασία και οδηγεί σε διάφορες αποφάσεις και αποτελέσματα. Το κάλεσμα για πένθος και δάκρυα μας φέρνει στο σημείο που το άτομο κατέχεται από μία δυνατή αίσθηση ότι δεν μπορεί να αλλάξει το παρελθόν ή τις συγκεκριμένες καταστάσεις που τον δυσκολεύουν.
Τα δάκρυα είναι απόρροια εσωτερικής σύγκρουσης συναισθημάτων και δυσφορίας. Αν και η ζήλια, το μίσος, και ο φθόνος μπορεί να προκαλέσουν πένθος, στις περισσότερες περιπτώσεις, το πένθος είναι απόρροια της συγκίνησης γι αυτό που ‘χάθηκε’ ή ‘δεν επιτεύχθηκε’. Στην περίπτωση που ο πόνος δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα φυσικής δυσφορίας του σώματος (π.χ. ατύχημα), τότε η συγκίνηση γίνεται το κυρίαρχο συναίσθημα που προπορεύεται του πένθους.
Ο Ιάκωβος κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο πένθος, την κακοπάθεια και τον κλαυθμό λόγω της ειλικρινούς συνειδητοποίησης που αισθάνεται κάποιος για τις πράξεις, τα λόγια και τις καταστάσεις που αποδείχθηκαν πολύ διαφορετικές από ότι φαντάζονταν.
Η μεταστροφή περιέχει το βαρύ αίσθημα λύπης που προκαλεί τη συγκίνηση και έπειτα το πένθος. Δεν μπορεί να υπάρξει πένθος χωρίς συγκίνηση. Δεν μπορεί να υπάρξει λύπη χωρίς μετάνοια. Δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή και μεταστροφή χωρίς αναγνώριση του τι πραγματικά έγινε.
Στην Ελλάδα το αίσθημα του πόνου και της συγκίνησης αφορά την σημερινή οικονομική συγκυρία και τις δυσκολίες των πολιτών. Ο πόνος αφορά την έλλειψη πρόσβασης σε αγαθά που στα προηγούμενα χρόνια προσφέρονταν πλουσιοπάροχα. Ένας τέτοιος πόνος παραμένει αντιδραστικός και παρμένος από τις συγκυρίες. Ο αντιδραστικός πόνος αυτόματα δημιουργείται από τις θλιβερές συνέπειες. Δεν είναι πένθος που πηγάζει από την αναγνώριση για το τι δεν έγινε αλλά για αυτό που χάθηκε.
Η πρόσκληση του Ιακώβου για κακοπάθεια δεν αφορά την αλλαγή των συγκυριών μόνο, αλλά την ιδιαίτερη πνευματική αναγνώριση της ίδιας της κατάστασης των συγκυριών. Τα λόγια του φαίνονται παράδοξα γιατί δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που να δημιούργησε πόνο από την αρχή. Γιατί κάποιος να θρηνήσει χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρη αιτία;
Το κάλεσμα του Ιακώβου για κλαυθμό είναι ένα κάλεσμα στο οποίο η βαθειά εσωτερική μεταστροφή αφορά μια ιδιαίτερη συγκίνηση για το λάθος και την αμαρτία. Αυτή η ιδέα παρουσιάζεται ξεκάθαρα στην αναφορά του ‘Καθαρίσατε τα χέρια σας αμαρτωλοί’. Αν και το μήνυμα ‘καθαρισμός χεριών’ παραμένει συμβολικός η αίσθηση της ακάθαρτης στάσης είναι σημαντική γιατί αποβλέπουν στα χέρια ως το φυσικό και άμεσο μέλος επαφής με το περιβάλλον. Τα χέρια συμβολίζουν την σκέψη, τις αποφάσεις που οδήγησαν στα ρουσφέτια και την εκμετάλλευση στο Ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Το να πλυθείς από την ακαθαρσία είναι ένδειξη απόφασης για το ότι θέλεις να απομακρυνθείς από αυτό που έκανες αλλά και παράλληλα να προσπαθήσεις να ακολουθήσεις μια διαφορετική κατεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι η προθυμία για αλλαγή δεν είναι απλά μεμονωμένη αντίδραση για το ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική. Το πένθος δεν ακολουθείται από την απόγνωση για το ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο που μπορεί να γίνει. Αντίθετα είναι πρωτοβουλία στην οποία η θέληση και δύναμη για αλλαγή δημιουργεί συγκίνηση για το ότι δεν έλαβε χώρα ποιο νωρίς, εξίσου και η ιδέα του ‘πένθους’.
Ο πόνος και το πένθος που σήμερα ζούμε στην κοινωνία είναι αντιδραστικές συμπεριφορές. Ο λόγος των απεργιών είναι γιατί δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη εναλλακτική και γιατί βαδίζουμε σε ένα απόλυτο αδιέξοδο. Τα ήδη υπάρχοντα αγαθά θα μειωθούν ακόμη περισσότερο με τις μελλοντικές περικοπές με αποτέλεσμα να μεγαλώσουν το χάσμα της στέρησης.
Ένα τέτοιο πένθος μένει εξίσου σημαντικό αλλά δεν περιέχει τη βαθύτερη συνειδητή αναγνώρισης της προσωπικής ευθύνης. Είναι πένθος λόγου φόβου και όχι γιατί υπάρχει βαθιά αναζήτηση για αλλαγή για την αιτία του λάθους και της αμαρτίας.
Η εσωτερική αποφασιστικότητα για αλλαγή παραμένει καθοριστική για την πραγματική μεταστροφή και ανάπτυξη του ατόμου και τις κοινωνίας. Αυτός είναι ο στόχος της διεργασίας που θα πρέπει να στοχεύουμε να δημιουργήσουμε. Μια πλήρης συναίσθηση ευθύνης που πρώτα μας οδηγεί στην συγκίνηση και μετά στην αναζήτηση για πραγματική αλλαγή για το μέλλον.
Ο Απόστολος Ιάκωβος δεν μας οδηγεί σε μία παράλογη συμπεριφορά πένθους αλλά σε μια ειλικρινή συνειδητοποίηση της κατάστασης της αμαρτίας στην οποία συμβάλαμε. Αν το αίσθημα της συγκίνησης δεν ζωηρέψει μέσα μας τότε σίγουρα η λύπη δεν θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για πραγματική αλλαγή αλλά για μια απλή διαιώνιση της παρούσας κατάστασης.