François Fénelon

Γάλλος θεολόγος (1651-1715)

Πόσοι και πόσοι, ιδίως οι ποιητές, δεν έχουν εξυμνήσει την ελευθερία! Ας επιλέξουμε για παράδειγμα έναν απ’ αυτούς, Γάλλο κατά προτίμηση για να εναρμονίζεται πολιτισμικά με τα χριστιανικά σχόλια του επίσης Γάλλου Φρανσουά Φενελόν: το διάσημο Paul Éluard, συγγραφέα του πασίγνωστου ποιήματος Liberté.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Στα τετράδιά μου τα μαθητικά / Επάνω στο θρανίο μου και στα δέντρα / Στην άμμο και στο χιόνι / Γράφω το όνομά σου. / Σ’ όλες τις διαβασμένες σελίδες / Και  τις αδιάβαστες / Πέτρα, αίμα, χαρτί ή στάχτη / Γράφω το όνομά σου… / Στις νύχτες τις θαυμάσιες / Στων ημερών τ’ άσπρο ψωμί / Στων εποχών τ’ αρραβωνιάσματα / Γράφω το όνομά σου… / Πάνω στην κάθε της αυγής μπουκιά / Πάνω στα καράβια στη θάλασσα / Επάνω στο τρελό βουνό / Γράφω το όνομά σου / Πάνω σε κάθε σάρκα που μας δόθηκε / Πάνω στων φίλων μου το μέτωπο / Πάνω σε κάθε απλωμένο χέρι / Γράφω το όνομά σου… / Πάνω στης υγείας την επιστροφή / Πάνω στον κίνδυνο που εξαφανίστηκε / Επάνω στην ελπίδα δίχως αναμνήσεις / Γράφω το όνομά σου… / Και με τη δύναμη μιας λέξης / Αρχίζω τη ζωή μου απ’ την αρχή / Γεννήθηκα για να σε γνωρίσω / Και να σε ονομάσω / Ελευθερία. (Poésies et vérités, 1942).

Η πνευματική όμως ελευθερία είναι κάτι περισσότερο από μια προσωπική θριαμβική διακήρυξη του ατόμου, σε απάντηση του έντονου ανθρώπινου πόθου για απρόσκοπτη ύπαρξη και δημιουργικότητα. Ο Γάλλος θεολόγος και ποιητής του 17^ου αιώνα, αρχιεπίσκοπος Φρανσουά Φενελόν, την προσδιόρισε και περιέγραψε ως εξής:

«Πιστεύω ότι η ελευθερία του Πνεύματος πρέπει να έχει απλότητα. Όταν δεν μας τυραννούν οι ατέρμονες αναφορές στον εαυτό μας, αρχίζουμε να βιώνουμε την αληθινή ελευθερία. Αντίθετα, η κίβδηλη σοφία, η οποία χαρακτηρίζεται από άγχος και είναι μονίμως επικεντρωμένη στον άνθρωπο, διαρκώς υπερευαίσθητη ως προς τη δική της τελειότητα, νιώθει φοβερό πόνο κάθε φορά που διακρίνει τον κατελάχιστο λεκέ αμαρτίας στον εαυτό της.

Δεν είναι ότι ο απλός και μη προσκολλημένος στον εαυτό του άνθρωπος δεν αποβλέπει και δεν εργάζεται για την τελείωσή του. Αυτό όμως το κάνει με ακόμα μεγαλύτερη αφοσίωση όταν ξεχνάει τον εαυτό του και σκέφτεται τις αρετές του μόνο σε σχέση με την εκπλήρωση του θελήματος του Θεού. Το κακό μέσα μας—που είναι και η αιτία όλων των άλλων—είναι ο εαυτός μας που τον κάνουμε το επίκεντρο των πάντων αντί να συνδέουμε το καθετί με τον Θεό. Την καλύτερη δουλειά την κάνει εκείνος που βάζει στην πάντα τον εαυτό του, τον ξεχνάει, τον απαρνείται (σύμφωνα με την παραγγελία του Ιησού Χριστού), κόβοντας έτσι τη ρίζα του κάθε κακού και βρίσκοντας σ’ αυτή την απλή απεξάρτηση το σπόρο όλων των αρετών. Τότε είναι που ακούμε με τ’ αυτιά της ψυχής μας και πραγματικά βιώνουμε το Βιβλικό χωρίο «Όπου υπάρχει το πνεύμα του Κυρίου εκεί υπάρχει και ελευθερία» (Βʹ Κοριν. 3:17).

Δεν παραμελούμε τίποτε απ’ όσα είναι απαραίτητα προκειμένου να βασιλεύει ο Θεός μέσα μας και στον κόσμο, αλλά έχουμε ειρήνη ακόμα και στο μέσο της ταπείνωσής μας που απορρέει από τις αστοχίες μας. Καλύτερα να πεθαίναμε παρά να αμαρτήσουμε θεληματικά, αλλά δεν φοβόμαστε την κρίση των ανθρώπων που θίγει την αξιοπρέπειά μας. Ή τουλάχιστον, αν τους φοβόμαστε, το κάνουμε προκειμένου να μην τους σοκάρουμε. Πέρα απ’ αυτό παραδινόμαστε στον εξευτελισμό όπως ακριβώς και ο Ιησούς Χριστός και δεν μας απασχολεί τι θα συμβεί στη συνέχεια. Όσον αφορά την κρίση του Θεού, αφηνόμαστε σ’ αυτήν ανάλογα με το βαθμό εμπιστοσύνης, θυσίας μας σ’ Εκείνον και εξάλειψης του «εγώ» που έχουμε φτάσει.

Όσο περισσότερο παραδινόμαστε, τόσο μεγαλύτερη ειρήνη έχουμε και αυτή η ειρήνη τόσο πλαταίνει την καρδιά μας που είμαστε έτοιμοι για τα πάντα. Ποθούμε τα πάντα ενώ συγχρόνως δεν ποθούμε απολύτως τίποτε. Είμαστε τόσο απλοί σαν τα μικρά παιδιά. Το φως του Θεού μάς κάνει να συναισθανόμαστε και την παραμικρή αστοχία μας, αλλά δεν μας αποθαρρύνει. Συνεχίζουμε την πορεία μας μαζί Του αλλά, αν σκοντάψουμε, σπεύδουμε να ξανασταθούμε στα πόδια μας και να συνεχίσουμε επικεντρώνοντας την προσοχή μας αποκλειστικά και μόνο στην πορεία μας. Πόσο εξαίσια είναι αυτή η απλότητα!

Πόσοι όμως άνθρωποι έχουν το θάρρος να μην κοιτάξουν πίσω! Σαν τη γυναίκα του Λωτ τραβάνε σαν μαγνήτης επάνω τους την κατάρα του Θεού ακριβώς επειδή γυρίζουν διαρκώς στην αγάπη του εαυτού τους με μια πεισματική και ζηλότυπη εμμονή. Πρέπει να χάσουμε τον εαυτό μας αν θέλουμε να τον ξαναβρούμε στον Θεό.

Ο Ιησούς Χριστός είπε πως το βασίλειό Του ανήκει στα μικρά παιδιά. Ας μην κάνουμε υπερβολική χρήση του ορθολογισμού. Ας πορευτούμε στην ευτυχία εστιαζόμενοι ορθά στα απλά πράγματα. Ας πετάξουμε από πάνω μας τις χιλιάδες περίπλοκες σκέψεις με τις οποίες περιβάλλουμε την ύπαρξή μας, σκέψεις οι οποίες μας κάνουν να βυθιζόμαστε ακόμα περισσότερο στο «εγώ» μας με τη δικαιολογία ότι έτσι διορθώνουμε τα λάθη μας. Αυτή είναι με λίγα λόγια η οδός προς την αληθινή ελευθερία χωρίς ωστόσο να παραμελούμε και τα καθήκοντά μας.

Η μετάφραση του ποιήματος του Ελυάρ από τα γαλλικά και του κειμένου του Φενελόν από τα αγγλικά είναι της Γιούλικας Masry (© 2016)