Ο Descartes’ (1596-1650) ορίζει την έννοια της «μηχανής» χωρίς ζωή, για τη φύση. Ο Newton περίγραψε μηχανικό κόσμο και ωρολογοποιό Θεό που ενσωμάτωσε στον κόσμο νόμους κίνησης και επεμβαίνει για να διορθώνει ανωμαλίες.[1] Την κοσμοθεωρία αυτή ανέτρεψαν η Οικολογία, η Φυσική, η Ψυχολογία, που θεωρούν τα όντα ως αλληλοεξαρτώμενα και αλληλοσυνδεόμενα. Μιλούν για αλυσίδα ζωής, όχι για άτομα. Το νερό που εισέρχεται στον οργανισμό μας, ξεδιψά, αναζωογονεί, καθαρίζει. Στα νερά της λίμνης γεννιούνται ψάρια και θαλασσινά. Η μηχανιστική κοσμοθεωρία τα έβλεπε ως νεκρή ύλη. Εμείς ας τα δούμε ως δημιουργήματα του Θεού, μέλη της αλυσίδας της ζωής.
Το Οικολογικό Πρόβλημα
Πολλοί απέδωσαν ευθύνες για τη οικολογική κρίση στο χριστιανισμό και την επιρροή του. Θεωρούν ότι η αιτία για την υπερ-εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του πλανήτη βρίσκεται στην εντολή «να γεμίσετε τη γη και να κυριαρχήσετε σ’ αυτήν»..[2] Οι καταγγελίες έγιναν αιτία για να ξανά-μελετήσουμε τις σχέσεις Θεού- ανθρώπων- δημιουργίας στη Βίβλο. Απομονώνοντας τα εδάφια Γεν 1 26-8 τα ορίσαμε ως δόγμα για τις σχέσεις μας με τη δημιουργία. Στη Βίβλο όμως υπάρχει ο άνθρωπος εξ αρχής στη δημιουργία ως μέλος της. Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος ‘εικόνα Θεού’. Σύμφωνα με το εδάφιο Ρωμαίους 1.20 όλη η δημιουργία είναι εικόνα του Θεού: η αιώνια δύναμη και η θεϊκή ιδιότητα του Θεού είναι αόρατες αλλά μπορούσαν (οι άνθρωποι) να τις δουν μέσα στη δημιουργία, από τότε που έγινε ο κόσμος.»
Οι σχέσεις εξουσίας και υποτέλειας όσον αφορά τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους και με την υπόλοιπη δημιουργία, προκύπτουν από την απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό. Αυτό είναι φανερό στα ένδεκα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου της Γένεσης. Η διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου µε το Θεό συνεπάγεται καταστροφή των σχέσεων σε όλα τα επίπεδα. Η σχέση των δύο φύλων (2:23-25) γίνεται σχέση υποταγής της γυναίκας στον άνδρα (3:16,20), ο Κάιν σκοτώνει τον αδελφό του Άβελ (4:8). Μετά τον κατακλυσµό ο Νώε καταριέται το γιο του Χαµ (9:25). Η οικοδόμηση του πύργου της Βαβέλ διασπά την ανθρώπινη κοινωνία, καθώς οι άνθρωποι δε μπορούν να συνεννοηθούν πια µεταξύ τους (11:9). Προηγείται ανταρσία του ανθρώπου, για να υπερβεί τα όριά του, να ομοιωθεί µε το Θεό. Η ισοθεΐα επιδιώκεται µε απόκτηση ηθικής αυτονοµίας από το Θεό (ο άνθρωπος αποφασίζει µόνος για το τι είναι καλό ή κακό), με βελτίωση του είδους (ανάµειξη θεΐων µε ανθρώπινα όντα), με την τεχνολογία (οικοδοµή πύργου). Η σωτηρία που προσφέρει ο Χριστός αποκαθιστά τη σχέση του ανθρώπου µε το Θεό.[3]
Η ‘αλυσίδα ζωής’ δεν αναφέρεται σε ανώτερα, ή κατώτερα όντα. Στη Βίβλο όλα τα όντα έχουν αξία και τιμή ως πλάσματα του Δημιουργού και θέση στην ‘αλυσίδα ζωής’, διαφοροποιημένα για ξεχωριστό έργο. Αν πάρουμε θέση στο οικοσύστημά μας ως μέλη και όχι ως κυρίαρχοι, αυτό προκαλεί ευσέβεια προς το Δημιουργό, σεβασμό στη δημιουργία, ανταπόκριση για ζωή αρμονική με τα άλλα όντα και επιθυμία να γνωρίζουμε τα άλλα όντα και τα φυσικά φαινόμενα.
Τα όρια Οικοσυστήματος
Τα όρια των οικοσυστημάτων μπορεί να είναι μια πόλη, ένα βουνό, μια λίμνη, μια χώρα, ο πλανήτης, το σύμπαν. Δεν χωρίζουν τα οικοσυστήματα, αλλά τα ενώνουν. Η αλληλο-εξάρτηση των όντων φαίνεται πχ. στην ενέργεια του ήλιου διατηρεί τη ζωή στον πλανήτη. Αν ο ήλιος διαλυθεί η ζωή στον πλανήτη θα σταματήσει. Αν ζώα και φυτά εξαφανιστούν οι άνθρωποι δεν θα έχουμε τροφή. Υπάρχει αλληλο-εξάρτηση ανάμεσα στα όντα και στα φυσικά φαινόμενα του πλανήτη και πέρα από αυτόν. Τα όντα δεν είναι αυτόνομα, η μεταξύ τους σχέση, είναι στοιχείο ύπαρξης.
Η Οικολογία ως επιστήμη μελετά τις σχέσεις των όντων, όχι κάθε ον χωριστά όπως η Βιολογία. Εξετάζει πώς η ανθρώπινη κατάχρηση εξαντλεί τα οικοσυστήματα απειλώντας την ‘αλυσίδα ζωής’.[4] Η Οικολογική Θεολογία μελετά τις σχέσεις Δημιουργού-δημιουργίας στη τωρινή πραγματικότητα.[5] Η ισορροπία τοπικού οικοσυστήματος επιδρά στην υγεία των ανθρώπων. Με αλόγιστες επεμβάσεις καταστρέφουμε τις ισορροπίες των οικοσυστημάτων που πολλές φορές δεν είναι αναστρέψιμες. Ως μέλη τους οφείλουμε να φροντίζουμε την ισορροπία τους.
Παράδειγμα: Θα έριχναν στη λίμνη Ιωαννίνων ψάρι του Αμαζονίου 250 κ. Το ψάρι για να φτάσει αυτό το βάρος χρειάζεται τροφή 2 τόνων. Θα τρώει όλα τα ψάρια της λίμνης που θα εξαφανιστούν. Μετά θα πρέπει να αγοράζουν τροφή για να το ταΐζουν! Και πώς θα μαζέψουν το ψάρι αν αναποδογυρίζει τις βάρκες της λίμνης; (Νίκος Μάργαρης 1983).
Βιβλική Οικονομία
Οι σύγχρονες κοινωνίες οδηγήθηκαν στη μόλυνση και στην υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων γιατί θεώρησαν τη φύση ‘αντικείμενο’ για καλοπέραση των ανθρώπων. Για να βγούμε από την κρίση πρέπει να σκεφτούμε τα σημεία αναφοράς του πολιτισμού μας. Η κοινωνία προσφέρει πλαίσιο οικονομίας της αγοράς ως ανταλλαγή προϊόντων ή εμπορικών συναλλαγών.
Υπερκατανάλωση
Η αστικοποίηση στην Ελλάδα σήμαινε εκμετάλλευση φυσικών και αγροτικών εδαφών. Η χώρα έχασε την οικονομική αυτονομία και ζωτικότητα. Μετά το 1933 η σπανιότητα ελεύθερων εδαφών και η έλλειψη πρόβλεψης για πράσινους τόπους και πάρκα μετέτρεψαν την Αθήνα σε τραχύ τοπίο. Παλαιά η γεωργία ήταν κύριο επάγγελμα των Ελλήνων. Αργότερα διαδόθηκε η εμπορική ιδεολογία, η καταναλωτική και των μεσαζόντων. Η Αθήνα έγινε κέντρο πολυτελούς καταναλωτισμού. Επιτυχής ανάπτυξη δεν ήταν πια η παραγωγική εργασία αλλά το κέρδος καλού εισοδήματος στην πόλη.
Η σύγχρονη οικονομική κρίση προσφέρει στους ανθρώπους της πίστης στο Θεό, τη δυνατότητα να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις για βιώσιμη οικονομία. Αν η οικονομική κρίση είναι αποτέλεσμα της απομάκρυνσής μας από το Θεό, τους ανθρώπους και τη δημιουργία και είναι κρίση αξιών, πρέπει να μετανοήσουμε γιατί δεν καταγγείλαμε το διεφθαρμένο οικονομικό σύστημα αλλά συμμετέχουμε ακολουθώντας τους κανόνες του στην καθημερινή ζωή μας. Εγωιστικά και άπληστα αλωθήκαμε από προσωπικές επιθυμίες, για συνεχώς περισσότερο χρήμα που ποτέ δεν ήταν αρκετό. Ο υπερκαταναλωτισμός ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαμε τα χρήματά μας. Η γενιά μου ακολούθησε το παγκοσμιοποιημένο μοντέλο της υπερκατανάλωσης για να έχουν τα παιδιά μας ότι εμφανίζεται στην αγορά. Η επιθυμία μας ήταν να προσφέρουμε σ’ αυτά ότι οι γονείς μας δε μπορούσαν να μας προσφέρουν. Πρέπει να μετανοήσουμε για την απληστία μας: «ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα.»[6] Το μήνυμα του Αποστόλου Παύλου αν μεταφερθεί στο σήμερα, μπορεί να κατανοηθεί ως προσπάθεια να διατηρούμε υπό έλεγχο συνθήκες εργασίας που αποδεχθήκαμε ή δημιουργήσαμε. Άγχος και ένταση από την επιθυμία να αποκτούμε συνεχώς περισσότερα μετατρέπουν την εργασία από ευλογία σε κατάρα σκλαβιάς και καταπίεσης.
Η παγκόσμια οικονομία ωθεί στο να επιθυμούμε χρήματα, απολαύσεις, ουσίες. Τα εμπορικά κέντρα έγιναν καθεδρικοί ναοί που προωθούν την «πνευματικότητα της κατανάλωσης». Οι εξαρτήσεις αυτές αντικαθιστούν τη λαχτάρα για την εμπειρία της γνώσης του Θεού και την ολοκλήρωση, με ατέλειωτη απληστία για κάθε καταναλωτικό αγαθό. Το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα στην Ελλάδα με το οποίο συμπλεχθήκαμε, μας προκαλεί να μην ικανοποιούμαστε ποτέ από ότι έχουμε. Αν παραιτούμασταν από τον έλεγχο της αγοράς για κάθε νέα κατανάλωση, θα εμβαθύναμε σε καρποφόρο έδαφος εφαρμογής αντιδρώντας στην επιπολαιότητα της ζωής μας. Πρέπει να μεταστραφούμε σε κοινωνίες περιχωρητικές.[7] Να είμαστε ολοκληρωμένοι ανοίγοντας τον εαυτό μας προς τους άλλους και δημιουργώντας χώρο εντός μας για αυτούς ώστε να έχουν τη στήριξή μας όταν υποφέρουν. Ως εκκλησίες είναι ανάγκη να αντισταθούμε στον υπερκαταναλωτισμό του πολιτισμού που δημιουργεί ανάγκες για κάθε αγαθό που παράγεται. Οι εκκλησίες μας ως περιχωρητικές κοινότητες είναι ανάγκη να αγκαλιάσουν τον πολιτισμό της αυτάρκειας και απλότητας.
Αυτάρκεια
Η Εύα και ο Αδάμ ξεπέρασαν τα ανθρώπινα όρια, και τις εντολές του Θεού για να γίνουν ως θεοί. Το ίδιο κάνουμε και εμείς παραβιάζοντας τις ισορροπίες της δημιουργίας. Χτίσαμε σπίτια στην άμμο. Απλώσαμε τα πόδια έξω από το πάπλωμά μας, χτίσαμε νοικοκυριά με αέρινο χρήμα. Διαφθάρηκαν οι σκέψεις μας. Χάσαμε την απλότητά μας. Τα δάνεια θα μας σώσουν ή θα μας δώσουν πρόσκαιρη λύση για να συνεχίσουμε να ξοδεύουμε και να παίρνουμε άλλα δάνεια; Ο Χριστός είπε: «ήρθα για να έχουν τα πρόβατά μου ζωή, και μάλιστα ζωή περίσσια.» Είναι λόγια ουτοπικά για την πραγματικότητα που βιώνουμε παλεύοντας με αποπληρωμές, μνημόνια, διαφθορά, ανεργία; Η ευσέβεια είναι μεγάλος πλούτος για όποιον είναι αυτάρκης. «Αυτάρκεια» σημαίνει πληρότητα με τα αναγκαία για τη ζωή. Ας ελέγξουμε το ‘πρότυπο ζωής’ που διαμορφώσαμε. Στο κατά Ματθαίον 6.25-34 ας βάλουμε τίτλο «Αυτάρκεια»:
μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε καὶ τί πίητε, μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε… ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας, ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά… περὶ ἐνδύματος τί μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ πῶς αὐξάνει· οὐ κοπιᾷ οὐδὲ νήθει… οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων…[8]
Μετάνοια
Η έξοδος από κάθε κρίση είναι η μετάνοια. Εγωκεντρικά εκμεταλλευόμαστε άλλους ανθρώπους και τη φύση. Βάλαμε σε κίνδυνο τη ζωή του πλανήτη. Ο Χριστός ήρθε για να σώσει τον άνθρωπο και τη δημιουργία από τη φθορά και το θάνατο και να μας ενώσει με το Θεό. Πληρωμένοι από την αγάπη του Θεού ας φροντίζουμε για τα αναγκαία μας και ας φροντίζουμε και άλλους που έχουν ανάγκη. «Κατέχουμε αληθινά, μόνο ότι έχουμε δώσει.»[9]
Οικονομία της Δωρεάς
Η κοινωνία προσφέρει ως πλαίσιο τη οικονομίας της αγοράς την ανταλλαγή προϊόντων, το ελεύθερο ή ελεγχόμενο εμπόριο. Ο Θεός δημιούργησε και συντηρεί τη δημιουργία σε οικονομία δωρεάς. Τα οικοσυστήματα περιλαμβάνουν φυτά, ζώα, ανθρώπους και είναι αλληλοεξαρτώμενα. αλληλοσχετιζόμενα, γήινα και κοσμικά συστήματα, δώρα του Δημιουργού που ανήκουν στο Δημιουργό, «του Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ».[10] Το βιβλικό εδάφιο «δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε»[11] μπορεί να κατανοηθεί ως εφαρμογή της οικονομίας της δωρεάς. Η ζωή κάθε ζώντος οργανισμού, η διατήρηση στη ζωή και η θεραπεία κάθε ζωής είναι δώρο του Θεού. Το εδάφιο μπορεί να εννοηθεί ως πρόσκληση στον εθελοντισμό, στην προσφορά και στις διακονίες της εκκλησίας.
Αγιασμένη Δημιουργία
Ο Θεός «ευλόγησε και καθαγίασε» τη Δημιουργία, ή έβδομη μέρα περιείχε όλη τη δημιουργία. Ας ανακτήσουμε την αίσθηση αγιότητας της δημιουργίας που ο Θεός ευλόγησε και καθαγίασε. Ο άνθρωπος αμαρτάνοντας απομακρύνθηκε από το Θεό. Η γη έβγαζε αγκάθια και τριβόλια, ο Θεός όμως δεν απέσυρε τον Εαυτό Του από τη δημιουργία: συνεχίζει να δημιουργεί, να τη συντηρεί και να την αναδημιουργεί. Η βιοποικιλότητα είναι πολύτιμος πλούτος, δεν πρέπει να καταστρέφουμε τα όντα για να ικανοποιούμε την απληστία μας, έτσι ώστε να διατηρηθεί η ‘αλυσίδα της ζωής’ υγιής.
Διαφορετική αντίληψη του Χρόνου
Ας σκεφτούμε την ηλικία της γης, του κόσμου, τον αιώνιο χρόνο, το χρόνο που δια των γενεών αναπτύχθηκαν τα οικοσυστήματα όχι ως προϊόντα εργοστασίου, ούτε πληρωμένα με χρήματα ή ανταλλαγή προϊόντων. Ο Θεός τα δημιούργησε ως μέλη της δημιουργίας Του. Ας σκεφτούμε το χρόνο που ο άνθρωπος δημιουργήθηκε, δηλαδή τελευταίος. Είμαστε εξαρτημένοι από τα άλλα όντα, καταστρέφουμε τη δημιουργία που χωρίς ανθρώπινες επεμβάσεις θα ανακτούσε τις οικολογικές ισορροπίες της. Ας γνωρίσουμε τους κύκλους ζωής των όντων και των οικοσυστημάτων παρόλο που οι σχέσεις μεταξύ τους είναι πολύπλοκες. Η Οικολογία μελετά το πώς οι φυσικές κοινότητες συντηρούν την ‘αλυσίδα ζωής’ στα οικοσυστήματα υγιή και πώς αυτά διαλύονται με ανθρώπινες επεμβάσεις. Αν η εκμετάλλευση της γης και των όντων είναι αμαρτία πρέπει να μετανοήσουμε για την καταστροφή τους και να δημιουργήσουμε άλλη πραγματικότητα· να αλλάξουμε τις επιθυμίες μας και τον καταναλωτικό τρόπο ζωής. Αν ευθυνόμαστε για την κρίση, πρέπει ως χριστιανικές κοινότητες να καλούμε την οικονομία της υπερεκμετάλλευσης σε απολογία, να οραματιζόμαστε, να ενεργούμε διαφορετικά. Δεν καταγγέλλουμε τη διαμορφωμένη κατάσταση μόνο, αντιστεκόμαστε, δεν τη δεχόμαστε ως αναπόφευκτη. Φροντίζουμε για τις ανάγκες των περιθωριοποιημένων ανθρώπων, για τη γη που κινδυνεύει, για τη ζωή της γης. Επανασυνδέουμε σχέσεις καταστραμμένες μεταξύ ανθρώπων, ανθρώπων με τη γη και τους κατοίκους της. Ακούμε ιστορίες όπου γίνονται διακρίσεις και υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπων ή της γης για να δράσουμε. Η πίστη στο Θεό που φροντίζει τη δημιουργία, η πίστη που αναγνωρίζει τη σοφία του Θεού εκφρασμένη στη δημιουργία, η πίστη στον ενσαρκωμένο Χριστό που εισήλθε στην ‘αλυσίδα της ζωής’ για να την ανακαινίσει, μπορεί να μας μεταστρέψει ώστε να διαμορφώσουμε αντίστροφη πραγματικότητα, μπορεί να αλλάξει κοινωνικές, οικολογικές, διεφθαρμένες σχέσεις.
Μη-Ανθρωποκεντρική Δημιουργία
Ο Θεός έβαλε το ουράνιο τόξο Του στα σύννεφα, ως σημείο της διαθήκης με τη γη με κάθε ζωντανή ύπαρξη για όλες τις μελλοντικές γενιές Γέν 9.12-3.
Όλα τα όντα αινούν τον Κύριο «… όλα τ’ άστρα τα φωτεινά, Αινείτε τον οι ουρανοί των ουρανών, και τα νερά που ‘ναι πιο πάνω απ’ τα ουράνια…» Ψαλμός 148.3-4.
Μελετώντας τα κεφάλαια 38-41 του Ιώβ παράλληλα με τα εδάφια Γένεσις 1.28 η έννοια κυριαρχίας του ανθρώπου στη δημιουργία διαλύεται. Ο Ιώβ δε κατανοεί τα φυσικά φαινόμενα, δε μπορεί να κυριαρχεί στη φύση τη γεμάτη μυστήρια άγνωστα στον άνθρωπο, όπου τα δημιουργήματα ζουν ανεξάρτητα από τους ανθρώπους. Ο Θεός οδηγεί τον Ιώβ να βρει θέση ως μέλος της δημιουργίας, να συνυπάρχει με όλα τα όντα. «Που ήσουν εσύ, όταν εγώ θεμέλιωνα τη γη;» 38.4 τον ρωτά ο Θεός. «Κοίτα τον ιπποπόταμο… είν’ ένα αριστούργημα μές στη δημιουργία μου, μονάχα ο πλάστης του μπορεί να τον δαμάσει.» 40.15,19 «Μήπως προχώρησες ως τις πηγές της θάλασσας;» 38.16,12 «Μες στη ζωή σου πρόσταξες ποτέ τη μέρα να φανεί;»
Οι δεσμοί με τη δημιουργία για να επανακτηθούν πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε στα μηνύματα που στέλνουν τα όντα με το δικό τους τρόπο. Η διακονία του Ιησού ήταν θεμέλιο θεραπευμένης δημιουργίας. Φανέρωσε τη δόξα Του, με την ανάσταση του Λαζάρου (Ιωάννης 43.9) με την κατάπαυση της τρικυμίας (Λουκάς 8.24), μετατρέποντας το νερό σε κρασί (Ιωάννης 2.9), ενέργειες που δεν ήταν μηχανιστικές. Εδώ μπορούμε να κάνουμε τη διάκριση επιστημών και θεολογίας. Οι επιστήμες μελετούν ότι είναι νοητό με τις φυσικές μας αισθήσεις. Εκφράζονται με φυσικές, χημικές, μαθηματικές εξισώσεις. Όμως προσεγγίσεις που δημιουργούν μαθηματικό μοντέλο δεν απαντούν σε ερωτήματα όπως: Με ποια δύναμη και ώση ποιανού, γίνονται χημικές μετατροπές πχ. στο νερό που γίνεται κρασί; Ο Χρυσόστομος γράφει: Με ρωτάτε πώς θα μπορούσε οτιδήποτε να δημιουργηθεί «ἐξ οὐκ ὄντων». Όταν τρώμε ψωμί, πώς το ψωμί μετατρέπεται σε αίμα μέσα μας; Δεν είστε σε θέση να βρείτε την αιτία λόγω της οποίας το φαγητό συνεχώς μετασχηματίζεται και αναζητάτε από μένα απαντήσεις για τη δημιουργία του Θεού; Αγγίζει τα όρια των δυνατοτήτων του ανθρώπου να κατανοεί την πραγματικότητα, την αιωνιότητα και την ακατάληπτη θεία δύναμη.[12][13]
Για να ανανεώσουμε τους δεσμούς μας με την δημιουργία χρειαζόμαστε γλώσσες οι οποίες θα φανερώνουν ένα κοσμολογικά φαινόμενο που συμβαίνει σε ζωντανή δημιουργία.[14] «Τα ουράνια φανερώνουνε το μεγαλείο του Θεού… Η μια στην άλλη μέρα μεταδίδει αυτό το μήνυμα κι η μια στην άλλη νύχτα μεταφέρει αυτή τη γνώση. «σ’ όλη τη γη απλώθηκε η λαλιά τους, οι λέξεις τους στα πέρατα της οικουμένης.».[15] “Τράβα τεμπέλη στο μυρμήγκι, κοίταξε πώς δουλεύει και γίνε σοφός. Αυτό δεν έχει ούτε αρχηγό, ούτε επιστάτη ούτε αφεντικό· κι όμως το καλοκαίρι εξασφαλίζει την τροφή του, προμήθειες συγκεντρώνει τον καιρό του θερισμού.»[16]
Ωστόσο ρώτησε τα ζώα,
θα σε διδάξουν·
ρώτησε τα πουλιά
και θα σου πουν·
μίλα στη γη
και θα σου δώσει μάθημα·
της θάλασσας τα ψάρια
θα σου διηγηθούνε.
Ποιο απ’ όλα αυτά δεν ξέρει
πως το ‘πλασε το χέρι του Θεού;
Στο χέρι του είναι η ζωή
κάθε πλάσματος ζωντανού
και κάθε ανθρώπου η πνοή προέρχεται
απ’ αυτόν.[17]
Η φωνή των όντων εκφράζεται με γήινες γλώσσες: νεύματα, εικόνες, ήχους, κραυγές ως μηνύματα επικοινωνίας που οδηγούν στην ενσωματωμένη στη φύση πραγματικότητα ως ερμηνευτικά εργαλεία για να σχετισθούμε με τη γη.[18] Πολλές περικοπές της Καινής Διαθήκης αν διαβαστούν με περιχωρητική γλώσσα φανερώνουν ότι ο Χριστός Δημιουργός επικοινωνούσε με όλα τα όντα. Οι περιχωρητικές γλώσσες εκφράζουν την αλληλοσχέση των όντων που υπάρχουν στη ζωή εν Χριστώ, πηγή κάθε ζωής. Ο Ιησούς ««επιτίμησε τον άνεμο και είπε στη θάλασσα: «Σώπα· φιμώσου!» Σταμάτησε τότε ο άνεμος, –ανταποκρίθηκε στα λόγια του Ιησού σα ζωντανό πλάσμα στο Δημιουργό του– και έγινε απόλυτη γαλήνη.»»[19][20] «στην έρημο έμεινε σαράντα μέρες… με τα θηρία.»[21] Η παρουσία του Ιησού στην έρημο με τα θηρία, οι θεραπείες, τα θαύματα είναι σπέρματα νέας δημιουργίας.[22] Όλη η δημιουργία περιέχεται στον αναδημιουργημένο κόσμο, ανταποκρινόμενη στην απολυτρωτική δύναμη του Χριστού.
Οι διακονίες του σώματος του Χριστού
«Δεν πρέπει να μολύνετε τη χώρα που θα κατοικείτε, γιατί εκεί θα κατοικώ και εγώ»[23] είπε ο Κύριος στους Ισραηλίτες. Η αποκάλυψη ότι η γη και το πλήρωμά της είναι του Κυρίου ο οποίος κατοικεί σ’ αυτήν, ας είναι πρόκληση για να σεβαστούμε τη δημιουργία, τη γη και την οικο-περιοχή μας.
«Να σπάτε των αδικημένων τα δεσμά, να λύνετε τα φορτία που τους βαραίνουν, τους καταπιεσμένους να απελευθερώνετε και να συντρίβετε κάθε ζυγό.»[24] Αν η γη και το πλήρωμά της δεν είναι ιδιοκτησία μας, δεν έχουμε δικαίωμα να τη μολύνουμε για να ικανοποιούμε τις εγωιστικές μας ανάγκες αδιαφορώντας για τις ανάγκες της γης και των άλλων πλασμάτων. Η οικολογική καταστροφή είναι δεσμά και φορτία που εμείς επιβάλλαμε στο περιβάλλον με την απερισκεψία μας. Πρόσκληση για υπηρεσία μπορεί να είναι και η ανάγκη να λύσουμε τα καταστροφικά φορτία της μόλυνσης με τα οποία φορτώσαμε τη γη του Κυρίου ώστε να την απελευθερώσουμε από αυτά.
[1] Ruether, Gaia and God, pp.196-7.
[2] White Lynn Jr., ‘The Historical Roots of Our Ecological Crisis’ in Science, 155/3(1967), 1203-7.
[3] Μιλτιάδης Κωνσταντίνου «Το ζήτηµα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας σύµφωνα µε τις αρχαίες βιβλικές παραδόσεις» https://www.academia.edu/1623935/_and_
[4] Ruether, Gaia and God, pp. 1-2. ‘Οικολογία’ Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., 1998), σελ.1251.
[5] David G. Hallman, ‘Beyond “North/South Dialogue”’, in David G. Hallman (ed.), Ecotheology Voices from South and North (New York: WCC Publications, 1995), p.9.
[6] Α΄ Τιμόθεον 6.8.
[7] Το ουσιαστικό «περιχώρηση» ορίζει την προσπάθεια δημιουργίας χώρου για τους άλλους γύρω μας ή την επέκταση του εαυτού μας ολόγυρα προς τους άλλους.
[8] Κατά Ματθαίον 6.25-34.
[9] Ιωάννα Τσάτσου, Ο αδερφός μου Γιώργος Σεφέρης (Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1973), σελ. 371.
[10] Ψαλμός 23(24). 1.
[11] Ματθαίος 10.8.
[12] ‘Στή Γένεση’, Λόγος Πρῶτος, σὲ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου ἔργα Τόμος Ἕβδομος ἐρμηνευτικὰ (Β’), (Ἀθῆναι: «Ὁ Λόγος», 1972), σελ.124-5.
[13] Στη δημιουργία του κόσμου τι πυροδοτεί τις εξισώσεις για να δημιουργηθεί κόσμος περιγραπτός; Ο Hawking αγγίζει τα επιστημονικά όρια. Η θεολογία αναζητά το Δημιουργό που πυροδοτεί με την πνοή και το λόγο του τη δημιουργία, Hawking, A Brief History of Time, pp.13,24,57,71,191-3.
[14] David Abram, The Spell of the Sensuous, (USA: Vintage, 1997), pp.138,179,273-4.
[15] Ψαλμός 19.1-6.
[16] Παροιμίαι 6.6-8.
[17] Ιώβ 12: 7-9.
[18] The Earth Bible Team, ‘The Voice of Earth: More than Metaphor?’ in Norman C. Habel, The Earth Story in the Psalms and the Prophets, pp.23-28.
[19] Μάρκος 4.39.
[20] «ξαναφάνηκε (στους μάγους) το άστρο που είχαν δει ν’ ανατέλλει με τη γέννηση του παιδιού –ανταποκρίθηκε το άστρο στη γέννηση του Χριστού- και προχωρούσε μπροστά τους· τελικά ήρθε και στάθηκε πάνω από τον τόπο όπου βρισκόταν το παιδί..» Ματθαίος 2.9. «Ο Ιησούς… άφησε την τελευταία του πνοή. Τότε… η γη σείστηκε, έσπασαν οι ταφόπετρες κι άνοιξαν τα μνήματα. Πολλοί που είχαν πεθάνει αναστήθηκαν», αντέδρασαν στο θάνατο του Ιησού με νέα ζωή Ματθαίος 27.51.
[21] Μάρκος 1: 12-3.
[22] McDonough, The Greening of the Church, (Maryknoll, New York: Orbis Books, 1990), pp.158-164.
[23] Αριθμοί 35.34.
[24] Ησαΐας 58.6