Πριν από δύο χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, είχε ακουστεί σε μια ομιλία παρόμοια με τη σημερινή η άποψη ότι οι συγκρούσεις ανάμεσα γενικά στους ανθρώπους και ειδικά ανάμεσα στους χριστιανούς είναι αναπόφευκτες κι από μια άποψη και χρήσιμες, γιατί όταν στο τέλος επέλθει η συμφιλίωση- κάτι που γίνεται σχεδόν πάντα μ’ ελάχιστες εξαιρέσεις- οι σχέσεις ανάμεσα στα συγκρουόμενα άτομα ή ανάμεσα στις συγκρουόμενες ομάδες βελτιώνονται και γίνονται πιο σταθερές, κι ίσως και πιο ειλικρινείς. Μια άποψη που θυμίζει το «πόλεμος πατήρ πάντων» του αρχαίου φιλοσόφου Ηράκλειτου. Όσο και αν από κάποιες τυχαίες συγκυρίες μπορεί πότε – πότε να συμβαίνουν και μερικές ευτυχείς καταλήξεις, μου είναι αδύνατον να συμφωνήσω με μια τέτοιου είδους λογική. Ένας πόλεμος αφήνει πίσω του πάντα ερείπια και πληγές, κι αν καμιά φορά τα ερείπια κτίζονται πιο όμορφα από πριν, οι πληγές όμως μένουν, με ολέθρια αποτελέσματα, μόνιμα τις πιο πολλές φορές. Άλλωστε ο απόστολος Παύλος δε μας προτρέπει άδικα να ειρηνεύουμε «μετά πάντων ανθρώπων», κάτι που τονίζει με μεγαλύτερη ακόμη έμφαση ο ίδιος ο Χριστός: «μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται».

    «Ειρήνη» λοιπόν το θέμα μας σήμερα, και το πρώτο που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι ότι θα περιοριστούμε κυρίως στο κεφάλαιο της ειρήνης μέσα στην τοπική εκκλησία, κι αν αναφερθούμε και στην ειρήνη ανάμεσα σε εκκλησίες ή σε εκκλησιαστικές ομάδες ή στην ειρήνη που πρέπει να καλλιεργεί ο χριστιανός σαν άτομο στο όποιο περιβάλλον του, θα το κάνουμε μονάχα στο βαθμό που θα υπηρετήσει το κυρίως θέμα μας: ειρήνη ανάμεσα στα μέλη μιας εκκλησίας, καλές σχέσεις μεταξύ τους και με τον ποιμένα τους, διάθεση συνεργασίας από όλους με όλους, κλίμα και ατμόσφαιρα που ευνοεί την πνευματική προκοπή των πιστών και του έργου του Θεού πιο γενικά, κι όπου –και μονάχα εκεί- μπορούν να φυτρώσουν και να αυξήσουν ανενόχλητοι οι καρποί του Πνεύματος, γνώρισμα απαραίτητο για μια γνήσια και υγιή εκκλησία του Χριστού. Βέβαια, το θέμα της ειρήνης με την πλατιά του έννοια κι εφαρμογή είναι απέραντο και απέραντα ενδιαφέρον, ο λόγος όμως που το περιορίζουμε κυρίως στην τοπική εκκλησία είναι ότι ιδιαίτερα εκεί είναι εξαιρετικά επείγον και επιτακτικό. Γιατί παρόλο ότι θάπρεπε η ειρήνη στις κοινότητες των πιστών να θεωρείται αυτονόητη, συμβαίνει εντελώς το αντίθετο. Δυστυχώς η ειρήνη παραμελείται και παραβιάζεται κατά τρόπο απαράδεκτο μέσα σε πολλές τοπικές εκκλησίες κι εδώ στον τόπο μας και σ’ όλα τα μέρη του κόσμου, φαινόμενο που κυριολεκτικά καταστρέφει τα θεμέλια της εκκλησίας του Χριστού. Και το χειρότερο είναι ότι δε φαίνεται οι πιστοί και κυρίως οι πνευματικοί υπεύθυνοι ν’ ανησυχούν ιδιαίτερα γι’ αυτό και να φροντίζουν να εξαλειφθεί το κακό με κάθε θυσία, και περιορίζονται σε ηχηρές εκφράσεις για αγάπη, ξεχνώντας ότι αγάπη χωρίς την ειρήνη και την ομόνοια είναι αδύνατο να υπάρχει. Γιατί αν θέλεις ειλικρινά ν’ αγαπήσεις τον αδελφό σου, πρέπει πρώτα να μάθεις να τον καταλαβαίνεις, να κατανοείς δηλ. τις αδυναμίες του και ν’ αντιμετωπίζεις με επιείκεια τα σφάλματα και τις ελλείψεις του, κι ακόμη να πολεμήσεις τα αισθήματα μικροψυχίας  και φθόνου που μπορούν να φωλιάζουν μέσα σου σε βάρος του. Και τέλος, να είσαι πρόθυμος να συνεργασθείς μαζί του, έστω κι αν δε συμφωνείς μαζί του σε όλα ή αν ορισμένα χαρακτηριστικά του κι ορισμένες πρακτικές του σ’ ενοχλούν. Μ’ άλλα λόγια, για ν’ αγαπήσεις τον αδελφό σου πρέπει πρώτα να μάθεις να τον αποδέχεσαι και να συμβιώνεις ειρηνικά μαζί του. Μιλάμε πολύ γι’ αγάπη μέσα στις εκκλησίες μας. Ξεχνάμε όμως ότι για να φτάσουμε στην κορυφή όπου βρίσκεται η αγάπη πρέπει να περάσουμε από πολλά άλλα σκαλοπάτια πιο πριν. Στη δουλειά μου, όταν θέλουμε ν’ αρχίσουμε το κτίσιμο, καθαρίζουμε πρώτα το πάτωμα από τα σκουπίδια και τα μπάζα, γιατί δεν μπορείς να κτίσεις σε έδαφος γεμάτο με κάθε είδους ξένα σώματα και άσχετα υλικά. Το ίδιο ακριβώς γίνεται με την αγάπη. Δεν κτίζεται, αν το έδαφος πρώτα δεν καθαρίσει. Πρώτα θα φύγουν όλα εκείνα τα σκοτεινά αισθήματα που σε σπρώχνουν να προσβάλλεις, να μειώνεις, να βλάπτεις τον αδελφό σου, που σε σπρώχνουν ν’ ακονίζεις τα νύχια σου για να στήσεις καυγά μαζί του, κι ύστερα μέσα στο ήρεμο και ήπιο ειρηνικό κλίμα που θα προκύψει θα φυτρώσει και θα ευδοκιμήσει η αγάπη. Το αντίθετο δε γίνεται, κι είναι απλώς νεκρό σύνθημα. Μην ξαναπείς λοιπόν «γίνονται καυγάδες μέσα στην εκκλησία μου, γιατί δεν υπάρχει αγάπη». Αυτό αποτελεί φράση άδεια, χωρίς περιεχόμενο, έτσι, για να πούμε κάτι. Στην πραγματικότητα για να υπάρξει αγάπη, πρέπει να σταματήσουν οι καυγάδες και να επικρατήσει ειρήνη. Ας το πούμε με πιο πνευματική γλώσσα: μόνο μέσα από μια καθαρή καρδιά, απαλλαγμένη από ύποπτα και σκοτεινά αισθήματα, μπορεί ν’ αναβλύσει το ζωντανό νερό της αγάπης. Και προσέξτε: δεν ισχυρίζομαι ότι όταν υπάρχει ήπια και ειρηνική ατμόσφαιρα υπάρχει οπωσδήποτε και αγάπη, στο βαθμό τουλάχιστον και στο είδος που την απαιτεί ο Λόγος του Θεού. Εκείνο όμως που είναι σίγουρο, είναι ότι αποκλείεται να υπάρξει αγάπη μέσα σε μια εκκλησία, όταν τα μέλη της βρίσκονται σ’ εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους. Το αναλογίζεστε; Ο Κύριος στο κατά Ιωάννη ευαγγέλιο μας τόνισε πως το πρώτο και κύριο γνώρισμα μιας χριστιανικής κοινότητας είναι η αγάπη ανάμεσα στους χριστιανούς. Μ’ άλλα λόγια μια χριστιανική συντροφιά -είτε εκκλησία λέγεται, είτε αδελφότητα, είτε οργάνωση, είτε επιμέρους ομάδα σε εκκλησία, είτε ιεραποστολή, είτε οτιδήποτε άλλο- αν δεν έχει  σαν κύριο γνώρισμα την αγάπη, δεν μπορεί να λέγεται χριστιανική. Από δω βγαίνει το συμπέρασμα πως, μια και η εμπόλεμη κατάσταση σε μόνιμη βάση αποκλείεται να συνυπάρξει με την αγάπη, οι συχνοί καυγάδες σα μόνιμο  φαινόμενο δημιουργούν σοβαρότατα ερωτηματικά κατά πόσο ο Κύριος θεωρεί δικούς του εκείνους που παραβιάζουν την πιο βασική εντολή του. Θέλετε και κάτι άλλο, ακόμη πιο συνταρακτικό; Θυμάστε τα λόγια του Κυρίου στην αρχιερατική προσευχή του: «δια να είναι εν ημίν εν, δια να πιστεύση ο κόσμος ότι συ με απέστειλας» Μ’ άλλα  λόγια αν υπάρχουν διαιρέσεις και  ταραχή μέσα στην εκκλησία του Χριστού, αν δεν υπάρχει γενικά πνεύμα ενότητας που θάπρεπε νάναι το πρωταρχικό γνώρισμα ανάμεσα στους χριστιανούς, τότε κάνουμε τον κόσμο ν’ αμφιβάλλει αν πράγματι ο Χριστός ήταν σταλμένος από το Θεό πάνω στη γη. Δεν είναι φοβερό να το αναλογιστούμε; Δεν πρέπει να μας κάνει να φοβηθούμε πολύ το γεγονός ότι οι διαιρέσεις, οι καυγάδες μας και η έλλειψη ομόνοιας και αγάπης έχουν επίδραση επάνω στην ίδια την ουσία της θεϊκής αποστολής του Χριστού; Πόσο  άραγε τάχουμε προσέξει όλα αυτά, και πόσο σοβαρά τάχουμε αντιμετωπίσει;

**************************

    Υποθέτω -και ελπίζω- ότι μέχρι τώρα, τουλάχιστον θεωρητικά, όλοι συμφωνούμε. Κανείς δεν έχει αντίρρηση ότι είναι προτιμότερο στο περιβάλλον όπου ζει –και ιδιαίτερα στο εκκλησιαστικό του περιβάλλον- να υπάρχει ειρηνική ατμόσφαιρα κι όλοι να συνεργάζονται αρμονικά, αρκεί όλα να γίνονται σύμφωνα με τη δική του επιθυμία και τη δική του νοοτροπία. Το πρόβλημα αρχίζει τη στιγμή που κάτι πάει αντίθετα με τις δικές του προδιαγραφές. Κάτι που εφαρμόζεται έτσι όπως εφαρμόζεται, ή κάποια διδασκαλία έτσι όπως διατυπώνεται «δε συμφωνεί με το θέλημα του Θεού και την Αγία Γραφή» – και ξέρουμε ότι μέσα στις ευαγγελικές εκκλησίες αμέτρητοι είναι εκείνοι που ερμηνεύουν αυθαίρετα και το ένα και το άλλο. Ή κάποιος από εκείνους που ανέλαβαν μια διακονία «δεν είναι αρκετά πνευματικός» -κι οι περισσότεροι διαθέτουν ένα μετρητή πνευματικότητας «μεγίστης ακριβείας». Σε μια ομάδα που έχει δραστηριοποιηθεί μέσα στην εκκλησία σ’ ένα ορισμένο τομέα περιλαμβάνεται και κάποιος που κάποτε είχε ακουστεί γι’ αυτόν κάτι. «Μήπως γι’ αυτό το λόγο δε μας ευλογεί αρκετά ο Θεός; Μήπως θυμίζουμε λίγο την περίπτωση του Αχάν που κράτησε για τον εαυτό του κρυφά τα εχθρικά λάφυρα και πλήρωσε την παράβασή του ολόκληρος ο λαός;» (Πάντα υπάρχει πρόχειρο ένα παράδειγμα από την Αγία Γραφή, κυρίως από την Παλιά Διαθήκη, που «δένει» με την περίπτωση). Να μερικές από τις πιο «πνευματικοφανείς», ας πούμε, αφορμές για να ξεκινήσει μέσα σε μια εκκλησία μια διαμάχη ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες παρατάξεις. Και λέμε  «πνευματικοφανείς» γιατί σύντομα γίνεται ολοφάνερο τις πιο πολλές φορές ότι οι βαθύτερες ρίζες έχουν πολύ περισσότερη σχέση με άλλου είδους κίνητρα καθόλου πνευματικά. Αυτό δε σημαίνει ότι αποκλείεται να εμφανιστούν και φαινόμενα που πράγματι πρέπει να κτυπηθούν στη ρίζα τους και που βλάπτουν την πνευματική πορεία της εκκλησίας. Το ερώτημα είναι πώς πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους καταστάσεις χωρίς να προκληθούν διαιρέσεις και χωρίς να διαταραχθεί η ειρήνη μέσα στην εκκλησία. Και είναι εδώ ακριβώς που  δοκιμάζεται το χριστιανικό ήθος και η αληθινή πνευματικότητα όλων μας.

      Μια άλλη σημαντική αιτία που μπορεί να προκαλέσει και έχει προκαλέσει πολλά θλιβερά φαινόμενα μέσα στις ομάδες των πιστών, προέρχεται από καθαρά προσωπικές ή και οικογενειακές παρεξηγήσεις και πικρίες. «Ο γιος μου έχει διάθεση να δουλέψει μέσα στην εκκλησία, έχει αυτά κι αυτά τα χαρίσματα και τα ταλέντα, κι όμως κανείς δεν τον έχει προσέξει ποτέ και βρίσκεται συνεχώς  στο περιθώριο». Ή: «η οικογένειά μας μέσα στην εκκλησία είναι εντελώς παραγκωνισμένη, κανείς δε μας δείχνει αγάπη, ούτε κι ενδιαφέρεται κανείς για μας» και άλλα παρόμοια. Δεν αποκλείεται όλα αυτά να είναι αλήθεια και να συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Δεν αποκλείεται οι πνευματικοί υπεύθυνοι της εκκλησίας να μεροληπτούν προς όφελος μιας ομάδας ή και μιας οικογένειας και σε βάρος μιας άλλης. Αλίμονο σ’ εκείνους που τους έχει τοποθετήσει ο Κύριος σε μια τέτοια τόσο υπεύθυνη θέση και παραγνωρίζουν και αφήνουν αναξιοποίητα χαρίσματα και πικραίνουν αδελφούς και στραγγαλίζουν την πνευματική προκοπή της εκκλησίας. Κι από το άλλο μέρος αλίμονο σ’ εκείνους που ήρθαν στην εκκλησία μόνο και μόνο για να γκρινιάζουν, να παρεξηγιούνται και να βρίσκουν ελλείψεις στα πάντα και αφορμές μονάχα για διχόνοια και διαιρέσεις. Κοντολογίς, οι αφορμές για να διαταραχθεί το ειρηνικό κλίμα μέσα σε μια εκκλησία είναι αμέτρητες. Εμείς αναφέραμε ελάχιστες από αυτές, ενδεικτικά μονάχα, και δεν ωφελεί να τις απαριθμήσουμε όλες με λεπτομέρεια. Το μόνο όμως που θα θέλαμε να προσθέσουμε προτού προχωρήσουμε στο επόμενο βασικό κεφάλαιο, είναι η παρατήρηση πως μια και υπάρχουν τόσες αιτίες για διαιρέσεις και διχόνοιες, είναι επόμενο νάναι πολύ εύκολο το να διαταραχτεί και πολύ δύσκολο το να διατηρηθεί η ειρήνη μέσα στην εκκλησία. Βλέπετε, όλα αυτά είναι συνυφασμένα με την ατελή ανθρώπινη φύση που ωστόσο δε θάπρεπε να εκδηλώνεται τόσο συχνά και σε τέτοιο βαθμό μέσα στην εκκλησία του Χριστού. Τι φταίει άραγε για αυτά τα τόσο συχνά φαινόμενα; Και πώς θάπρεπε να αντιμετωπιστούν, να προληφθούν ή να θεραπευτούν; Σα μια μικρή συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση, θα μου επιτρέψετε σήμερα το πρωί να θίξω μερικά σημαντικά σημεία και να δώσω κάποιες αφορμές για προβληματισμό και συζήτηση, ώστε –θέλω να το ελπίζω- να φύγουμε  από αυτό το συνέδριο με τη συναίσθηση ότι αποκομίσαμε κάποια χειροπιαστά συμπεράσματα, χρήσιμα για την παραπέρα πορεία μας. Φυσικά, μου είναι πολύ εύκολο να αναφέρω μερικά εδάφια της Αγίας Γραφής όπως γίνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπου θεωρητικά όλοι συμφωνούμε και στην πράξη ακολουθούμε μια εντελώς διαφορετική τακτική. Είναι τραγικό το πόσο σε πολλούς τομείς έχουμε αποσυνδέσει την πραγματική μας καθημερινή ζωή από τα εδάφια που έχουμε μάθει ν’ απαγγέλλουμε. Γι’ αυτό και προσωπικά προτιμώ να μιλώ πρακτικά, χειροπιαστά και χωρίς περιστροφές μέσα στο πνεύμα της Αγίας Γραφής, χωρίς όμως να περιχαρακώνομαι μέσα σε προκαθορισμένα πλαίσια, κάτι που θα είχε σαν αποτέλεσμα όλοι να μένουν ευχαριστημένοι χωρίς να προκύπτει κανένα ουσιαστικό όφελος. Και πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να κάνω κάποιες διευκρινίσεις. Δεν είναι όλοι αρμόδιοι μέσα στην εκκλησία του Χριστού να μιλούν για όλα. Άλλοι, για παράδειγμα, είναι πολύ πιο αρμόδιοι από μένα να μιλήσουν για τις επισκέψεις στους ασθενείς και την πρακτική βοήθεια προς αναξιοπαθούντες. Άλλοι είναι πιο αρμόδιοι να μιλήσουν για τον ατομικό ευαγγελισμό όπου έχουν ιδιαίτερη επίδοση με ευλογημένα αποτελέσματα. Είναι δύσκολο να μιλά κανείς για τον εαυτό του, ιδιαίτερα σε μια σύναξη πιστών. Κι αυτό γιατί συνήθως αρκετοί είναι πρόθυμοι να τον κατηγορήσουν γι’ αυτό. Ακόμη κι ο Παύλος όταν αναγκάζεται να καυχηθεί για κάτι, ονομάζει τον εαυτό του «άφρονα», γιατί ξέρει πολύ καλά πως αρκετοί καλοθελητές παραμονεύουν να τον κακοχαρακτηρίσουν. Υποθέτω όμως ότι μια τουλάχιστον φορά στη ζωή του έχει κανείς το δικαίωμα να μιλήσει για τον εαυτό του, κι αυτό προπάντων για να εξυπηρετήσει κάποιο χρήσιμο σκοπό. Παίρνω λοιπόν κι εγώ το θάρρος σήμερα το πρωί, χωρίς καύχηση και έπαρση, σας το βεβαιώνω, αλλά αντίθετα με «φόβο και τρόμο» και με τη συναίσθηση ότι τίποτε δεν έχουμε δικό μας που να μην είναι δοσμένο απ’ το Θεό, να αναφέρω τους λόγους για τους οποίους νομίζω ότι είμαι αρμόδιος να μιλήσω για το σημερινό θέμα περισσότερο από πολλούς άλλους.

    Βρίσκομαι στη θέση από την οποία υπηρετώ στο έργο του Κυρίου από το 1955 σα βοηθός μαέστρος (ήμουν μαθητής ακόμη) και από τον Ιανουάριο του 1957 σαν μόνιμος –πιο «μόνιμος» από οποιονδήποτε άλλον- διευθυντής της χορωδίας της εκκλησίας μας. Φέτος δηλ. συμπλήρωσα το τεσσαρακοστό τέταρτο και μπήκα στο τεσσαρακοστό πέμπτο έτος υπηρετώντας  το έργο του Θεού από μια θέση που κατά γενική –παγκόσμια- ομολογία, είναι από τις πιο νευραλγικές και τις πιο επικίνδυνες –ίσως η πιο επικίνδυνη για δημιουργία διαιρέσεων και καυγάδων μέσα σε μια εκκλησία. Σ’ ολόκληρο τον κόσμο πάμπολλες αναταραχές μέσα στις εκκλησίες ξεκίνησαν από τις χορωδίες τους, που αρκετές απ’ αυτές δεν άντεξαν από τις αναταράξεις και διαλύθηκαν. Βλέπετε, σε μια χορωδία υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από αφορμές για διαμάχες και δημιουργία κακού κλίματος: όλοι πρέπει νάναι στις δοκιμές στην καθορισμένη ώρα στις θέσεις τους, χωρίς απουσίες, πράγμα αδύνατο για μια ερασιτεχνική χορωδία που στηρίζεται μονάχα στο φιλότιμο και στο αίσθημα ευθύνης των μελών της, που όπως καταλαβαίνετε ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Αποτέλεσμα να προκαλούνται ανωμαλίες ενοχλητικές και για το μαέστρο και για τους υπόλοιπους. Η ώρα της πρόβας από τη φύση της δημιουργεί διάθεση για φασαρία και «πλάκα» – ό,τι ακριβώς χρειάζεται για να καταστραφεί οποιαδήποτε προσπάθεια- και ειδικά η δική μας χορωδία αποτελείται από ιδιαίτερα «ζωηρά παιδιά». Σε οποιοδήποτε τομέα του έργου του Θεού οι βεντετισμοί, οι τάσεις επίδειξης, οι εγωισμοί αποτελούν στοιχεία που μεταχειρίζεται κατά τρόπο άκρως αριστοτεχνικό ο εχθρός, κι ο τομέας της μουσικής είναι ιδιαίτερα πρόσφορος σε τέτοια φαινόμενα. Και τέλος η υποχρέωση να παρουσιάζεται κάθε τόσο στο κοινό ένα έτοιμο πρόγραμμα μέσα σ’ ένα καθορισμένο χρόνο αποτελεί δικαιολογημένα αφορμή για άγχος και εκνευρισμούς προπάντων στις τελευταίες φάσεις της προετοιμασίας. Και κάτι ακόμη πιο σημαντικό, ειδικά για τη δική μας χορωδία: ελάχιστες εκκλησιαστικές χορωδίες σ’ ολόκληρο τον κόσμο -εκτός βέβαια από τις επαγγελματικές των μεγάλων καθεδρικών ναών- έχουν να παρουσιάσουν τον όγκο της δουλειάς της δικής μας χορωδίας. Ευνόητο είναι ότι με απλή και λίγη δουλειά διατηρεί κανείς την ευχάριστη ατμόσφαιρα της συνεργασίας πολύ πιο εύκολα από τη δύσκολη παρουσίαση έργων με μεγάλες αξιώσεις, και μάλιστα στο δύσκολο  και από αρκετές απόψεις αφιλόξενο –τουλάχιστον στην πρώτη φάση, μέχρι να τους κερδίσεις- ελληνικό κοινό.

    Κι εδώ ακριβώς θα κάνω μια ξεκάθαρη δήλωση για πρώτη φορά στα σαράντα πέντε αυτά χρόνια. Αποτελεί δόξα στο όνομα του Θεού και καμάρι νομίζω όλων μας, το γεγονός ότι επί τόσες δεκαετίες, εκτός από μία ειδική περίπτωση, -που κι αυτή δε διατάραξε ούτε μόνιμα ούτε σε βάθος τις μεταξύ μας σχέσεις- η ήπια ατμόσφαιρα και το καλό κλίμα συνεργασίας αποτέλεσαν και αποτελούν τον κανόνα, με κάποια επεισόδια εντελώς ασήμαντα και εντελώς ανάξια λόγου. Το να καθιερωθεί μόνιμα ένα τέτοιο κλίμα καλής συνεργασίας, με καλές σχέσεις και με το μαέστρο και ανάμεσα στα μέλη, είναι μία κατάκτηση που δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Κανένας από μας δεν είναι άγγελος εξ ουρανού. Όλοι μας έχουμε τις ελλείψεις μας και τις αδυναμίες μας, και  αποτελεί απαραίτητη υποχρέωσή μας να ζητούμε καθημερινά τη βοήθεια του Θεού  Εκείνος να γλυκαίνει και να απαλύνει όλες τις δυσκολίες κι όλες τις κακοτοπιές μας. Θυμάμαι τα πρώτα μου χρόνια. Από χαρακτήρα δεν ήμουν  ούτε τόσο ήπιος, ούτε τόσο υπομονετικός όσο σήμερα, και μέσα στο δύσκολο έργο του θηριοδαμαστή που είχα ξαφνικά αναλάβει, όλα μου έρχονταν δύσκολα και πολλές φορές τα χειριζόμουν με ο,τιδήποτεκυριακό. Κάποιο από τα μέλη της χορωδίας αργούσε συστηματικά -και αρκετά προκλητικά- στην ώρα της πρόβας, κι αυτό χωρίς καμιά απολύτως δικαιολογία ή εξήγηση. Ένα βράδυ διέκοψα την πρόβα και του φώναξα: «ε, Κ…. τι ώρα είναι αυτή που έρχεσαι; Τόχεις περάσει για καφενείο;» Φυσικά , ο νεαρός έκανε μεταβολή κι ούτε ξαναπάτησε. Βρισκόταν και σε μια άσχημη πνευματική κατάσταση και χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή. Δόξα τω Θεώ που δεν έχω την ευθύνη της ψυχής του, μια και ακολούθησε αργότερα μια ανοδική πνευματική πορεία, και χρησιμοποιήθηκε μάλιστα και στη διακονία του άμβωνα κάπου στο εξωτερικό. Σήμερα, σε μια παρόμοια περίπτωση θα περιοριζόμουν να τον πάρω παράμερα στο τέλος της πρόβας και να συζητήσω μαζί του τα προβλήματα που ίσως αντιμετώπιζε. Μια άλλη φορά –μη βάζετε με το νου σας υπερβολικά πράγματα, δεν είναι πολλές οι παρόμοιες περιπτώσεις- κάποιο από τα μέλη τις χορωδίας, μια κοπέλα, είχε φασαρίες με το μνηστήρα της κι έμενε με το στόμα κλειστό (στη συνέχεια παντρεύτηκαν, και σήμερα ο γάμος τους είναι από τους πιο πετυχημένους). Κάποιο βράδυ έχασα την υπομονή μου και φώναξα: «υπάρχει κάποιος ανάμεσά μας που δεν ψάλλει καθόλου. Δεν έχει δικαίωμα να χαλά το σύνολο. Ή θα συμμορφωθεί, ή αλλιώς να σηκωθεί να φύγει αυτή τη στιγμή». Εγώ βέβαια δεν το εννοούσα, και το είπα έτσι, για σχήμα λόγου, ελπίζοντας να την πείσω ν’ αλλάξει τακτική. Μια εντελώς λαθεμένη εκτίμηση, με παντελή άγνοια ψυχολογίας. Την άλλη στιγμή, είδα την κοπέλα να σηκώνεται από τη θέση της και να εγκαταλείπει αμίλητη την αίθουσα. Και φυσικά, το επεισόδιο είχε και συνέχεια, εξίσου δυσάρεστη. Σήμερα σε μια παρόμοια περίπτωση θα της έκανα ένα αδιόρατο «συνωμοτικό» νόημα –«τι συμβαίνει»;- και δε θα την ξαναενοχλούσα, έστω κι αν αυτό θα εμπόδιζε τη συλλογική δουλειά, κάτι που φυσικά θα με στενοχωρούσε. Όταν κατέχετε μια υπεύθυνη θέση στο έργο του Θεού  για πολλά χρόνια, είναι φυσικό νάχετε ζήσει αμέτρητες παρόμοιες περιπτώσεις. Κι αν μέσα σ’ αυτά τα χρόνια δεν έχει βελτιωθεί θεαματικά ο τρόπος που τις αντιμετωπίζετε, τότε αναζητείστε  την ευθύνη για τυχόν δυσάρεστες καταστάσεις που ακολούθησαν στον εαυτό σας και στη δική σας συμπεριφορά. Το συνεργάτη σας δεν μπορείτε να τον διορθώσετε με άμεσο τρόπο, αυτό μόνο ο Θεός μπορεί να το κάνει, μπορείτε όμως να το πετύχετε κι εσείς έμμεσα με το καλό παράδειγμα και τον ήπιο χειρισμό. Κι αν δεν έχετε διορθώσει τόσα χρόνια αρκετά πράγματα σ’ αυτόν τον τομέα, σίγουρα αποτελείτε κι εσείς μέρος του προβλήματος κι ακόμα πιο σίγουρα ο Θεός θα σας ζητήσει ευθύνες για τη βλάβη που προκαλείτε στο έργο Του. Και κάτι ακόμη πιο σημαντικό: αποκλείεται να βρίσκεστε σε  υπεύθυνη θέση σ’ ένα τομέα του έργου του Θεού, ποιμένας, πρεσβύτερος, μαέστρος, δάσκαλος κυριακού ή οτιδήποτε άλλο, και να μην επηρεάσει ευεργετικά η καλή και σωστή σας συμπεριφορά και τους άμεσους συνεργάτες σας, και όλους εκείνους που βρίσκονται στον τομέα της ευθύνης σας: τα μέλη της εκκλησίας σας αν είσαστε ποιμένας ή πρεσβύτερος, τα μέλη της χορωδίας σας αν είσαστε μαέστρος, τα παιδιά του κυριακού σας σχολείου αν είσαστε δάσκαλος, τη νεολαία αν είσαστε υπεύθυνος του ομίλου των νέων. Κανένας όμιλος ανθρώπων δεν αποτελείται από αγγέλους, το είπαμε και πιο πριν. Και συνήθως η γενική εικόνα που παρουσιάζει αυτός αποτελεί μια φωτογραφία του ηγέτη της. Θυμάμαι ένα ενδιαφέρον φαινόμενο που παρατηρούνταν στην εκκλησία μας για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Όλες οι επιμέρους ομάδες και η εκκλησία μέσα στο σύνολό της ζούσε σ’ ένα κλίμα ειρήνης και καλής συνεργασίας. Και μονάχα στον όμιλο των νέων, που τότε αποτελούνταν από οκτώ – δέκα άτομα, επικρατούσε ένα κλίμα άγχους και εκνευρισμού. Καθημερινές φιλονικίες και διαμάχες για το ποιος είναι και ποιος δεν είναι πνευματικός, ποια ενέργεια και ποια πράξη είναι σύμφωνη ή αντίθετη με το θέλημα του Θεού, σε ποια σημεία η πορεία της εκκλησίας είναι πνευματικά ορθή και άλλα παρόμοια. Η εξήγηση ήταν εντελώς απλή: ο υπεύθυνος του ομίλου των νέων, νέος κι αυτός και άπειρος και επηρεασμένος από κάποιες καταστάσεις –όπως και ο ίδιος άλλωστε σήμερα παραδέχεται- είχε δημιουργήσει αυτή την αγχωτική και δυσάρεστη ατμόσφαιρα, όπου έκρινε τους πάντες και τα πάντα και μετέδιδε στους νέους αυτό το κριτικό πνεύμα, κάτι που βέβαια κάθε άλλο παρά βοηθούσε πνευματικά τους νέους. Ένας από τους πιο αριστοτεχνικούς τρόπους του εχθρού για να καταστρέψει πνευματικά μια εκκλησία και να ενσπείρει ζιζάνια και διχόνοιες, είναι ο «πνευματικός» δρόμος σαν τον παραπάνω. Αν το καταφέρει και τον ξεκινήσει, μετά δεν έχει να κάνει και πολλά άλλα πράγματα. Όλα τα υπόλοιπα γίνονται από μόνα τους. Θυμάστε τι είχαμε πει πέρσι για το νεαρό που τον είχαν διώξει από την εκκλησία λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης: «κάπου, σε μια σκοτεινή γωνιά, ο διάβολος έτριβε τα χέρια του χαιρέκακα». Στη σημερινή μας περίπτωση, την έντεχνη διάβρωση της εκκλησίας με τις διχόνοιες για «πνευματικούς λόγους», ο διάβολος δεν τρίβει απλώς τα χέρια του. Χοροπηδάει από τη χαρά του… άλλο, εκτός από επιδεξιότητα και διπλωματία. Ήταν βλέπετε και το γενικό κλίμα μέσα στην εκκλησία μας τέτοιο, κι αυτό όπως ξέρετε επηρεάζει οποιαδήποτε άλλη επιμέρους ομάδα: και τη χορωδία, και τη νεολαία, και καμιά φορά και το

**************************

    Είπαμε πιο πριν ότι το γενικό κλίμα που επικρατεί μέσα σε μια εκκλησία επηρεάζει συνήθως και τις επιμέρους ομάδες. Τούτη η τόσο καλή ατμόσφαιρα που επικρατεί στη χορωδία μας δεν αποτελεί μεμονωμένο φαινόμενο. Ολόκληρη η εκκλησία μας εδώ και δεκαετίες –ο Θεός να τη φυλάξει από τυχόν επιβολή του εχθρού- ζει σ’ ένα θαυμάσιο κλίμα ειρήνης και καλής διάθεσης ανάμεσα στους αδελφούς. Καρπός μακροχρόνιας δουλειάς του Αγίου Πνεύματος, με πρόθυμο και ενεργητικό όργανο τον ποιμένα της και όλους       -χωρίς εξαίρεση- τους υπόλοιπους υπεύθυνους στους διαφόρους τομείς. Επόμενο είναι η αγαθή αυτή διάθεση να επεκτείνεται και στις σχέσεις με τις υπόλοιπες αδελφικές εκκλησίες και αποχρώσεις. Το να περιχαρακώνεται κανείς μέσα στις στενές δογματικές του αντιλήψεις και το να εμφανίζεται άκαμπτος σε οποιαδήποτε λεπτομέρεια της ατομικής πνευματικής και εκκλησιαστικής ζωής, δεν προάγει φυσικά ούτε τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη μιας εκκλησίας ούτε –πολύ περισσότερο- τις σχέσεις ανάμεσα στις διάφορες επιμέρους εκκλησίες. Φυσικά, δεν ισχυρίζομαι ότι δεν υπάρχουν προβλήματα, παράπονα, κρυφή ή φανερή γκρίνια -κάτι τέτοια δεν πρόκειται να λείψουν ποτέ. Εκείνο όμως που είναι σημαντικό και διατηρεί την καλή συνολική εικόνα, είναι ότι αποτελεί εδραιωμένη συνείδηση του καθενός εδώ μέσα, από τον πρεσβύτερο και τον όποιο άλλο υπεύθυνο μέχρι τον πιο νέο στην πίστη, ότι οφείλει με κάθε θυσία να διατηρεί την ομόνοια, την ομοψυχία και την ειρηνική ατμόσφαιρα. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα και με τέτοια νοοτροπία απομονώνεται αυτόματα ο επίδοξος ταραξίας και καταλαγιάζει η διάθεσή του για ταραχές και φιλονικίες –κι όσοι είστε υπεύθυνοι εργάτες εκκλησιών ή επιμέρους ομάδων κι έχετε επιφυλάξεις για όλα αυτά, δεν έχετε παρά να δοκιμάσετε. Η ειρήνη μέσα στην εκκλησία δεν επιβάλλεται ούτε με τη βία, ούτε με αποκοπές μελών και άλλες δυναμικές ενέργειες –κι αυτό φυσικά θα γίνει, αλλά πάρα πολύ σπάνια, σε πολύ ειδικές περιπτώσεις και με πολλή προσοχή- παρά με τη γλυκύτητα στη συμπεριφορά, με την άνεση στις σχέσεις, με την πραότητα, και φυσικά και με την ελευθερία στις σκέψεις και στις αντιλήψεις. Μέσα σ’ αυτήν εδώ την εκκλησία συνυπάρχουν αρμονικά χριστιανοί με τις παλιές αντιλήψεις των «brethren», της απόχρωσης από όπου ξεκινήσαμε, χριστιανοί με χαρισματικές τάσεις, χριστιανοί που υιοθετούν ή που συμπαθούν τη διδασκαλία της κένωσης ή εκείνης του απόλυτου προορισμού, χριστιανοί με εντελώς συντηρητικές απόψεις ως προς την κατά γράμμα  θεοπνευστία της Γραφής και άλλοι με αρκετά ευρύτερες αντιλήψεις, χριστιανοί υπερσυντηρητικοί σε θέματα όπως η θέση της γυναίκας στην εκκλησία και η εξωτερική της εμφάνιση, και άλλοι με άκρως αντίθετες  αντιλήψεις, κι όλοι μαζί συμβιώνουν αρμονικά, και κανείς δεν προσπαθεί να επιβάλλει με τη βία εκείνο που νομίζει ορθό: «ή κάνετε αυτό που θέλω εγώ, ή παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω» -μια από τις πιο διαβρωτικές και τις πιο αντιπαθητικές εκβιαστικές φράσεις μέσα σε μια ανθρώπινη ομάδα, και ιδιαίτερα μέσα σε μια ομάδα πιστών ανθρώπων. Κι ακόμα μέσα σε τούτη εδώ την εκκλησία έχουμε εφαρμόσει καινοτομίες και στο μουσικό τομέα –προπάντων σ’ αυτόν- και σ’ άλλους τομείς πολύ πριν γίνουν κοινό κτήμα όλων στον τόπο μας –όσες απ’ αυτές έχουν γίνει κοινό κτήμα-  κι αυτό χωρίς αναταράξεις, χωρίς σκανδαλισμό και χωρίς φιλονικίες, γιατί ό,τι καινούργιο εφαρμόσαμε το εφαρμόσαμε προσεκτικά, χωρίς να προκαλέσουμε, με τρόπο πνευματικό. Φυσικά , τόχουμε πληρώσει αρκετά βαριά. Από πολλούς  έχουμε  χαρακτηριστεί όχι αρκετά πνευματικοί ή και κοσμικοί. Να σας πω όμως κάτι; Στο βάθος προτιμώ να χαρακτηρίζουν την εκκλησία μου, άδικα κατά τη γνώμη μου, λίγο κοσμική –κάτι που θα με προβλημάτιζε αληθινά αν προερχόταν από γνήσια πνευματικές πηγές- παρά να ζω μέσα σε μια εκκλησία που να χαρακτηρίζεται από τη δογματική της αυστηρότητα και από το άκαμπτο κι ανυποχώρητο πνεύμα της σ’ όλους τους τομείς, κι όπου οι διαμάχες και οι διαιρέσεις αποτελούν καθημερινό φαινόμενο, τόσο που κάποια αδελφή να εκφράζει την αγωνία της ανήσυχη (δεν είναι φανταστικό, τόχω ζήσει στα νεανικά μου χρόνια): « κάθε φορά που πάω στην εκκλησία σκέφτομαι  με ανησυχία: “ αχ, τι πρόκειται να συναντήσω πάλι…”». Ή -άλλη περίπτωση από άλλη εκκλησία –κάποιος ποιμένας να μου εξομολογείται: «είχα πάθει πριν από καιρό μια καρδιακή προσβολή στη διάρκεια μιας συζήτησης που είχαμε για κάποια θέματα –όχι προσωπικά… να,  εκκλησιαστικά..».  Αν πρόκειται να πάθω καρδιακή προσβολή πηγαίνοντας και συζητώντας – ή μάλλον φιλονικώντας- με αδελφούς μου στην εκκλησία, με συγχωρείτε, αλλά να μου λείπει και η τέτοιου είδους «πνευματική» εκκλησία και το καλό της…

*************************

    Με βάση όλα τα παραπάνω λοιπόν θάθελα ν’ αναφέρω μερικές πρακτικές συμβουλές-σημεία που μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά στη διατήρηση του καλού κλίματος μέσα σε μια τοπική εκκλησία και στις ομαλές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της. Θα μου επιτρέψετε μάλιστα να χρησιμοποιήσω κυρίως το δεύτερο ενικό πρόσωπο, απευθυνόμενος στον καθένα από μας, και προπάντων, όπως εύκολα θα φανεί, σ’ εκείνον που κατέχει κάποιο υπεύθυνο «πόστο» μέσα στην εκκλησία, και θάθελα επιπλέον να κάνω τη διευκρίνιση ότι με το να χρησιμοποιώ το δεύτερο ενικό δεν εξαιρώ τον εαυτό μου. Σε αρκετά από τα παρακάτω σημεία έχω ακόμη να διανύσω αρκετά μεγάλο δρόμο.

    Σημείο πρώτο: Πάρτο απόφαση ότι το πρώτο και κύριο σε μια εκκλησία είναι το κλίμα ηρεμίας και ειρήνης και η ομοψυχία ανάμεσα στα μέλη της. Άσε τις άδικες προσπάθειες για πνευματικό έργο όταν υπάρχει μια κατάσταση διχόνοιας και διαίρεσης. Δεν πρόκειται ο Θεός να ευλογήσει μια τέτοια εκκλησία –το λέει ξεκάθαρα μέσα στο Λόγο Του, όπως το ξέρεις πολύ καλά. Μην κρύβεσαι λοιπόν πίσω από το δάχτυλό σου. Ζήτα πρώτα ηρεμία μέσα στην εκκλησία, για να τολμήσεις μετά να ζητήσεις και άλλου είδους ευλογίες.

    Σημείο δεύτερο: Μάθε να «γυμνάζεις σεαυτόν» όχι μόνο στην ευσέβεια, αλλά και στη μεγαλοψυχία. Οι περισσότεροι από τους χριστιανούς, και κυρίως οι πνευματικοί υπεύθυνοι, δε σηκώνουν «μύγα στο σπαθί τους». Ζήτα από τον Κύριο χάρη να συνειδητοποιήσεις ότι κι εσύ είσαι άνθρωπος με λάθη και ελλείψεις, και πάψε να θίγεσαι και να πληγώνεσαι τόσο εύκολα, και προπάντων ν’ αντιδράς τόσο άσχημα και τόσο άμεσα. Κι αν θέλεις ένα χειροπιαστό παράδειγμα μεγαλοψυχίας στην ιστορία των εκκλησιών μας, πάρε για πρότυπο τον Κωνσταντίνο Μεταλληνό. Κανένας δεν τον έφτασε ούτε στο μισό του στη μεγαλοψυχία του και στην πλατιά του καρδιά.

    Σημείο τρίτο : Σε όλες τις παρεξηγήσεις ανάμεσα σε δυο μέρη υπάρχει πάντα περισσότερο ή λιγότερο δίκιο και άδικο και από τις δυο πλευρές. Περιττό να σου πω ότι ποτέ δεν πρέπει να νομίσεις ότι εσύ έχεις όλο το δίκιο. Αυτό είναι αδύνατο. Αντί όμως να ψάχνεις μόνο πού έχει άδικο ο άλλος και πού  έχεις δίκιο εσύ, κάνε και τ’ αντίθετο: προσπάθησε να καταλάβεις τον αδελφό σου ή πιο γενικά τον αντίπαλό σου. Προσπάθησε να παρακολουθήσεις τη λογική του (δεν μπορεί όλοι οι αντίπαλοι σου να είναι εντελώς παράλογοι) και να μπεις λίγο στη θέση του. Κι ακόμη -για σκέψου: σ’ όλες τις φάσεις του «πολέμου» εσύ ήσουν τέλειος και συμπεριφέρθηκες τέλεια και με απόλυτα χριστιανικό ήθος, κι εσύ κι όλοι οι δικοί σου; Ίσως τότε, αν δεις τα πράγματα πιο αντικειμενικά, νάχεις κάνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση της ειρήνης.

    Σημείο τέταρτο : Μην παρατραβάς το σχοινί. Μ’ άλλα λόγια κι αν υπάρξει ένα σημείο τριβής, κι αν ανάψει κάποιος καυγάς, κάνε ό,τι μπορείς να μην πάρει έκταση η πυρκαγιά και προσπάθησε να τη σβήσεις στο ξεκίνημά της , γιατί μετά δε θα μπορείς πια να την ελέγχεις. Σ’ αυτό ζήτα και τη βοήθεια και άλλων αδελφών τις δικής σου, ας πούμε, «παράταξης» -μια αντιπαθητική λέξη, που δε θάπρεπε να υπάρχει καν στο λεξιλόγιό μας. Και μην ξεχνάς ότι τα εδάφια «ο ήλιος ας μη δύει επί τον παροργισμόν σας» και «μακάριοι οι ειρηνοποιοί» δε γράφτηκαν μονάχα για τους απέναντι.

    Σημείο πέμπτο: Απόφυγε να παραφέρεσαι. Οι κραυγές δεν έχουν καμιά θέση μέσα στην εκκλησία του Χριστού και δε θάπρεπε ν’ αποτελούν χαρακτηριστικό κανενός χριστιανού. Κι επιπλέον δίνουν μια πολύ άσχημη εικόνα του εαυτού σου στους γύρω σου. Θάξιζε κάποια στιγμή να σε μαγνητοσκοπήσουν την ώρα που κραυγάζεις έξαλλος, για να διαπιστώσεις τι γελοίος που γίνεσαι. «Πάσα πικρία και οργή, και κραυγή, και θυμός, και βλασφημία, ας αφαιρεθεί από σας μετά πάσης κακίας». (Εφ.δ΄31).

    Σημείο έκτο: Μάθε να είσαι λεπτός και ευγενικός στη συμπεριφορά σου. Οι χοντροί τρόποι, τα «καρφιά», οι προσβολές, θάπρεπε νάναι άγνωστα σ’ ένα χριστιανικό περιβάλλον. Διερωτώμαι τι κερδίζεις με το να πληγώνεις με χαιρεκακία τον αδελφό σου, κάτι που μπορεί να ξεκινά από ένα πολύ σκοτεινό εσωτερικό κόσμο. Ζήτα επίμονα από το Θεό να σε καθαρίσει εσωτερικά και να σου αφαιρέσει τέτοιες τάσεις. Κάποιοι μικρονοϊκοί ανακάλυψαν ότι στη Γραφή δεν υπάρχουν οι λέξεις «ευγένεια» και «πολιτισμός», κι επομένως δεν έχουμε υποχρέωση ούτε ευγενείς, ούτε πολιτισμένοι νάμαστε. Στην πραγματικότητα οι λέξεις αυτές δεν υπάρχουν μέσα στη Γραφή, γιατί την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν καν στο ανθρώπινο λεξιλόγιο. Ωστόσο ολόκληρο το πνεύμα της Αγίας Γραφής, κι ένα σωρό προτροπές της, δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση.

    Σημείο έβδομο: «Προνοείτε τα καλά ενώπιον πάντων  ανθρώπων», μας λέει ο Λόγος του Θεού. Σταμάτα λοιπόν να ψάχνεις με το κερί τι κρύβεται πίσω από κάθε φράση που σου είπε ο αδελφός σου, μήπως εννοούσε το τάδε ή μήπως θέλησε να σε ειρωνευτεί ή να σε μειώσει. Μ’ άλλα λόγια: πάψε συνέχεια να βάζεις φανταστικές μύγες πάνω σου και να μυγιάζεσαι.

    Σημείο όγδοο: Ας συνειδητοποιήσουμε επιτέλους μέσα στις εκκλησίες ότι οι τυχόν διαφορές απόψεων δε θάπρεπε ν’ αποτελούν αιτία εχθρότητας και διαμάχης. Μάθε να σέβεσαι την αντίθετη άποψη, και μη φαντάζεσαι ότι όλο το Πνεύμα του Θεού έχει κατοικήσει μονάχα σε σένα. Κάτι ξέρει και κάτι έχει διδαχτεί και ο αδελφός σου. Αυτή η σιγουριά αρκετών, ότι μονάχα αυτοί κατέχουν όλη την αλήθεια σχετικά με όλα τα εδάφια της Γραφής, έχει καταστρέψει πολλές εκκλησίες. Προσωπικά διατηρώ πολύ καλές σχέσεις με αρκετούς αδελφούς αυτής της εκκλησίας και με άλλους από άλλες εκκλησίες, με τους οποίους διαφωνώ σε πάρα πολλά. Κι η καλή αυτή σχέση δεν οφείλεται μονάχα σε μένα, αλλά και σ’ αυτούς. Φυσικά, ποτέ δε λείπουν κι αυτοί που σε στραβοκοιτάζουν μόνιμα γιατί δε συμφωνείς με τις απόψεις τους. Άστους να το κάνουν.

    Σημείο ένατο: Ένα από τα μεγαλύτερα προσόντα του χριστιανού πρέπει νάναι η αμεροληψία και η αντικειμενικότητα, και μια από τις κυριότερες αιτίες πολέμου μέσα στις εκκλησίες είναι ο κομματισμός και η κακώς εννοούμενη συγγενική αλληλεγγύη. Όλοι οι δικοί σου δεν έχουν όλα τα ταλέντα, όλα τα χαρίσματα κι όλες τις ικανότητες. Προσπάθησε να δεις τα πράγματα όσο μπορείς πιο αντικειμενικά. Αξιοποίησε όλα τα χαρίσματα προς όφελος του έργου του Θεού, ακόμη και εκείνων που δεν είναι συγγενείς σου ή τόσο κοντινοί σου. Όταν κάποιος δουλεύει μέσα στην εκκλησία, δεν έχει τον καιρό ούτε κριτική να κάνει, ούτε να γκρεμίσει. Μια εκκλησία όπου όλοι δουλεύουν  δημιουργικά σπάνια αποτελεί εστία διαμάχης και διχοστασίας.

    Σημείο δέκατο: Προσπάθησε να διακρίνεις τις καλές πλευρές του αδελφού σου. Κάνε τον να νιώσει πως κι εκείνος έχει κάποια αξία, που πολλές φορές δεν είναι καθόλου λίγη. Μην τσιγκουνεύεσαι τα καλά λόγια και τους επαίνους, που βέβαια είναι κάτι διαφορετικό από την κολακεία. Ένας καλός λόγος για το διπλανό σου του δίνει φτερά, τον κάνει καλύτερο και του ξυπνά μέσα του το φιλότιμο να γίνει ακόμη καλύτερος.

     Σημείο ενδέκατο: Βοήθησε κι εσύ να αποφορτιστεί το κλίμα μέσα στις εκκλησίες. Πάψε να παίρνεις το ύφος του προφήτη με το τεντωμένο δάχτυλο, τα γουρλωμένα μάτια και τις πεταχτές φλέβες στο λαιμό. Επιτέλους, χαλάρωσε και λιγάκι, βρε αδερφέ. . . Και προπάντων, απόκτησε και λίγο χιούμορ. Η έλλειψη χιούμορ και η σοβαροφάνεια έχει καταστρέψει πολλούς χριστιανούς και πολλές εκκλησίες. Μάθε ν’ αντιμετωπίζεις τις διάφορες δύσκολες καταστάσεις με ευχάριστη διάθεση και με άνεση.

    Σημείο δωδέκατο: Πάρτο απόφαση ότι η εκκλησία δεν αποτελείται από τέλεια πλάσματα, πάψε να νομίζεις ότι όλοι εκείνοι που ομολογούν αναγέννηση είναι ό,τι καλύτερο κι όσοι είναι έξω από την εκκλησία ό,τι χειρότερο. Αυτή η σαφής και αρκετά ρατσιστική διάκριση που κάνουν μερικές εκκλησίες σε αναγεννημένους και μη, ανάλογα με την προφορική δήλωση του καθενός, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους, έχει προκαλέσει πολλά δεινά, πολλές δυσαρέσκειες και πολλές διαμάχες. Η Αγία Γραφή μας το λέει ξεκάθαρα ότι «εκ των καρπών αυτών θα γνωρίσετε αυτούς» και όχι από  το τι δηλώνουν. Και εγώ προσωπικά δεν είμαι καθόλου σίγουρος για τους κάθε μορφής ταραξίες, για τους υποκριτές και για τους πνευματικούς εγωιστές.

    Σημείο δέκατο τρίτο: Αυτό απευθύνεται ιδιαίτερα σε σένα, που τρέμει η ψυχή σου μήπως κάποιος αδύνατος στην πίστη σκανδαλιστεί μέσα στην εκκλησία. Μάθε λοιπόν, -ή μάλλον αναλογίσου το, γιατί το ξέρεις πολύ καλά- ότι μια οποιαδήποτε ταραχή μέσα στην εκκλησία, ακόμη και πολύ πιο ασήμαντη από εκείνες που συμβαίνουν στην πραγματικότητα, σκανδαλίζει πολύ περισσότερους και πολύ πιο ανεπανόρθωτα από ένα γυναικείο παντελόνι. Είναι καιρός λοιπόν ν’ αρχίσεις ν’ αξιολογείς πιο σωστά τα πράγματα και να τ’ αντιμετωπίζεις πιο ρεαλιστικά.

    Σημείο δέκατο τέταρτο: Βάλε επιτέλους κάτω τον εγωισμό σου και μάθε να κάνεις πρώτος το βήμα της συμφιλίωσης. Μια αίτηση συγνώμης δε στοιχίζει και πολλά πράγματα, και μη μου πεις ότι σ’ ένα καυγά δεν υπάρχει και η δική σου μερίδα ευθύνης. Πολλές διαφορές δε διευθετήθηκαν εγκαίρως, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν και νέες πληγές, μόνο και μόνο επειδή κανείς από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν έκανε τη χριστιανική χειρονομία να πάρει αυτός πρώτος τηλέφωνο και να ζητήσει εξομάλυνση σχέσεων. Κι ακόμη πιο σημαντικό: όταν κάποιος σου ζητήσει συγνώμη, αποδέξου την αίτησή του αμέσως. Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο για ένα χριστιανό από το να του ζητούν συγνώμη και ν’ αποδιώχνει τον άλλον.

    Σημείο δέκατο πέμπτο: Λιγόστεψε όσο μπορείς το «σημεία τριβής» μέσα στην εκκλησία σου. Άσε τους πιστούς σε πολλά δευτερεύοντα θεολογικά θέματα να έχουν τις δικές τους απόψεις. Αν κάτι δεν το δέχονται, είναι αδύνατο να τους το επιβάλεις με τη βία. Κάνε τους να νιώσουν πως για διάφορες λεπτομέρειες της καθημερινής τους ζωής, της συμπεριφοράς τους, της εξωτερικής τους εμφάνισης, είναι υπεύθυνοι αποκλειστικά οι ίδιοι απέναντι στη συνείδησή τους και στο Θεό και όχι απέναντι σ’ ένα εκκλησιαστικό συμβούλιο -consistorium- σαν κι εκείνο του Καλβίνου. Και πάλι εδώ ισχύει η συμβουλή: χαλάρωσε.

    Σημείο δέκατο έκτο: Άρχισε την άσκηση σε όλα αυτά από το καθημερινό περιβάλλον σου, και ιδιαίτερα από το οικογενειακό. Προσπάθησε να διατηρείς καλές σχέσεις με όλους γύρω σου.

    Σημείο δέκατο έβδομο και τελευταίο: Μη φαντάζεσαι ότι με όλα τα προηγούμενα θ’ αναγκαστείς να βάλεις νερό στο κρασί των πεποιθήσεων και των αρχών σου. Οι αρχές της Αγίας Γραφής δεν μπορεί να γίνονται αντικείμενο διαπραγματεύσεων ή συμβιβασμών. Μάθε όμως να τις ξεχωρίζεις, και μη βαφτίζεις θέλημα Θεού τις δικές σου προσωπικές απόψεις και επιθυμίες.

    Έχω ένα ξενόγλωσσο βιβλίο στη βιβλιοθήκη μου με τον τίτλο «Πώς να Κλείσεις την Εκκλησία σου σε μια Δεκαετία». Η πείρα μού έχει δείξει ότι υπάρχει μια εντελώς σίγουρη μέθοδος να την κλείσεις πολύ πιο γρήγορα. Στήσε ένα καυγά κι όλα θα γίνουν ύστερα από μόνα τους. Φοβάμαι ότι στην άσχημη φάση που βρίσκονται οι περισσότερες ίσως από τις εκκλησίες σήμερα, κανονικά θάπρεπε να παρατήσουμε οποιοδήποτε άλλο έργο και ν’ αρπάξουμε τη μάνικα για να σβήσουμε τις φωτιές. Διαφορετικά με την αρχή ενός καινούργιου αιώνα και μιας νέας χιλιετίας, με πάμπολλα σημάδια για το τέλος που πλησιάζει, με τα βήματα του Κυρίου ν’ ακούγονται, όπως έλεγαν οι παλιοί (που δυστυχώς στάθηκαν σε πολλά παράδειγμα για μας , αν όμως είχαμε ακολουθήσει τη δική τους τακτική και το δικό τους παράδειγμα και στο σημερινό θέμα αυτή η εκκλησία δε θα υπήρχε) με όλες λοιπόν τις σημερινές συνθήκες, δεν υπάρχει τίποτε πιο επιτακτικό από την ομόνοια και την ομοψυχία, και δυστυχώς φοβάμαι ότι οι περισσότερες εκκλησίες έχουν μάθει να ζουν με τις διαμάχες και τις διαιρέσεις, όπως έχουμε μάθει όλοι μας να ζούμε με τους σεισμούς.

    Ας το συνειδητοποιήσουμε αυτό καθένας ατομικά, ας ταπεινωθούμε , ας αναγνωρίσουμε το μέγιστο λάθος που κάνουμε να υποτιμούμε τον άμεσο κίνδυνο που μας απειλεί, κι ας ζητήσουμε όλοι από τον Κύριο να διορθώσει τις κακές πλευρές του χαρακτήρα μας και να μας κάνει καλύτερους. Είναι αληθινά συγκινητικό να διαπιστώνει κανείς μέσα στην εκκλησία τον  αγώνα που κάνουν μερικοί χριστιανοί που έτυχε νάχουν δυστυχώς ένα χαρακτήρα με αρκετές κακές πλευρές, να καταβάλλουν προσπάθειες για χρόνια και να βελτιώνονται σε πάρα πολλά. Ας τους αντιμετωπίζουμε με κατανόηση και αγάπη, όσοι από μας δε μας έτυχε να σηκώνουμε ένα τέτοιο σταυρό. Αυτοί ξέρουν μόνοι τους –και το ξέρει κι ο Θεός-  το πόσο δύσκολο είναι ν’ αλλάξουν και πόσο πολύτιμες είναι οι προσπάθειές τους. Είναι ένας αγώνας που κανένας δεν έχει δικαίωμα να παραιτηθεί απ’ αυτόν. Έλεγε ο Μαρκ  Τουαίν , ο πασίγνωστος αμερικανός συγγραφέας: «Προσπάθησε να οργανώσεις έτσι τη ζωή σου, ώστε όταν πεθάνεις να λυπηθεί ακόμη κι ο νεκροθάφτης σου». Όταν ένας άνθρωπος τελείως άσχετος με την πίστη του Χριστού λέει κάτι τέτοιο, πόσο περισσότερο πρέπει να το σκεφτεί και να το πει ένας χριστιανός. Προσπάθησε λοιπόν με τη δύναμη του Θεού να διορθώσεις το χαρακτήρα σου ώστε να συμφωνεί όσο είναι δυνατόν περισσότερο μ’ εκείνον του Χριστού. Μπορεί να μη φτάσεις στο σημείο να κάνεις ακόμη και το νεκροθάφτη σου να σε λυπηθεί όταν πεθάνεις. Αγωνίσου όμως να μη νιώσει  τουλάχιστον  το περιβάλλον σου και η εκκλησία σου με το θάνατό σου ανακούφιση και ξελάφρωμα.

( Συνέδριο Θεσσαλονίκης,  26/2/2001)