Του Γ.Α. Χατζηαντωνίου, Ιεροκήρυκος – Καθηγητή Πανεπιστημίου
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Το βιβλίο αυτό του αείμνηστου ποιμένα και συγγραφέα Γεωργίου Χατζηαντωνίου κυκλοφόρησε πριν αρκετές δεκαετίες. ΄Ηταν μια σειρά κηρυγμάτων, που κήρυξε ο Γ. Χατζηαντωνίου στην εκκλησία που διακονούσε στην Αθήνα. Στη συνέχεια για πολλά χρόνια ήταν καθηγητής σε Θεολογικές Σχολές του Καναδά. ΄Ηταν πολυγραφότατος συγγραφέας και εκδότης και συντάκτης του περίφημου περιοδικού ΠΑΙΔΙΚΑ ΦΥΛΛΑ.
Ο ελληναμερικάνος χριστιανός Σπύρος Ματθαίος, που έχει γράψει λεπτομερή σχόλια στα τέσσερα Ευαγγελία και άλλα έργα, όταν διάβασε το βιβλίο με προσοχή, έμεινε ενθουσιασμένος από το περιεκτικό και κατατοπιστικό περιεχόμενό του. Επιθυμώντας δε να γίνει κτήμα πολλών Ελλήνων, προσπάθησε να το συντομέψει, διατηρώντας, βέβαια, το αρχικό κείμενο αναλλοίωτο. ΄Ετσι, το βιβλίο εκείνο, το μείωσε σε λίγες σελίδες. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο εύκολο περισσότεροι συμπατριώτες μας να το διαβάσουν, το βιβλίο και να έχουν μια πληρέστερη γνώση πάνω στο σημαντικό αυτό θέμα.
Το πρόβλημα του θανάτου
Το θέμα αυτό πάντοτε απασχόλησε τον άνθρωπο, αλλά ικανοποιητική απάντηση δεν πήρε ποτέ του. Για τον Χριστιανό όμως, το θέμα αυτό αποτέλεσε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τις πρώτες μέρες που ιδρύθηκε η Εκκλησία του Χριστού. Κι αυτό το διατυπώνει πολύ όμορφα στο Σύμβολο της Πίστεως του στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας το 325 μ.Χ. με τα εξής λόγια: «Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος».
Γι’ αυτή, λοιπόν, την προσδοκία της Εκκλησίας μας που δεν έλειψε ποτέ από την καρδιά των παιδιών της, θα μιλήσουμε σήμερα. Δύσκολο το θέμα. Σε όλα όμως τα θέματα υπάρχει και μια απάντηση. Κι αυτή μπορεί να μας τη δώσει μόνον Εκείνος που γνώρισε την πείρα του θανάτου. Και να πώς την αφηγείται: «Ήμουν νεκρός, αλλά τώρα είμαι ζωντανός εις τους αιώνες των αιώνων και έχω τα κλειδιά του θανάτου και του Άδη» (Αποκ. 1:18).
Για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι συζητούσαν, αν πέρα από τους ωκεανούς ανατέλλει ο ήλιος όταν απομακρύνεται από μας. Αν υπάρχει κάποια άλλη χώρα. Όλα αυτά ήταν σκέψεις και υποθέσεις, μέχρι την ημέρα που γύρισε ο Κολόμβος και μας αποκάλυψε ότι πραγματικά υπάρχει. Μας λέει: «Την είδα, αποβιβάστηκα στις ακτές της, είδα τις ομορφιές της, έφαγα απ’ τους καρπούς της». Οι άνθρωποι δεν έπαυαν παράλληλα να συζητούν «αν πίσω από τον ωκεανό αυτό της ζωής, εκεί που δύει ο ήλιος της ζωής του ανθρώπου, υπάρχει μια άλλη χώρα». Για τη χώρα εκείνη, μας μιλάει ο Χριστός μέσα από τον Λόγο Του τον οποίο και θα ξεφυλλίσουμε στη συνέχεια της μελέτης μας πολύ προσεκτικά.
Αρχικά δεν υπήρχε θάνατος στη ζωή του ανθρώπου γιατί δεν υπήρχε αμαρτία. Ο θάνατος ήρθε, όταν ο άνθρωπος παράκουσε στον Λόγο του Θεού (Γεν. 2:12) «Έτσι, με την παρακοή του ανθρώπου η αμαρτία μπήκε στον κόσμο και μέσω αυτής ήρθε ο θάνατος (Ρωμ. 5:12). Από τότε ο άνθρωπος είναι νεκρός. Ο πλανήτης μας έγινε ένα απέραντο πνευματικό νεκροταφείο
Αν ο θάνατος ήρθε στη ζωή του ανθρώπου γιατί ο άνθρωπος παράκουσε τον Λόγο του Θεού, τότε ο άνθρωπος θα πρέπει να λύσει το θέμα αυτό με το να επιστρέψει στον Θεό. Και επειδή αυτό ήταν αδύνατον, ήρθε ο Θεός στον άνθρωπο. Αυτή είναι η έννοια του σταυρού του Χριστού. Ο Κύριός μας μπήκε στα σπλάχνα της γης και πλήρωσε το χρέος των αμαρτιών μας νικώντας το θάνατο. Έτσι η μοναδική λύση που προσφέρεται στον άνθρωπο για τη σωτηρία της ψυχής του από το θάνατο, είναι να δεχθεί τον Χριστό ως προσωπικό του Σωτήρα με μια πολύ απλή πράξη πίστης, ακουμπώντας το βάρος των αμαρτιών του στο σταυρό του Χριστού. Γιατί λέει: «Όλοι όσοι πιστεύουν στο λυτρωτικό έργο του Χριστού δεν έρχονται σε κρίση, αλλά μεταβαίνουν απ’τον θάνατο στη ζωή» (Ιωάν. 5:24). «Όποιος πιστεύει σε Μένα, κι αν πεθάνει, θα ζήσει». «Εγώ είμαι η Ανάσταση και η ζωή» (Ιωάν. 11:25). Γιατί όπως όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας του Αδάμ, έτσι και χάρη στον Χριστό θα αποκτήσουν ζωή όλοι» (Α΄ Κορ. 15:22).
Η νέα, λοιπόν, ζωή που φυτεύει ο Θεός στην καρδιά του ανθρώπου με την αναγέννηση (Α΄ Πέτρου 1:23), είναι η μόνη λύση στο πρόβλημα του θανάτου. Έτσι, για εκείνον που δέχτηκε τη λύση αυτή και την οικειοποιήθηκε ο φυσικός θάνατος φωτίζεται με ένα νέο φως. Ο θάνατος παύει πια να είναι η απαίσια εκείνη σκιά που κρεμόταν πάνω απ’ τη ζωή του και γίνεται ένα εξαίρετο επεισόδιο στα γεγονότα που οδηγούν σε ένα θαυμαστό τέρμα. Ο απόστολος Παύλος λέει: «Για μένα ο Χριστός είναι ζωή και ο θάνατος κέρδος!» (Φιλιπ. 1:21). Και αλλού λέει: «Γιατί ξέρουμε, αν το επίγειο σπίτι, δηλαδή το σώμα μας, χαλάσει, έχουμε σπίτι στους ουρανούς, χτισμένο από τα χέρια του Θεού, κι όχι από ανθρώπινα» (Β΄ Κορ. 5:1). Ο Παύλος ήξερε πως αν ο τελευταίος αέρας έπαιρνε τη σκηνή που ζούσε, δεν θα έμενε άστεγος, θα περνούσε απ’ το προσωρινό σκήνωμα που στεγαζόταν, στο αιώνιο σπίτι που του έχτισε ο Χριστός στον ουρανό. Όταν μάλιστα κατάλαβε ότι πλησίαζε το τέλος της εδώ ζωής του, χρησιμοποιεί στα γραπτά του μια ναυτική έκφραση που, πιστέψτε με, έφερε την πιο γλυκιά στροφή στην πνευματική μου ζωή. Λέει, λοιπόν, ο Παύλος: «Ο καιρός της εμής αναλύσεως εφέστηκε». Ο καιρός να λυθούν τα πρυμναία σκοινιά του πλοίου που επέβαινε, είχε έρθει, και σε λίγο το πλοίο θα ’βγαινε στο πέλαγος. Το πλοίο είχε βρει τον Κυβερνήτη του! Εσύ, αγαπητή ψυχή, έχεις βρει τον Κυβερνήτη που θα βγάλει το δικό σου πλοίο στο πέλαγος, ή αφήνεις τους δήθεν κυβερνήτες να κατευθύνουν την ψυχή σου; Όσο το πλοίο είναι στο λιμάνι, πρέπει να προετοιμάζεται, οι απαιτήσεις του ταξιδιού είναι πολλές, και πάνω απ’ όλα πρέπει νάχει τα κατάλληλα εφόδια και τον Κυβερνήτη που ξέρει το δρόμο.
Η ψυχή μετά θάνατον
΄Ενας άνθρωπος είπε κάποτε ότι η ζωή του ήταν γεμάτη περιπέτειες και ότι την πιο μεγάλη περιπέτεια θα την γνώριζε αμέσως μετά το θάνατό του.
Αν και το θέμα του θανάτου απασχόλησε πολλές φορές τον άνθρωπο, όμως, αποφεύγει και να το ερευνήσει. Αποφεύγει, ίσως, γιατί οι ερμηνείες που μας δίνουν κάποιοι δεν ικανοποίησαν απόλυτα την ψυχή του, ή γιατί οι φροντίδες της ζωής, του απορρόφησαν την προσοχή και δεν τον άφησαν να το ψάξει περισσότερο. Εμείς όμως, θα ακολουθήσουμε εκείνο που μας διδάσκει η Γραφή. Ναι, εκεί θα αναζητήσουμε τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε.
Ας γυρίσουμε να δούμε τι έγινε με το καράβι που βγήκε απ’ το λιμάνι της ζωής. Μήπως χάθηκε ή προχωρεί; Κι αν προχωρεί, πού κατευθύνεται; Ο Λόγος του Θεού μας λέει ότι πριν το καράβι βγει έξω απ’ το λιμάνι, η πορεία του είναι διαγεγραμμένη. Με άλλα λόγια, όταν ο άνθρωπος κλείσει τα μάτια του στην παρούσα ζωή, τη στιγμή εκείνη αποκρυσταλλώνεται οριστικά και ανέκκλητα η αιώνια τύχη του. Δυο δρόμοι υπάρχουν. Ή θα πάρει το δρόμο για τη ζωή του φωτός και της χαράς, ή θα πάρει το δρόμο για τη ζωή του σκότους και της ανέκφραστης λύπης. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να αλλάξει την πορεία του. Αυτό το ακούμε από τα χείλη του Ίδιου του Κυρίου μας στην ιστορία του Λάζαρου (Λουκάς 16:26). Το δικαίωμα της εκλογής για το δρόμο που θα ακολουθήσει η ψυχή του ανθρώπου, εξαρτάται από την προετοιμασία του εδώ στη γη. Το σώμα του ανθρώπου μετά το θάνατο, αποτίθεται στον τάφο. Τώρα, η ψυχή του σωσμένου, του ανθρώπου δηλαδή που έχει δεχθεί τον Χριστό ως προσωπικό του Σωτήρα και Κύριό του, πηγαίνει στον Παράδεισο –στην παρουσία του Θεού, ενώ η ψυχή εκείνου που δεν έχει δεχθεί τον Χριστό ως προσωπικό του Σωτήρα και Κύριό του μεταβαίνει στον τόπο των βασάνων –την αιώνια κόλαση. Και εκεί περιμένουν «οι μεν και οι δε». Αυτή είναι μια κατάσταση που οι ψυχές περιμένουν να πάρουν την οριστική και τελική μορφή του αιώνιου μέλλοντος. Πρέπει ακόμη να τονίσουμε ότι μεταξύ των δύο κόσμων, φωτός και σκότους, δεν υπάρχει καμιά επικοινωνία.
Αυτό, ο άνθρωπος αρνήθηκε επίμονα να το δεχθεί σαν την τελευταία λέξη της Αγίας Γραφής και με την φαντασία του δημιούργησε διάφορα πράγματα, αντιβιβλικά βέβαια, που προσωρινά του μαλακώνουν κάπως τον πόνο απ’ το σκληρό μήνυμα της Γραφής. Μα έλα που δεν υπάρχει άλλος δρόμος για τη σωτηρία του ανθρώπου από τον σταυρό του Χριστού που είναι ο εξιλαστήριος θάνατός του. Αν και δεν έχουμε τις πληροφορίες που θα θέλαμε για να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας, όμως, μπορούμε να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα βάσει των χωρίων που μας δίνει η Αγία Γραφή.
Πρώτον: η ενδιάμεση κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ψυχή μετά το θάνατο του ανθρώπου δεν κοιμάται. Δεν χάνει τη συναίσθηση του εαυτού της και του περιβάλλοντός της. Ο Χριστός είπε στο ληστή που ήταν καρφωμένος πλάι του στο σταυρό : «Σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο» (Λουκάς 23:43). Και ο Παύλος γράφει: «Όσο διαμένουμε μέσα στο σώμα, ξενιτευόμαστε από τον Κύριο, γι’ αυτό η επιθυμία μας είναι να αποχωρήσουμε από το σώμα και να ζούμε κοντά στον Κύριο» (Β΄ Κορ. 5:6,8). Και αλλού λέει: «Έχω την επιθυμία να αναχωρήσω και να είμαι μαζί με τον Χριστό, γιατί πραγματικά αυτό είναι το καλύτερο απ’ όλα» (Φιλιπ. 1:23). Όλα αυτά μαρτυρούν μια κατάσταση εγρήγορσης και χαρούμενης συνειδητής απόλαυσης του ωραίου περιβάλλοντος, στο οποίο βρέθηκε τώρα η ψυχή του πιστού. Αντίθετα με όλα αυτά, είναι τραγική η κατάσταση της θέσης που μαρτυρούν τα λόγια που απηύθυνε ο πλούσιος στον πατέρα Αβραάμ.
Δεύτερον: η ενδιάμεση κατάσταση είναι μια κατάσταση ανάπαυσης για την ψυχή του πιστού. Αυτό μας το επιβεβαιώνει ο Δανιήλ στο κεφάλαιο 12:13 με τα λόγια που του απεύθυνε ο Θεός: «Εσύ όμως, πήγαινε μέχρι το τέλος και θα αναπαυθείς και θα σταθείς στον κλήρο σου στο τέλος των ημερών». Και πόσο δεν χρειαζόταν ο Δανιήλ αυτή την ανάπαυση που του υποσχέθηκε ο Θεός έπειτα από μια τόσο κοπιώδη και βασανισμένη ζωή! Η τρυφερότητα της φωνής του Θεού δεν ήρθε να ξεκουράσει τον πιστό υπηρέτη του που χρειαζόταν κάπου να ακουμπήσει, αλλά έρχεται να ενθαρρύνει κάθε πιστό παιδί του και να του πει ότι έπειτα απ’ τον σκληρό αγώνα της ζωής τούτης, μας περιμένει ανάπαυση. Ο Ιωάννης γράφει από την Πάτμο: «Από τώρα είναι μακάριοι εκείνοι που πεθαίνουν πιστοί στον Κύριο. Αυτό, το επιβεβαιώνει το Πνεύμα, γιατί θα αναπαυθούν από τους κόπους τους» (Αποκ. 14:13). Ποιούς κόπους; Τους κόπους απ’ τις μάχες που έδωσαν στο διάστημα που υπηρετούσαν στην στρατευόμενη Εκκλησία του Θεού και τώρα εκλήθησαν να πάρουν το έπαθλο της νίκης και να αναπαυθούν απ’ τα έργα τους!!!
Και τρίτον: η ενδιάμεση κατάσταση είναι μια κατάσταση χαρούμενης προσδοκίας. Η ψυχή του πιστού προσδοκά κάτι το καλύτερο. Η ενδιάμεση αυτή κατάσταση δεν διαρκεί επ’ άπειρον. Η προσωπικότητα του ανθρώπου αποτελείται από σώμα και ψυχή. Και η μεν ψυχή απολαμβάνει τώρα το ξεκούρασμα στην παρουσία του Θεού, το δε σώμα παραμένει στον τάφο. Και για να ολοκληρωθεί πάλι η ακρωτηριασμένη προσωπικότητα, είναι απόλυτη ανάγκη να ξανασμίξουν αυτά τα δύο. Το όχημα έχει φθαρεί και ο αναβάτης είναι ανάγκη να αποκτήσει καινούργιο όχημα. Και θα το αποκτήσει! Αυτό είναι που με λαχτάρα περιμένει η ψυχή που βρίσκεται σε μια χαρούμενη κατάσταση. Περιμένει να ακούσει τον ήχο της σάλπιγγας που θα σημάνει την ανάσταση. Τότε, η ψυχή θα ξαναβρεί το σώμα της και στον αναβάτη θα δοθεί καινούργιο όχημα για μεγαλύτερα και πιο όμορφα ταξίδια.
Εύχομαι και το δικό σου καράβι νάχει πάρει το σωστό δρόμο.
Η Αρπαγή της Εκκλησίας
Στο προηγούμενο κεφάλαιο σταματήσαμε στην ενδιάμεση κατάσταση της ψυχής μετά τον θάνατο. Εκεί δηλαδή που βρισκόμαστε σήμερα, κάτω από τη σκιά του θανάτου. Ακόμα σκάφτουμε τους τάφους μας, ενώ οι ψυχές των πιστών απολαμβάνουν την παρουσία του Κυρίου στον Παράδεισο. Εκεί, σε μια κατάσταση χαρούμενης προσδοκίας, περιμένουν με ανυπομονησία την επανένωσή τους με τα σώματά τους που θα κλείσει την περίοδο της παρένθεσης αυτής και θα ανοίξει μια άλλη και σπουδαία στην ιστορία του κόσμου.
Και τώρα θα εξετάσουμε την περίοδο της νέας παρένθεσης, με βάση τον Λόγο του Θεού. Στην παρένθεση αυτή, ο Λόγος του Θεού μας αποκαλύπτει ότι θα διαδραματιστούν πολλά γεγονότα. Το πρώτο είναι η ανάσταση των δικαίων και το δεύτερο η αρπαγή της Εκκλησίας. Τα γεγονότα αυτά είναι σχεδόν σύγχρονα. Τα γεγονότα αυτά για τον άπιστο προκαλούν μειδίαμα δυσπιστίας, γιατί έχει τη δική του προσωπική κρίση. Για τον πιστό χριστιανό όμως, που έμαθε να στηρίζεται στον Λόγο του Θεού, είναι η πιο γλυκιά προσδοκία. Τα γεγονότα αυτά θα τα αναγγείλει ένα ουράνιο σάλπισμα. Η Γραφή λέει: «Ο Κύριος θα κατεβεί από τον ουρανό την ώρα που θα ακουστεί το πρόσταγμα, με φωνή αρχαγγέλου και με σάλπισμα Θεού, και οι νεκροί, όσοι πέθαναν έχοντας πιστέψει στον Χριστό, θα αναστηθούν πρώτα» (Α΄ Θεσ. 4:16). Και στην Α΄ Κορ. 15:51 και 52 γράφει: «Και τώρα σας λέω ένα μυστήριο. Όλοι δεν θα πεθάνουμε, όμως όλοι θα μεταμορφωθούμε εντελώς ξαφνικά, όσο παίρνει να ανοιγοκλείσει το μάτι, όταν ηχήσει η τελευταία σάλπιγγα. Διότι θα ηχήσει η σάλπιγγα και οι νεκροί θα αναστηθούν άφθαρτοι, κι εμείς, όσοι ζούμε, θα μεταμορφωθούμε». Όπως, λοιπόν, είπαμε λίγο πιο πριν, θα ακουστεί πάνω από τον πλανήτη μας, ένα ουράνιο σάλπισμα. Τώρα, αν το σάλπισα αυτό το ακούσουν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη μας ή όχι, δεν το ξέρουμε. Ένα όμως που ξέρουμε, είναι ότι θα το ακούσουν εκείνοι, για τους οποίους προορίζεται, και ότι αυτό είναι το ξεκίνημα των γεγονότων που θα ακολουθήσουν. Το σάλπισμα αυτό θα απευθύνεται σε δύο ομάδες πιστών. Θα απευθύνεται στους πιστούς που έζησαν εν Χριστώ και τώρα κοιμούνται. Κι αυτό, θα είναι το σύνθημα της ανάστασης από τους νεκρούς. Και στους πιστούς που είναι ζωντανοί και με λαχτάρα περιμένουν να ακούσουν το σύνθημα που θα αρπαγούν στον αέρα και θα συναντήσουν τον Κύριο!
Σύμφωνα με ότι μας λέει ο απόστολος Παύλος στην Α΄ Θεσ. 4:15-17, τα γεγονότα αυτά είναι σύγχρονα: «Εμείς, όσοι απομένουμε ζωντανοί, τότε που θα ξανάρθει ο Κύριος, δεν θα προλάβουμε αυτούς που κοιμήθηκαν, γιατί αυτοί θα αναστηθούν πρώτα, έπειτα, εμείς που ζούμε, όσοι απομένουμε, θα αρπαχθούμε ταυτόχρονα μαζί τους μέσα σε νεφέλες, για να συναντήσουμε τον Κύριο στον αέρα».
Έτσι, λοιπόν, η ανάσταση των νεκρών θα έρθει πρώτα. Δεν θα είναι όμως για όλους τους νεκρούς, γιατί ο Λόγος του Θεού είναι πολύ σαφής πάνω στο θέμα αυτό. Αναφέρεται σ’ αυτούς που πέθαναν εν Χριστώ και όχι σ’ αυτούς που πέθαναν χωρίς Χριστό. Η σάλπιγγα μόνο για τους πρώτους θα ηχήσει. Αυτή θα είναι η πρώτη ανάσταση σύμφωνα με τον Λόγο του Θεού που λέει: «Μακάριος και άγιος όποιος έχει μερδικό στην πρώτη ανάσταση» (Αποκ. 20:6). Επομένως, θα υπάρχει και μια δεύτερη ανάσταση. Η πρώτη θα είναι η ανάσταση των πιστών και θα είναι ανάσταση ζωής και η δεύτερη θα είναι γι’ αυτούς που δεν ανήκουν στον Χριστό και θα είναι ανάσταση κρίσης. Μεταξύ μάλιστα, των δύο αναστάσεων θα μεσολαβήσει ένα διάστημα χιλίων χρόνων (Αποκ. 20:5,6,13).
Εμείς, θα ασχοληθούμε με την ανάσταση ζωής που μας ενδιαφέρει.
Το Ευαγγέλιο μας διδάσκει ότι το σώμα, σαν μέρος της προσωπικότητας του ανθρώπου, θα πάρει μέρος κι αυτό στην ανώτερη εκείνη ζωή μετά θάνατον. Γιατί λέει: «Όταν έρθει ο Χριστός, θα μετασχηματίσει το σώμα αυτό της ταπείνωσής μας, ώστε να γίνει σύμμορφον με το σώμα της δόξας Του» (Φιλιππησίους 3:21).
Ο απόστολος Παύλος μας δίνει ένα δυνατό παράδειγμα για τον μετασχηματισμό του σώματος του πιστού που αποτίθεται προσωρινά στον τάφο. Μας λέει ότι θα υπάρχει πλήρης ταυτότητα μεταξύ του σώματος της ανάστασης. «Σπέρνεται σώμα φθαρτό, ανασταίνεται σώμα άφθαρτο. Σπέρνεται καταφρονημένο, ανασταίνεται ένδοξο. Σπέρνεται αδύνατο, ανασταίνεται δυνατό. Σπέρνεται σώμα φυσικό, ανασταίνεται σώμα πνευματικό» (Α΄ Κορ. 15:42-43). Και στην Φιλ. 3:20-21 λέει: «Μα η δική μας πραγματική πατρίδα είναι στους ουρανούς, απ’ όπου προσμένουμε με πόθο τον Σωτήρα, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, ο οποίος θα μεταμορφώσει το ταπεινό μας σώμα, έτσι ώστε να γίνει ομοιόμορφο με το δικό Του δοξασμένο σώμα». Πρότυπο, λοιπόν, του σώματός της ανάστασης θα είναι το σώμα του αναστάντος Χριστού. Όπως ο Χριστός, έτσι κι εμείς.
Πολλές φορές γεννιέται το ερώτημα: «Πώς θα είναι το σώμα μας, μετά την ανάσταση;» Θα είναι ακριβώς το ίδιο όπως και πριν. Έτσι ήταν και του Κυρίου μας γι’ αυτό και τον αναγνώρισαν οι μαθητές Του στο ημίφως της αυγής μέσα από την ψαρόβαρκα (Ιωάν. 21:7). Ο Θωμάς μάλιστα είδε και τα σημάδια από τα καρφιά που έφεραν τα χέρια Του (Ιωάν. 20:27). Η ταυτότητα είναι πλήρης. Θα υπάρχει συνέχεια της προσωπικότητάς μας. Θα αναγνωρίσουμε τους προσφιλείς μας. Αλλά, και εδώ θα ήθελα να προσέξετε λίγο, θα υπάρχει και μια θαυμαστή μεταμόρφωση. Η μεταμόρφωση θα γίνει για να μπορεί το σώμα μας να ανταποκρίνεται στις συνθήκες και απαιτήσεις μιας άλλης πιο μεγάλης και πιο όμορφης ζωής.
Η κάμπια είναι πλασμένη να σέρνεται κάτω από τη γη. Πάνω απ’ αυτή εκτείνεται ένας απλόχωρος μεγάλος κόσμος τον οποίο αυτή αγνοεί, ή κι αν τον βλέπει, ξέρει ότι δεν είναι γι’ αυτήν. Μια μέρα όμως, η κάμπια πεθαίνει μέσα στον μεταξωτό τάφο που η ίδια είχε υφάνει. Και μια άλλη μέρα, βγαίνει από τον τάφο της η ίδια εκείνη κάμπια που σερνόταν κάτω στη γη, αλλά το σώμα της είναι προσαρμοσμένο στις συνθήκες και τις απαιτήσεις του άλλου εκείνου κόσμου. Και ξαφνικά, ανοίγει τα πολύχρωμα φτερά της και χάνεται μέσα στην απέραντη αγκαλιά του όμορφου εκείνου κόσμου.
Η σκέψη, μας φέρνει τώρα στην μεγάλη εκείνη στιγμή που θα ηχήσει η σάλπιγγα, και μέσα από τους τάφους θα βγουν σώματα ταλαιπωρημένα, ατιμασμένα, ακρωτηριασμένα, που γνώρισαν την αδυναμία, τον πόνο και τους περιορισμούς της παρούσας ζωής, και ξαφνικά θα βρεθούν στον αέρα, έτοιμα να απολαύσουν τη ζωή που τα περιμένει.
Τον καιρό της βασίλισσας Μαρίας, της Αγγλίας, ανάμεσα στους καταδικασμένους, υπήρχαν και δυο χριστιανοί που είχαν καταδικαστεί για τις χριστιανικές τους πεποιθήσεις. Η ποινή ήταν να καούν ζωντανοί. Ο ένας ήταν κουτσός και ο άλλος τυφλός. Όταν οι φλόγες άρχισαν να γλύφουν τα σώματά τους, ο κουτσός πέταξε τις πατερίτσες και φώναξε στον σύντροφό του: «Έχε θάρρος, αδερφέ μου! Όλες τις αδυναμίες μας θα τις αφήσουμε εδώ κάτω!» Όλες οι αδυναμίες, οι ατέλειες, τα βάρη και οι περιορισμοί που υποφέραμε, θα μείνουν μέσα στον τάφο και μέσα απ’ αυτόν θα βγει το ένδοξο πνευματικό σώμα της ανάστασης!
Τότε είναι που λαμβάνει χώρα το άλλο μεγάλο θαύμα: η αρπαγή της Εκκλησίας. Αυτό το είχε πει ο Χριστός στους μαθητές του το τελευταίο εκείνο βράδυ που τους μιλούσε για την αναχώρησή Του. «Πηγαίνω να σας ετοιμάσω τόπο. Και αφού πάω και σας ετοιμάσω τόπο, θα έρθω πάλι και θα σας πάρω κοντά μου» (Ιωάν. 14:2-3). Εκείνη τη μεγάλη στιγμή θα γίνει η εκπλήρωση της υπόσχεσης του Κυρίου. Μέσα από έναν κόσμο που την μίσησε, την κατεδίωξε και την περιφρόνησε, ξαφνικά η Εκκλησία θα αρπαγεί στον αέρα για να συναντήσει τον Κύριό της.
Εκείνη θα είναι η ωραιότερη και θλιβερότερη ώρα στην ιστορία του ανθρώπου: «Σας λέω πως τη νύχτα εκείνη θα κοιμούνται δύο μέσα σε ένα κρεβάτι, ο ένας θα παραληφθεί και ο άλλος θα εγκαταλειφθεί. Δύο γυναίκες θα αλέθουν στο ίδιο μέρος, η μια θα παραληφθεί και η άλλη θα εγκαταλειφτεί. Δύο άνθρωποι θα βρίσκονται στο χωράφι, ο ένας θα παραληφθεί και ο άλλος θα εγκαταλειφθεί» (Λουκ. 17:34-36). Θα έχετε ασφαλώς προσέξει έναν μαγνήτη που τραβάει τρίματα από σίδηρο και τα παίρνει μαζί του αφήνοντας πίσω του μικρά κομμάτια από ξύλο. Το ίδιο θα γίνει με τον Μεγάλο Μαγνήτη της αγάπης όταν πλησιάσει τη γη. Θα τραβήξει κοντά Του όλους όσοι του ανήκουν, ενώ οι άλλοι θα μείνουν εδώ κάτω. Ξαφνικά, θα λείψουν τα μισά μέλη από οικογένειες, νοσοκομεία και ιδιαίτερα μέσα από εκκλησίες για να συνεχίσουν τον ύμνο τους κάπου αλλού, ενώ οι άλλοι θα μείνουν να συνεχίσουν άψυχα και τυπικά τη λατρεία. Όμορφη ώρα αλλά και θλιβερή.
Τότε, όταν χαθεί η Εκκλησία από τα μάτια του κόσμου και κλείσουν οι ουρανοί, θα ακολουθήσουν μεγάλα γεγονότα. Γι’ αυτά θα μιλήσουμε στα επόμενα τρία κεφάλαια.
Προ του Βήματος του Χριστού
Έως τώρα, είδαμε το σύννεφο να παίρνει την Εκκλησία του Χριστού μακριά από τον κόσμο αυτόν εδώ της αμαρτίας, της θλίψης και του πόνου. Το σύννεφο να κλείνει οριστικά, και να έχουμε μπροστά μας τις δυο πλευρές του, η φωτεινή που είναι στα ουράνια, και την σκοτεινή που είναι εδώ κάτω, στον πλανήτη μας. Εμείς θα ασχοληθούμε με τη φωτεινή πλευρά του θέματος. Την πλευρά που ενδιαφέρεται κάθε χριστιανός να γνωρίζει από πρακτικής, τουλάχιστον, πλευράς. Το θέμα μας λοιπόν είναι: Προ του Βήματος του Χριστού.
Πέρα από τα σύννεφα είναι στημένο το βήμα που κάθεται ο Χριστός και γύρω του είναι συγκεντρωμένη για πρώτη φορά ολόκληρη η Εκκλησία Του. Ο Λόγος του Θεού μας πληροφορεί για τη συγκέντρωση αυτή της Εκκλησίας. Προσέξτε τι λέει: «Επειδή όλοι εμείς θα σταθούμε μπροστά στο Βήμα του Χριστού… και ο καθένας μας θα δώσει λόγο για τον εαυτό του στον Θεό» (Ρωμ. 14:10-12). Και πάλι λέει: «Όλοι εμείς πρέπει να εμφανιστούμε μπροστά στο Βήμα του Χριστού για να λάβει ο καθένας ό,τι του αρμόζει για όσα έκανε με το σώμα του, είτε καλό είτε κακό» (Β΄ Κορ. 5:10).
Ποιος, πιστεύετε, ότι θα είναι ο σκοπός της συγκέντρωσης της Εκκλησίας; Αυτό πρέπει να το διευκρινίσουμε όσο πιο όμορφα μπορούμε. Το θέμα αυτό της σωτηρίας της ψυχής μας κρίνεται εδώ κάτω στη γη. Από εδώ μπορεί και πρέπει κανείς να αποκτήσει τη βεβαιότητα της σωτηρίας του. Ο Λόγος του Θεού είναι απόλυτα κατηγορηματικός σ’ αυτό το θέμα: «Δεν υπάρχει πλέον καμιά περίπτωση καταδίκης για εκείνους που ανήκουν στον Χριστό και δεν ζουν σύμφωνα με τις επιθυμίες της σάρκας, αλλά σύμφωνα με την οδηγία του Πνεύματος» (Ρωμ. 8:1). Και ο Κύριος είπε: «Αλήθεια, αλήθεια σας λέω, ότι εκείνος που ακούει τον Λόγο μου και πιστεύει σ’ εκείνον που με έστειλε, έχει ζωή αιώνια και δεν πρόκειται να κριθεί, αλλά έχει κι όλας μεταβεί από τον θάνατο στη ζωή» (Ιωάν. 5:24). Και αλλού ο απόστολος των εθνών λέει: «Ξέρω σε ποιόν πίστεψα» (Β΄ Τιμ. 1:12), και ο αγαπημένος μαθητής του Κυρίου μας, ο Ιωάννης λέει: «Εμείς ξέρουμε πως έχουμε μεταβεί από τον θάνατο στη ζωή» (Α΄ Ιωάν. 3:14). Αν, φίλη ψυχή, δεν έχεις τη βεβαιότητα της σωτηρίας μέσα στην καρδιά σου, τότε, σε προτρέπω να διευθετήσεις το θέμα αυτό όσο πιο γρήγορα μπορείς.
Σκοπός λοιπόν, της συγκέντρωσης αυτής της Εκκλησίας δεν θα είναι να κριθεί, αν εκείνοι που την αποτελούν έχουν μερίδιο στην αιώνια ζωή, αλλά να κριθεί το ακριβές περιεχόμενο της ζωής αυτής σε κάθε ιδιαίτερη περίπτωση και ο καθένας μας να πάρει τη θέση που του ανήκει.
Είναι αλήθεια ότι αυτό μπορεί να ακούγεται παράξενα στα αυτιά κάποιων ανθρώπων που πιθανόν μας πουν ότι η σωτηρία έρχεται κατά χάρη. Ότι η χάρη του Χριστού τα σκεπάζει όλα. Αυτό είναι αλήθεια. Είναι μάλιστα το μοναδικό θεμέλιο της σωτηρίας μας. Κανένας δεν θα εμφανιστεί εκεί επάνω για να διεκδικήσει τη σωτηρία του από τα έργα του και την αξία του. Αυτό, είναι έργο του Χριστού. Ο απόστολος Παύλος λέει: «Όχι από έργα, για να μην καυχηθεί κανείς» (Εφεσ. 2:9).
Από τη στιγμή όμως που ο άνθρωπος αναγεννιέται, ανακύπτουν ταέργα του σαν στοιχεία, που αποδεικνύουν τη γνησιότητα της σωτηρίας του και καθορίζουν το περιεχόμενο της αιώνιας ζωής του. Ο Παύλος μας λέει στην Α΄ Κορ. 15:41 ότι: «Υπάρχει διαφορά στη λαμπρότητα των άστρων». Όλοι θα είναι αστέρια. Υπάρχει όμως διαφορά στη λαμπρότητα. Και αυτή είναι η διαβάθμιση που θα γίνει εκείνη τη μεγάλη μέρα στον ουρανό. Όλοι όσοι πίστεψαν στον Χριστό και Τον δέχθηκαν ως Σωτήρα τους και Κύριό τους, θα είναι στον ουρανό. Τώρα, ο σκοπός που ο Λόγος του Θεού αναφέρει ότι θα υπάρξει διαβάθμιση, είναι για να γεμίσει την καρδιά μας με ιερή φιλοδοξία και να μην αρκεστούμε σε μια απλή θέση στον ουρανό, αλλά σε μια καλύτερη θέση κοντά στο θρόνο Του.
Η παραβολή των μνων που αναφέρεται στο Λουκά 19:11-27, είναι ένα ζωντανό παράδειγμα που μιλά για διαβάθμιση. Στους δούλους του ο κύριός τους τους έδωσε από μία μνα να την εμπορευτούν. Ο πρώτος γύρισε πίσω στον κύριό του και του είπε: «Κύριε, μια μνα μου έδωσες∙ να, σου παραδίδω δέκα». Ο κύριός του αφού πρώτα τον συνεχάρη, του είπε: «Από τώρα σου δίνω εξουσία πάνω σε δέκα πόλεις». Στον δεύτερο που είχε δώσει μία μνα και έφερε πέντε, του έδωσε εξουσία πάνω σε πέντε πόλεις. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι εκεί επάνω στη ζωή της δόξας και της χαράς που θα ζήσουν οι πιστοί, θα υπάρξει διαβάθμιση. Αστέρι από αστέρι θα διαφέρει κατά τη δόξα. Ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει αυτή η διαβάθμιση θα κριθεί από τον τρόπο ζωής που έζησαν οι Χριστιανοί εδώ στη γη και ο τρόπος που διαχειρίστηκαν τα τάλαντα στις ευκαιρίες που τους έδωσε ο Θεός.
Υπάρχει και κάτι ακόμα που θα ‘πρεπε να αναφερθεί σε σχέση με το θέμα που μελετάμε. Αυτό το βρίσκουμε στην Α΄ Κορ. 3:11-15, «Κανένας δεν μπορεί να βάλει άλλο θεμέλιο, εκτός από Εκείνον που ήδη υπάρχει, ο οποίος είναι ο Ιησούς Χριστός. Κι αν κάποιος χτίζει πάνω σ’ αυτό το θεμέλιο χρησιμοποιώντας σαν υλικά χρυσάφι ή ασήμι ή άχυρο, το έργο του καθενός θα φανερωθεί, γιατί θα το βγάλει στην επιφάνεια η Ημέρα της Κρίσης. Διότι με τη φωτιά αποκαλύπτεται το κάθε τι. Και ποιάς ποιότητας είναι το έργο του καθενός θα το αποδείξει η φωτιά. Αν το έργο που πραγματοποίησε κάποιος παραμείνει, θα λάβει «μισθό». Αν το έργο κάποιου αποτεφρωθεί θα βγει ζημιωμένος. Ο ίδιος όμως θα σωθεί, αλλά έτσι όπως γλυτώνει κανείς μέσα από πυρκαγιά». Μέσα, λοιπόν, από τη φωτιά θα περάσουν τα έργα των πιστών, που οι ίδιοι έπραξαν μετά την αναγέννησή τους. Και θα περάσουν όχι για να κριθούν αν παραμείνουν στον ουρανό ή όχι, γιατί αυτό το θέμα έχει ήδη κριθεί. Αλλά για να κριθεί αν θα λάβουν «μισθό». Εκτός από τη σωτηρία, θα λάβουν και μισθό. Η σωτηρία δεν δίνεται ως μισθός∙ δίνεται ως δώρο. Μέσα από το περιεχόμενο της Γραφής βγαίνει το συμπέρασμα ότι στον άνθρωπο, εκτός από τη σωτηρία προσφέρεται και κάτι παραπάνω: ο «μισθός». Κι ενώ στο παρελθόν ο άνθρωπος δέχτηκε τη σωτηρία του με δίψα και πόθο, αυτό το κάτι παραπάνω το αγνόησε. Και αυτό πριν λίγο μας είπε ο Παύλος, είναι ότι μέσα από τη φωτιά θα διαβιβαστούν τα έργα των πιστών για να κριθεί αν θα πάρουν κι εκείνο το κάτι παραπάνω. Και μερικών τα έργα θα βγουν από τη φωτιά λαμπρά κι ανέπαφα, και άλλων αποτεφρωμένα.
Εκεί μπροστά στο βήμα του Χριστού θα υπάρχουν δυο κατηγορίες χριστιανών: εκείνοι που στα χέρια τους θα φέρουν απτά σημάδια της αγάπης τους και της πιστότητάς τους προς τον Χριστό, κι εκείνοι που θα σταθούν μπροστά σε ένα μικρό σωρό από στάχτη. Εκείνοι είναι που όταν έρθουν μπροστά στον Κύριο θα αισχυνθούν (Α΄ Ιωάν. 2:28). Όλοι βέβαια, και οι μεν και οι δε, θα είναι κληρονόμοι της αιώνιας ζωής αλλά ο βαθμός και η ποιότητα της ζωής θα διαφέρει. Όλα θα εξαρτηθούν από τη συμμετοχή μας στο έργο του Χριστού.
Και τώρα, ας δούμε τι λέει ο Παύλος στον Τιμόθεο: «Τον καλό αγώνα τον αγωνίστηκα, το δρόμο τον τελείωσα, την πίστη τη διατήρησα. Τώρα πια μένει φυλαγμένο για μένα το στεφάνι της δικαιοσύνης που την Ημέρα εκείνη θα μου το απονείμει ο Κύριος, ο Δίκαιος Κριτής. Και όχι μόνο σε μένα, αλλά και σε όλους εκείνους που έχουν αγαπήσει τον ερχομό Του» (Β΄ Τιμ. 4:7-8). Δεν μιλάει μόνο για τον εαυτό του ο Παύλος, αλλά και για όλους όσοι ποθούν, νοσταλγούν και λαχταρούν έναν άλλο κόσμο, τον κόσμο του Θεού. Μιλάει γι’ αυτούς που μέσα στην καρδιά τους την πρώτη θέση την έχουν τα πράγματα του Θεού και αγωνίζονται τον καλό αγώνα του δρόμου. Το αγώνισμα εκείνο, δεν είναι για δρομείς που τρέχουν γρήγορα, αλλά γι’ αυτούς που συνεχίζουν να τρέχουν.
Νυμφίος και Νύμφη
Ο Γάμος του Αρνίου
Το θέμα αυτό του Γάμου του Αρνίου αναφέρεται στην Αποκάλυψη. Η γλώσσα αυτού του βιβλίου είναι αρκετά δύσκολη να κατανοηθεί, γιατί ο συγγραφέας της χρησιμοποιεί πολλούς συμβολισμούς και θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην ερμηνεία του.
Ένα πράγμα που προκύπτει από την προφητική αφήγηση του βιβλίου, είναι ότι ενώ εδώ στον πλανήτη μας θα διαδραματίζονται τρομερά γεγονότα, εκεί επάνω στον ουρανό που είναι συγκεντρωμένη τώρα η Εκκλησία του Χριστού, ένα εξαίρετο γεγονός μοναδικής ομορφιάς και λαμπρότητας θα λάβει χώρα.
Η σκηνή εκείνη μπροστά στο Βήμα του Χριστού με την καταμέτρηση των ταλάντων των παιδιών του Θεού, τερματίστηκε! Πέρασαν απ’ τη φωτιά της θείας κρίσης όλα τα έργα που έκαναν τα παιδιά του Χριστού μετά την αναγέννησή τους (Α΄ Πέτρου 1:23), και τώρα παίρνουν από τα χέρια Του το στεφάνι της νίκης. Η σκηνή εκείνη έκλεισε με μια θαυμάσια πράξη. Ο Ιωάννης βλέπει στο όραμά του τους είκοσι τέσσερεις πρεσβυτέρους που συμβολίζουν την εξ ολοκλήρου Εκκλησία της παλαιάς και νέας οικονομίας, να φορούν τα στεφάνια που είχαν πάρει απ’ τα χέρια του Χριστού, και σε μια στιγμή η μεγάλη εκείνη συγκέντρωση των μελών της Εκκλησίας ξεσπάει σε ένα όμορφο ύμνο: «Άξιος είσαι, Κύριε, να λάβεις τη δόξα και την τιμή και τη δύναμη» (Αποκ. 4:11) και αμέσως μετά βλέπει τους στεφανοφορεμένους ανθρώπους να γονατίζουν μπροστά στο θρόνο του Χριστού, να βγάζουν τα στεφάνια απ’ τα κεφάλια τους και να τα καταθέτουν στα πόδια του Χριστού. Απ’ τον Χριστό τα πήραν και στον Χριστό τα επιστρέφουν. Είναι κι αυτή μια διακήρυξη όλων αυτών των ανθρώπων που πειράστηκαν, δοκιμάστηκαν και αγωνίστηκαν εδώ στη γη, και με τη χάρη του Χριστού νίκησαν.
Μετά τη λήξη της σοβαρής εκείνης σκηνής, ξαφνικά ακούγεται μια φωνή απ’ τα ουράνια: «Έφτασε η ώρα για τον γάμου του Αρνίου και η νύφη που θα γίνει γυναίκα Του ετοιμάστηκε!» (Αποκ. 19:7). Σ’ αυτόν τον σταθμό θα σταθούμε τώρα στο ταξίδι που κάνουμε μέσα στην αιωνιότητα. Πρώτα απ’ όλα, γιατί είναι ένας πολύ σημαντικός σταθμός, κι έπειτα, γιατί το θέμα είναι εξαιρετικά λεπτό και απαιτείται μεγάλη προσοχή στη γλώσσα που θα χρησιμοποιήσουμε.
Εκείνο που με δυο λέξεις μπορούμε να πούμε είναι ότι στο θείο σχέδιο της λύτρωσης υπάρχει μια ορισμένη στιγμή που με ένα πανηγυρικό τρόπο ολοκληρώνεται η σχέση του Χριστού με την Εκκλησία Του. Η σχέση αυτή θα διακηρυχτεί στο σύμπαν του Θεού. Αυτό θα είναι ο Γάμος του Αρνίου.
Ο Λόγος του Θεού προσπάθησε να μιλήσει στον άνθρωπο πολλές φορές για τη μυστική αυτή σχέση που ενώνει την καρδιά του Χριστού με την καρδιά της Εκκλησίας. Μάλιστα, δανείστηκε και εικόνες από τη ζωή μας για να καταλάβουμε τι μας έλεγε. Η πιο όμορφη εικόνα είναι εκείνη που συχνά ακούμε να χρησιμοποιείται σε ένα γάμο με τη σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα. Κάθε φορά που βρισκόμαστε σε ένα γάμο, ακούμε τον απόστολο να λέει: «Το μυστήριο τούτο είναι πολύ μεγάλο, και με αυτό εννοώ βέβαια τη σχέση του Χριστού με την Εκκλησία» (Εφεσ. 5:32).
Αφού λοιπόν το μυστήριο τούτο είναι μεγάλο, θα ήθελα να ρίξουμε μια ματιά στη σκηνή του γάμου, έπειτα στο Νυμφίο και τελευταία στη Νύμφη.
Τι είναι ο γάμος; Ο γάμος είναι το ξεχείλισμα και η ικανοποίηση μιας βασικής ανάγκης του ανθρώπου. Της ανάγκης της συντροφιάς και επικοινωνίας με έναν άλλο άνθρωπο. Επικοινωνίας τόσο στενής, που μέσα στη σχέση του να χάνεται η ατομικότητά τους. Το θεσμό αυτόν τον δημιούργησε ο Θεός όταν είπε: «Δεν είναι καλό να είναι ο άνθρωπος μόνος» (Γέν. 2:18). Κάνοντας λοιπόν ο Θεός το γάμο μέσα στον κήπο της Εδέμ, ικανοποίησε την μεγάλη εκείνη ανάγκη της επικοινωνίας της ανθρώπινης καρδιάς με μια άλλη ανθρώπινη καρδιά.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στου Θεού την καρδιά που δημιούργησε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική Του. Μια τέτοια ανάγκη επικοινωνίας φαίνεται να υπήρχε και στην καρδιά του Θεού με ένα άλλο νοήμον ον. Και για την ικανοποίηση αυτής της ανάγκης ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο.
Δυστυχώς η ικανοποίηση της επικοινωνίας αυτής ανακόπηκε με την εισβολή της αμαρτίας. Το άλλο εκείνο νοήμον ον, έπαυσε να προσφέρει στον Θεό τη συντροφιά του. Και απ’ την άλλη πλευρά, τη θεία πλευρά, το έργο αυτό της λύτρωσης έχει ως σκοπό του την επανάληψη της ικανοποίησης της μεγάλης εκείνης ανάγκης της καρδιάς του Θεού.
Εδώ κάτω ικανοποιείται η ανάγκη αυτή της καρδιάς του Θεού στη συντροφιά των λυτρωμένων. Ακόμη όμως και ο λυτρωμένος άνθρωπος δεν είναι σε θέση να προσφέρει όσα θα έπρεπε και όπως θα έπρεπε τη συντροφιά του στον Θεό. Γι’ αυτό και η εικόνα αυτή του γάμου χρησιμοποιείται σαν σύμβολο της στενής σχέσης που ενώνει τον Χριστό με την Εκκλησία Του –σε σχέση με το μέλλον και όχι στην ολοκληρωμένη της μορφή σε σχέση με το παρόν. Ο Παύλος γράφει: «Γιατί πραγματικά σας ζηλεύω με ζήλια θεϊκή, καθότι σας αρραβώνιασα με έναν άντρα, για να σας παρουσιάσω στον Χριστό παρθένο αγνή» (Β΄ Κορ. 11:2). Εδώ κάτω, λοιπόν, στον κόσμο αυτό της αμαρτίας και των ατελειών, σ’ αυτή τη μορφή δυστυχώς βρίσκεται η σχέση του Χριστού με την Εκκλησία Του. Είναι η υπόσχεση, είναι ο αρραβώνας. Και η νύμφη περιμένει. Περιμένει κι ο Κύριος να εκπληρωθεί η υπόσχεση κι ο αρραβώνας να δώσει τη θέση του στο γάμο που ο Χριστός θα περάσει σε μια καινούργια σχέση, πιο στενή και πιο εγκάρδια με την Εκκλησία Του.
Τότε θα στρωθεί το τραπέζι του γάμου γύρω από το οποίο θα καθίσει ο Χριστός και η συμπληρωμένη Εκκλησία Του. Και πάνω από το τραπέζι θα περάσει η παλαιά ανάμνηση με τα λόγια που ο Κύριος είχε πει στο ανώγειο της Ιερουσαλήμ, που συμβόλιζε το αίμα Του που θα χυνόταν στο σταυρό για την σωτηρία πολλών ανθρώπων: «Πιέστε απ’ αυτό όλοι, γιατί τούτο είναι το αίμα μου, της Νέας Διαθήκης, το οποίο χύνεται για χάρη πολλών με σκοπό τη συγχώρηση των αμαρτιών. Και σας πληροφορώ ότι από τώρα και στο εξής δεν θα πιω πια από το προϊόν αυτό της αμπέλου, μέχρι την ημέρα εκείνη που θα το πίνω μαζί σας καινούργιο στη βασιλεία του Πατέρα Μου» (Ματθ. 26:27-29). Σ’ αυτό λοιπόν το τραπέζι θα εκπληρωθεί η πρόρρηση του Χριστού. Εκεί θα υπάρχει «ο νέος οίνος». Ο οίνος φέρνει, όπως όλοι γνωρίζουμε, ευθυμία και χαρά στον άνθρωπο. Έτσι, ο Κύριος εδώ αναφέρεται στον οίνο (κρασί) μιας καινούργιας και ανέκφραστης χαράς. Και ο Νυμφίος θα στρέψει το βλέμμα Του πάνω στη Νύμφη. Εκεί θα δει ένα-ένα τα παιδιά Του για τα οποία πόνεσε και τα αναζήτησε «στη μακρινή χώρα» και τα έσωσε. «Θα δει τον καρπό του πόνου της ψυχής του και θα χορτασθεί» (Ησαΐας 53:11). Στην αιώνια ζωή, πιστεύω, ότι αυτή θα είναι η πιο ιερή στιγμή. Θα είναι ο γάμος του Αρνίου.
Ο Νυμφίος και η Νύμφη
Αφού ρίξουμε μια ματιά στο Νυμφίο, έπειτα θα πρέπει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στη Νύμφη.
Πρωτ’ απ’ όλα πρέπει να εξετάσουμε γιατί λέγεται Γάμος του Αρνίου, αφού ο Χριστός εδώ σε μια παραβολή του τον είχε διηγηθεί ως Γάμο του Γιου του Βασιλιά. Ας δούμε τη διήγηση: «Η Βασιλεία των ουρανών είναι όμοια με έναν Βασιλιά που έκανε τους γάμους του γιου του» (Ματθ. 22:2). Αφού λοιπόν ήταν ο γάμος του Γιου του Βασιλιά, τότε γιατί η Γραφή ονομάζει την όμορφη αυτή σκηνή «ο Γάμος του Αρνίου»; Απλώς την ονομάζει έτσι για να μας θυμίζει και υπενθυμίζει σ’ ολόκληρη την αιωνιότητα ότι αυτή είναι η κατ’ εξοχή σχέση που ενώνει τον Χριστό με την Εκκλησία Του. Είναι η σχέση της θυσίας. Είναι η σχέση του σταυρού. Λέμε, «ο Γάμος του Αρνίου» και η σκέψη μας πηγαίνει στο «Αρνί που σφάγηκε από καταβολής κόσμου» (Αποκ. 13:8). Πηγαίνει στον «Αμνό του Θεού που σήκωσε την αμαρτία του κόσμου» (Ιωάν. 1:29). Πηγαίνει στο αρνάκι το πασχαλινό του Θεού που προσφέρθηκε θυσία στον σταυρό για την αμαρτία του ανθρώπου. Αν ο σταυρός δεν μεσολαβούσε, ο Γάμος του Χριστού με την Εκκλησία Του δεν θα υπήρχε.
Αυτή είναι η θεμελιώδης σχέση που ενώνει τον Χριστό με τον άνθρωπο. Είναι η σχέση στην οποία εισέρχεται ο άνθρωπος, όταν αποδεχθεί με πίστη τη θυσία που έγινε επάνω στο σταυρό ως τη μοναδική βάση της σωτηρίας του. Και σ’ ολόκληρη την αιωνιότητα ο σταυρός θα είναι το θέμα του ύμνου που η Νύμφη θα ψάλλει στο Νυμφίο. Εκεί επάνω θα στρωθεί το γαμήλιο τραπέζι, γιατί στο Γιο του Βασιλιά η Βηθλεέμ κάποτε πρόσφερε τον κρύο στάβλο της, η Γαλιλαία τις βουνοπλαγιές της για τις αγρυπνίες του, η Γεθσημανή τη φιλοξενία των δέντρων της για την αγωνία Του, το Πραιτώριο του Πιλάτου τη χλεύη του καλαμένιου σκήπτρου και αγκαθωτού στέμματος και ο Γολγοθάς το σκληρό σταυρό. Όλα αυτά θα γίνουν ένα σύμπλεγμα σε έναν αιώνιο ύμνο αγάπης κι ευγνωμοσύνης των λυτρωμένων προς τον Σωτήρα τους και η καινούργια αυτή αγάπη στην οποία θα εισέλθουν όλοι μαζί Του θα ονομάζεται: ο Γάμος του Αρνίου. Αυτός θα είναι ο Νυμφίος.
Και ποια θα είναι η Νύμφη; Ασφαλώς, η Εκκλησία. Ποια όμως Εκκλησία, αφού έχουμε τόσες πολλές και κάθε μια τους διεκδίκησε την τιμή του τίτλου αυτού για τον εαυτό της αποκλείοντας όλες τις άλλες; Κατόπιν, όλες αυτές οι Νύμφες επεδόθησαν (επιδόθηκαν) στο να προγράψουν, να καταδιώξουν και να εξοντώσουν η μια την άλλη. Πόσες μικρότητες και πόσα πάθη στον γαμήλιο προθάλαμο του Χριστού!
Ποια απ’ όλες τις Νύμφες του Χριστού, είναι η πραγματική Νύμφη, που τη μεγάλη εκείνη μέρα θα καθίσει στο γαμήλιο τραπέζι του Χριστού; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι: καμία. Και τούτο, γιατί καμία δεν μπορεί να διεκδικήσει ότι το σύνολον των μελών της είναι αναγεννημένοι με τη χάρη του Χριστού και ότι αυτοί αποτελούν το μυστικό σώμα του Κυρίου. Καμιά απ’ όλες αυτές δεν μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο της Νύμφης του Αρνίου. Όλες, αναμφίβολα θα προσφέρουν από το αίμα τους στην πραγματική Εκκλησία. Από όλες θα στρατολογήσει ο Κύριος τους δικούς Του, γιατί μέσα σε όλες υπάρχουν αναγεννημένες ψυχές (Α΄ Πέτρου 1:23).
Αφού λοιπόν καμιά από τις ορατές Εκκλησίες δεν θα είναι η Νύμφη του Χριστού, τότε η Νύμφη θα πρέπει να είναι ένα αόρατο σώμα, πιθανόν, άγνωστο στα μάτια των ανθρώπων αλλά πολύ γνωστό στα μάτια του Θεού, μέσα στο οποίο ανήκουν ανεξάρτητα από τη δογματική τους απόχρωση και εκκλησιαστική τους ονομασία, όλοι όσοι συνειδητά δέχτηκαν τον Χριστό ως προσωπικό τους Σωτήρα και Κύριό τους. Όλοι, όσοι ένοιωσαν το βάρος των αμαρτιών τους και με μετάνοια και πίστη το ακούμπησαν στο σταυρό του Χριστού. Όλοι όσοι, όχι μόνο τα βρωμερά κουρέλια της αμαρτίας τους αλλά και της αρετής τους αντάλλαξαν με την άσπιλη στολή της δικαιοσύνης του Χριστού. Αυτοί αποτελούν το όλον μυστικό και αόρατο, αλλά πραγματικό και ζωντανό σώμα του Κυρίου. Αυτή είναι η Νύμφη του Αρνίου.
Ο Χριστός είχε πει ότι εκεί επάνω θα λάβει χώρα η παραβολή των ζιζανίων και του σιταριού. Είχε πει ότι στο χωράφι της Εκκλησίας υπάρχει μια μικτή βλάστηση σιταριού και ζιζανίων –γνήσιων και κίβδηλων Χριστιανών. Και η βλάστηση αυτή θα υπάρχει μέχρι το τέλος. Όταν όμως έρθει ο καιρός του θερισμού, θα πει ο Κύριος στους αγγέλους Του: «Μαζέψτε πρώτα τα ζιζάνια και δέστε τα σε δεμάτια για να τα κάψετε. Και το σιτάρι συγκεντρώστε το στην αποθήκη μου» (Ματθ. 13:30). Αυτή θα είναι η Νύμφη που θα καθίσει στο τραπέζι του Νυμφίου. Ο ιερός Χρυσόστομος λέει:
«Μα η ζωή είν’ σα θέατρο.
Απέλυσε, όλοι έφυγαν
και μέσα στους διαβάτες…
φαίνονται τώρα καθαρά
γνήσιοι και παραβάτες».
Οι γνήσιοι είναι εκείνοι που απαρτίζουν το σώμα της Εκκλησίας. Αυτών τα ονόματα είναι γραμμένα στο βιβλίο της ζωής. Αυτοί αποτελούν το σώμα της Νύμφης.
Αυτό θα συμβεί μετά την ανάσταση, κι ευτυχώς, τότε οι διαφορές μεταξύ των πιστών που ανήκαν στις διάφορες εκκλησιαστικές παρατάξεις, θα παραμείνουν θαμμένες και οι πιστοί όλων των εκκλησιαστικών αποχρώσεων θα καθίσουν μαζί και θα απολαύσουν τη συντροφιά ο ένας του άλλου στην καινούργια τους σχέση στην οποία θα μπουν τώρα με τον Χριστό.
Αυτός θα είναι ο Γάμος του Αρνίου. Αυτή θα είναι η ανέσπερη γιορτή στο μεγάλο τραπέζι της αγάπης και ευδαιμονίας με το νέο κρασί που θα ρέει άφθονο από τις καρδιές των πιστών.
Εσύ φίλη ψυχή θα είσαι εκεί; Θα πάρεις μέρος κι εσύ στη μεγάλη γιορτή, ή άφησες διάφορες καταστάσεις που προέκυψαν στο διάβα σου να σε παρασύρουν και ξέχασες τον πραγματικό σκοπό της ζωής; Ποτέ δεν είναι αργά. Θυμήσου το ληστή στο σταυρό και ζήτα απ’ τον Χριστό να σε συγχωρήσει. Σε περιμένει.
Η Μεγάλη Θλίψη
Οι δυο προηγούμενες μελέτες μας, μας είχαν φέρει στον ουρανό. Μας είχαν φέρει μπροστά στο Βήμα του Κυρίου όπου η Εκκλησία Του ήταν συγκεντρωμένη και όλοι οι πιστοί Του απολαμβάνουν τον πνευματικό οίνο της συντροφιάς Του γύρω απ’ το γαμήλιο τραπέζι. Τώρα, είναι ανάγκη να αφήσουμε το λαμπρό εκείνο περιβάλλον του ουρανού και να γυρίσουμε στη γη, όπου διαδραματίζονται πολλά και θλιβερά γεγονότα. Τα γεγονότα αυτά είναι η μεγάλη θλίψη και η εμφάνιση του Αντίχριστου.
Για να βάλουμε τα πράγματα στη σειρά, θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω στο τρίτο κεφάλαιο. Εκεί, είχαμε ακούσει ένα σάλπισμα να σχίζει τον αέρα, είχαμε δει τους τάφους των πιστών να ανοίγουν, και ένα σύννεφο να παίρνει την Εκκλησία στον αέρα προς συνάντηση του Κυρίου.
Ο κόσμος όμως που έμεινε πίσω τι απέγινε; Η γη συνεχίζει να περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της. Σύμφωνα όμως με τον προφητικό Λόγο του Θεού θα δούμε πολλά πράγματα να αλλάζουν και θλίψη μεγάλη να αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Η σάλπιγγα εκείνη θα σημάνει το τέλος της Εκκλησιαστικής περιόδου. Στην ιστορία βέβαια του ανθρώπου διακρίνονται πολλές περίοδοι. Αρχίζουμε με την περίοδο της αθωότητας του ανθρώπου. Μετά έχουμε την περίοδο που ακολούθησε με την πτώση του ανθρώπου και την περίοδο της συνείδησης. Τότε, ο νόμος για τον άνθρωπο ήταν η φωνή του Θεού που είχε μείνει μέσα στην καρδιά του. Έπειτα, έχουμε την περίοδο του νόμου, τότε που ο Θεός έπλεξε τα σχέδιά Του για τον άνθρωπο γύρω από το έθνος του Ισραήλ. Έχουμε ακόμα την περίοδο της Εκκλησίας, που είναι γνωστή και ως περίοδος των εθνών, κατά την οποία ο Θεός θέτει κατά μέρος τον Ισραήλ –όχι βέβαια για πάντα, όπως μας λέει ο απόστολος των εθνών, Παύλος, στην Ρωμαίους (11:25). Κατά την περίοδο αυτή ο Θεός αποκτάει λαό από τα έθνη βάσει του εξιλαστήριου έργου του Χριστού. Σήμερα, βρισκόμαστε στην Εκκλησιαστική περίοδο. Όταν όμως συμπληρωθεί ο αριθμός των εκλεκτών του Θεού, τότε το Πνεύμα Του θα γυρίσει ξανά στον αγαπημένο Του λαό, τον Ισραήλ. Γιατί όπως ελεηθήκαμε εμείς χάρη στην απείθεια εκείνων, έτσι τώρα θα ελεηθούν κι εκείνοι χάρη στη δική μας απείθεια και στην υπόσχεση που είχε δώσει ο Θεός στους προπάτορές τους: «Ότι θα εξαλείψει τις αμαρτίες τους». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι: «Οι δωρεές και η κλήση του Θεού είναι αμετάκλητες» (Ρωμ. 11:29).
Προηγουμένως είπαμε ότι ο αριθμός των εκλεκτών του Θεού δεν έχει συμπληρωθεί, κι επομένως, μπορεί ακόμη κάποιος να μπει στον ευλογημένο αυτό κύκλο της Εκκλησίας του μυστικού σώματος του Χριστού και μέσω αυτού στην ευτυχισμένη ζωή πέρα απ’ τον τάφο. Ακόμη δίνεται χάρη και μπορείτε να επιληφθείτε την μοναδική αυτή ευκαιρία.
Όταν όμως η περίοδος της Εκκλησίας τερματιστεί, τότε ο κόσμος θα είναι χωρίς Χριστιανούς. Θα είναι ένας κόσμος περίεργος με μια ιστορία ανέκφραστα θλιβερή και ανεξέλεγκτη.
Στην επί του όρους ομιλία ο Κύριος είπε στους δικούς Του: «Εσείς είστε το αλάτι της γης» (Ματθ. 5:13). Και μέσα σ’ όλους τους αιώνες που πέρασαν, το αλάτι αυτό διαφύλαξε το σώμα της ανθρώπινης κοινωνίας από τον κίνδυνο της σήψης. Επίσης είπε ο Κύριος στους δικούς Του: «Εσείς, είστε το φώς του κόσμου» (Ματθ. 5:14). Και μέσα στους αιώνες που πέρασαν, δεν έπαυσε το φως εκείνο να φέγγει άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο δίνοντας το φως της Εκκλησίας μέσα σ’ έναν κόσμο γεμάτο αμαρτία. Τώρα, το φως εκείνο θα αφαιρεθεί κι ο κόσμος θα μπει στο βαθύ σκοτάδι. Η περίοδος αυτή που μας είναι προφητικά γνωστή, ονομάζεται «Η Μεγάλη Θλίψη».
Από το βιβλίο του Δανιήλ, το βιβλίο της Αποκάλυψης και σε μικρότερο βαθμό από άλλα βιβλία της Αγίας Γραφής, έχουμε πολύ υλικό στη διάθεσή μας. Δεν θα επεκταθούμε όμως στη μελέτη μας αυτή, αλλά θα αρκεστούμε να ξεχωρίσουμε από όλη αυτή την ύλη της σκοτεινής εκείνης περιόδου μόνο μερικές κεντρικές γραμμές.
Ο προφήτης Δανιήλ στο βιβλίο του 12:1 λέει ότι η περίοδος εκείνη «θα είναι καιρός θλίψης, η οποία ποτέ δεν έγινε, αφού υπήρξε έθνος μέχρι εκείνο τον καιρό». Και ο Κύριός μας αναφερόμενος στην ίδια εκείνη εποχή λέει: «Τότε θα είναι μεγάλη θλίψη, τέτοια που δεν έχει γίνει από την αρχή του κόσμου έως σήμερα και ούτε θα ξαναγίνει. Κι αν δεν ήταν να συντομευτούν οι ημέρες εκείνες, δεν επρόκειτο να γλιτώσει καμιά ύπαρξη» (Ματθ. 24:21-22). Μία, λοιπόν, θα είναι εκείνη η θλίψη.
Από τότε που ο άνθρωπος έστρεψε τα νώτα του στον Θεό και ακολούθησε το δικό του δρόμο, γύρω του βλάστησαν τα αγκάθια της οργής και η θλίψη και ο πόνος ήταν οι αχώριστοι σύντροφοί του. Και το πιο σπουδαίο είναι ότι όσο προσπαθεί ο άνθρωπος να επιβιώσει μακριά από τον Θεό, τόσο πιο πολύ ανακαλύπτει ότι αυτό που κάνει δεν οδηγεί πουθενά. Όσο προσπαθεί να βρει τη χαρά, τόσο πιο πολύ αυξάνει η θλίψη του. Ποτέ του δεν έκανε περισσότερες κατακτήσεις στο βασίλειο της φύσης. Το επιστημονικό εργαστήρι του ανθρώπου έκανε πολλές εφευρέσεις τα τελευταία χρόνια, και προκειμένου να τις θέσει στην υπηρεσία του να του απαλύνουν τον πόνο, να του ανακουφίσουν τη φτώχεια και να κάνουν τη ζωή του καλύτερη, οι ίδιες αυτές εφευρέσεις, γέμισαν τη ζωή του με ανησυχία και τρόμο και την μετέβαλαν σε προθάλαμο κόλασης.
Η περίοδος αυτή θα αρχίσει με την αρπαγή της Εκκλησίας. Αν και η Εκκλησία γεύτηκε τη θλίψη και τον πόνο, ο Θεός δεν θα επιτρέψει σε κανένα από τα παιδιά του να γνωρίσει τη μεγάλη αυτή θλίψη που πλησιάζει. Ο Κύριος είπε: «Να μένετε άγρυπνοι και να προσεύχεστε πάντοτε για να καταξιωθείτε να αποφύγετε όλα αυτά που μέλουν να γίνουν και να σταθείτε μπροστά στον Γιο του ανθρώπου» (Λουκάς 21:36). Και μιλώντας στην Εκκλησία Του μέσω του Ιωάννη στην Πάτμο, είπε: «Επειδή φύλαξες το λόγο της υπομονής Μου, Εγώ θα σε διαφυλάξω από την ώρα του πειρασμού που πρόκειται να έρθει πάνω σε ολόκληρη την οικουμένη, για να περάσουν από δοκιμασία οι κάτοικοι της γης» (Αποκ. 3:10).
Μια σαφέστερη μαρτυρία μας δίνει ο απόστολος Παύλος στη Β΄ Επιστολή του στους Θεσσαλονικείς 2:3-7. Ας δούμε τι λέει: «Προσέχετε να μην σας εξαπατήσει κανείς με κανέναν τρόπο. Γιατί δεν θα έρθει η ημέρα εκείνη, αν δεν έρθει πρώτα η αποστασία και φανερωθεί ο άνθρωπος της αμαρτίας, ο γιος της απωλείας. Αυτός δηλαδή που αντιστέκεται και υψώνει το ανάστημά του εναντίον καθενός που αποκαλείται θεός ή αποτελεί αντικείμενο λατρείας, ώστε να εγκατασταθεί ο ίδιος στον ναό του Θεού σαν θεός, για να αποδείξει πως αυτός είναι ο Θεός! Δεν θυμάστε πως κι όταν ακόμη ήμουν κοντά σας, σας τα έλεγα αυτά; Και ξέρετε βέβαια τι είναι αυτό που για την ώρα τον εμποδίζει, έτσι ώστε να αποκαλυφθεί όταν έρθει η ώρα του. Γιατί πράγματι η ανομία πραγματοποιείται κιόλας με τρόπο συγκαλυμμένο αλλά μονάχα ώσπου αυτός που τώρα αποτελεί το εμπόδιο αποτραβηχτεί από τη μέση». Ποιος είναι αυτός που στέκεται εμπόδιο; Σε ποιον αναφέρεται ο απόστολος; Ποιος άλλος από την Εκκλησία του Χριστού που ασκεί τόση επίδραση πάνω σε έναν κόσμο διαφθοράς;
Η περίοδος αυτή της μεγάλης θλίψης θα είναι περίοδος πολέμων και αιματοχυσίας. «Τότε, είπε ο Χριστός, θα ξεσηκωθεί έθνος εναντίον έθνους και βασιλεία εναντίον βασιλείας και θα παρουσιαστούν πείνα και επιδημίες και θα γίνουν σεισμοί εδώ κι εκεί στον κόσμο. Μα όλα αυτά θα είναι οι πρώτοι πόνοι της γέννας» (Ματθ. 24:7-8). Έτσι, θα τερματίσει η ιστορία του κόσμου με πολέμους, πείνα κι επιδημίες.
Επίσης, η περίοδος αυτή θα χαρακτηρισθεί ως το ξεχείλισμα της αμαρτίας και ασέβειας που θα κορυφωθεί με την εμφάνιση του αντίχριστου (Α΄Ιωάν. 2:18). Αντίχριστοι υπάρχουν ανάμεσά μας από την ημέρα που ιδρύθηκε η Εκκλησία. Κάθε διδασκαλία που είναι αντίθετη προς τη διδασκαλία της Γραφής αντιπροσωπεύει τον αντίχριστο. Σ’ εκείνη την περίοδο της ιστορίας όλη η ασέβεια και η απιστία θα ενσωματωθούν σε ένα πρόσωπο, τον Αντίχριστο που όπως λέει ο Παύλος είναι «αυτός που αντιστέκεται και υψώνει το ανάστημά του εναντίον καθενός που αποκαλείται θεός ή αποτελεί αντικείμενο λατρείας, ώστε να εγκατασταθεί ο ίδιος στο ναό του Θεού σαν Θεός, για να αποδείξει πως αυτός είναι ο Θεός!» (Β΄ Θεσ. 2:4). Αυτή θα πρέπει να είναι μια τρομερή φυσιογνωμία, μια αντάξια ενσάρκωση της τρομερής εκείνης περιόδου!
Πολλοί άνθρωποι θεωρήθηκαν ως Αντίχριστοι. Ιδιαίτερα, ιστορικά πρόσωπα. Αυτή ήταν μια κοσμική επινόηση κι όχι ως κάτι που είχε σαν βάση του τον Λόγο του Θεού.
Και τελευταία, ο κύριος στόχος αυτής της δράσης του Αντίχριστου θα είναι οι Ιουδαίοι που θα νιώσουν τη μεγάλη θλίψη πιο πολύ απ’ όλους τους λαούς της γης. Οι ίδιοι είχαν πει για τον Ιησού: «Το αίμα Του ας είναι επάνω στα κεφάλια μας και στα κεφάλια των παιδιών μας». Από τότε τους κυνηγάει η κατάρα του Θεού.
Εκείνο που είναι ιδιαίτερα άξιο προσοχής σύμφωνα με το Λόγο του Θεού, είναι ότι οι Ιουδαίοι ως κράτος πλέον που ξαναμπήκε στον γεωγραφικό χάρτη σαν ελεύθερος λαός, θα γνωρίσει τις πίκρες της περιόδου εκείνης, θα συνάψει συνθήκη με τον Αντίχριστο ο οποίος θα σπάσει τη συμφωνία του με το λαό εκείνο του Ισραήλ και θα εισβάλλει στη χώρα του. Ο Κύριός μας είπε κάποτε: «Από την συκιά θα μάθετε την παραβολή. Όταν το κλαρί της γίνει τρυφερό και αρχίζουν να βγαίνουν πια τα φύλλα, ξέρετε ότι το θέρος πλησιάζει» (Ματθ. 24:32). Η συκιά, είναι το σύμβολο του λαού Ισραήλ. Κι αυτό που ο Κύριος εδώ θέλει να μας πει είναι ότι το θέρος των μεγάλων σχεδίων του Θεού είναι πλησίον.
Κάτω εκεί στην Παλαιστίνη θα διαδραματισθεί η τελευταία πράξη της ανθρώπινης ιστορίας και ευτυχείς είναι εκείνοι που δεν θα δουν την πράξη εκείνη από κοντά. Εύχομαι να είσαι κι εσύ ένας από αυτούς που βρίσκονται κάτω από την προστασία του Κυρίου και δεν θα γευθείς την τρομερή εκείνη πίκρα της μεγάλης θλίψης.
Η Δεύτερη Έλευση
Μέχρι τώρα είδαμε ότι το φράγμα της Εκκλησίας έφυγε από τη μέση και ότι η αμαρτία ήρθε και θέριεψε στο πρόσωπο του Αντίχριστου.
Για τις μέρες εκείνες είχε μιλήσει ο Κύριός μας: «Όποιοι είναι στην Ιουδαία, ας φύγουν στα βουνά» (Ματθ. 24:16). Αναφερόμενος στο χρόνο της αγωνίας που οι άνθρωποι θα ζητήσουν τρύπες να κρυφτούν. Τότε, που θα φωνάζουν στα βουνά και στους βράχους: «Πέστε επάνω μας και κρύψτε μας από το πρόσωπο Εκείνου που κάθεται στο θρόνο και από την οργή του Αρνίου» (Αποκ. 6:16). Τότε που και τα αστέρια κι ο ήλιος και η σελήνη θα τρέμουν (Ματθ. 24:29). Από τη μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη μια τρομερή δόνηση θα συγκλονίσει το σύμπαν του Θεού. Αυτή θα είναι η τελευταία απήχηση των σφαδασμών του κακού στη μικρή μας γη.
Τότε, στην πιο σκοτεινή ώρα της ιστορίας μας, θα ανατείλει ξαφνικά το πιο γλυκύ φως: «Θα φανεί το σημείο του Γιου του Ανθρώπου στον ουρανό, και με απόγνωση θα χτυπήσουν τα στήθη τους όλες οι φυλές της γης. Θα δουν τον Γιο του Ανθρώπου να έρχεται πάνω στις νεφέλες του ουρανού με δύναμη και δόξα πολλή» (Ματθ. 24:30). Επάνω απ’ τους καπνούς του πολέμου, επάνω απ’ τα βογγητά της θλίψης και του πόνου θα φανεί στον ουρανό το πιο όμορφο θέαμα. Τα σύννεφα θα έχουν γίνει ένα χρυσό άρμα κι επάνω στο άρμα θα δουν οι άνθρωποι τον Χριστό να επιστρέφει στη γη με όλους τους δικούς Του.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να δώσουμε λίγη προσοχή για να μην έχουμε παρεξηγήσεις από την ομοιότητα γεγονότων. Στο τρίτο κεφάλαιο είχαμε ακούσει ένα σάλπισμα της αρπαγής της Εκκλησίας των πιστών –που είναι στη ζωή ή έχουν πεθάνει- στον αέρα προς συνάντηση του Κυρίου (Α΄ Θεσ. 4:17). Η αρπαγή της Εκκλησίας θα γίνει, χωρίς ο Κύριος να κατεβεί στη γη.
Τώρα όμως, ο Κύριος θα έρθει στη γη μαζί με τους δικούς Του. Η επίσκεψή Του αυτή θα είναι η πρώτη στη γη μας από τότε που έφυγε από το βουναλάκι των Ελαιών έξω από τη Βηθανία όταν αποχαιρέτισε τους δικούς Του και αναλήφθηκε στον ουρανό (Πράξ. 1:11).
Τότε, λίγοι δικοί Του Τον είδαν να ανεβαίνει στον ουρανό. Τώρα, η αστραπή που θα σχίσει τους ουρανούς, θα αναγγείλει σε όλη την οικουμένη ότι επιστρέφει ο Χριστός και θα Τον δουν όλοι οι άνθρωποι σε κάθε γωνιά της γης (Ματθ. 24:27). Αυτή την έλευσή Του την προείπε ο Χριστός στο μέγαρο του Αρχιερέα την ώρα που οι σκληροί Ιουδαίοι Τον ταπείνωναν με εμπτυσμούς και ραπίσματα: «Από τώρα και ύστερα δεν θα δείτε πια τον Γιο του ανθρώπου, παρά μονάχα να κάθεται στα δεξιά του Παντοδύναμου και να έρχεται επάνω στις νεφέλες του ουρανού» (Ματθ. 26:64). Θα Τον δουν κι εκείνοι που Τον τρύπησαν, και με την εμφάνισή Του θα θρηνήσουν όλες οι φυλές της γης (Αποκ. 1:7).
Όταν φτάσει στη γη μας ο Χριστός, τότε θα έχουμε την Δεύτερη Έλευσή Του και τη Βασιλεία Του επί της γης. Έτσι, με την επάνοδο του Κυρίου και εγκαθίδρυση της Βασιλείας Του επί της γης, η ελπίδα του ανθρώπου θα γίνει πραγματικότητα. «Μην φοβάσαι, μικρό ποίμνιο, γιατί ο Πατέρας σας είχε την ευχαρίστηση να σας δώσει την Βασιλεία» (Λουκ. 12:32). Ο Παύλος λέει: «Αν πεθάναμε μαζί Του, μαζί Του επίσης θα ζήσουμε. Αν υπομένουμε, θα συμβασιλεύσουμε επίσης μαζί Του» (Β΄ Τιμ. 2:11-12). Και ο Δανιήλ αναφερόμενος σ’ αυτό το θέμα λέει: «Είδα οράματα της νύχτας, και να, ένας σαν Υιός ανθρώπου ερχόταν μαζί με τα σύννεφα του ουρανού, και έφτασε μέχρι τον Παλαιό των ημερών, και Τον έφεραν μέσα μπροστά Του. Και Του δόθηκε η εξουσία, και η δόξα, και η βασιλεία, για να Τον λατρεύουν όλοι οι λαοί, τα έθνη και οι γλώσσες∙ και η εξουσία Του είναι αιώνια εξουσία, που δεν θα παρέλθει, και η βασιλεία Του δεν θα φθαρεί ποτέ» (Δανιήλ 7:13-14).
Και τώρα, πρέπει να αναφερθούμε σε κάτι που πιθανόν να σας έχει προκαλέσει σύγχυση γιατί δεν δώσατε την απαιτούμενη προσοχή. Πρώτα απ’ όλα, η Βασιλεία του Θεού έχει δυο απόψεις. Έχει την παρούσα άποψη και τη μέλλουσα άποψη. Ας τις δούμε: «Ιδού η βασιλεία του Θεού είναι κιόλας ανάμεσά μας!» (Λουκάς 17:21). Αυτό εννοεί ότι μπορεί κάποιος να μπει από τώρα στη βασιλεία του Θεού υποδεχόμενος τον Χριστό ως βασιλιά μέσα στην καρδιά του. Αυτό γίνεται με την αναγέννηση του ανθρώπου (Α΄Πέτρου 1:23), όπως σαφώς το τόνισε ο Κύριός μας στο νομοδιδάσκαλο Νικόδημο, στον οποίο είπε: «Εάν δεν γεννηθεί κανείς άνωθεν, δεν μπορεί να δει τη βασιλεία του Θεού» (Ιωάν. 3:3). Αυτή είναι η παρούσα κι ευλογημένη άποψη για κάθε αναγεννημένο παιδί του Θεού.
Αυτή δεν είναι η μόνη μορφή μέσω της οποίας μπορούμε να δούμε τη Βασιλεία του Θεού. Ο Κύριός μας υποσχέθηκε ότι μια μέρα θα έρθει η Βασιλεία Του κι ότι θα γίνει το θέλημά Του όχι μονάχα στο μικρό βασίλειο της αναγεννημένης καρδιάς, αλλά και σε όλη τη γη, όπως ακριβώς εκτελείται στον ουρανό.
Αυτό θα γίνει με τη Δεύτερη Έλευση του Χριστού. Βασιλεία δεν υπάρχει χωρίς βασιλιά. Και η γη δεν θα έχει βασίλειο, παρά μόνο όταν ξανάρθει στη γη βασιλιάς ο Χριστός.
Η Βασιλεία του Θεού είναι άφθαρτη και αιώνια. Τα όριά της περιλαμβάνουν ολόκληρο το σύμπαν. Ο Κύριος υποσχέθηκε στην Εκκλησία Του, δηλαδή τους πιστούς του ότι: «Στην βασιλεία Του θα συμβασιλεύσουν κι εκείνοι». Αυτό το είπε στο τελευταίο δείπνο που είχε μαζί τους: «Όπως ο Πατέρας Μου παραχώρησε σε Μένα τη βασιλεία, έτσι κι Εγώ σας παραχωρώ το προνόμιο να τρώτε και να πίνετε στο τραπέζι Μου κατά τη βασιλεία Μου. Κι ακόμη θα καθίσετε πάνω σε θρόνους και θα κρίνετε τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ» (Λουκ. 22:29-30). Τα εγκαίνια της βασιλείας αυτής εδώ κάτω με την χιλιετή βασιλεία του Χριστού στη γη μας (Αποκ. 20:2-4).
Το θέμα αυτό είναι ένα πολύπλοκο θέμα και δεν θα ήθελα να καταπιαστώ, γιατί από τη ζωή μας τη σημερινή, λείπουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, με τις οποίες θα μπορούσαμε να απαντήσουμε στα ερωτηματικά αυτά. Εκείνο όμως που ο Θεός θέλει από τον άνθρωπο, δεν είναι να λύσει όλα τα μυστήρια με τα οποία είναι συνυφασμένο το αποκαλυμμένο θέλημά Του και να δώσει τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτηματικά, αλλά να πάρει τη θέση υποταγής, πίστης και ταπείνωσης απέναντι στον Θεό και να περιμένει τον κατάλληλο καιρό να πάρει την απάντηση στα ερωτήματά του από τον Ίδιο τον Θεό.
Ένα όμως από τα ερωτήματα που έχει σχέση με τη Βασιλεία του Θεού πάνω στη γη και έχει απασχολήσει αρκετά τον ανθρώπινο νου, μπορούμε κάλλιστα να το απαντήσουμε. «Ποιος ο λόγος της χιλιετούς Βασιλείας του Χριστού πάνω στη γη;» Ο λόγος της χιλιετούς βασιλείας του Χριστού στον πλανήτη μας, είναι να επανορθώσει την παραφωνία που προξένησε η αμαρτία στην αρμονία της δημιουργίας του Θεού. Η παρακοή του ανθρώπου παρέσυρε στην κατάρα και όλη την άλλη κτίση η οποία «στενάζει και αγωνιά» (Ρωμ. 8:22). Είναι ανάγκη να λυθεί και η φύση από την κατάρα∙ γιατί η γη γνώρισε την ταπείνωση και τον εξευτελισμό που έρχονται από την αμαρτία και είναι ανάγκη να γνωρίσει τη δόξα του Θεού.
Και θα την γνωρίσει μέσα από τη χιλιετή περίοδο και από τα θαύματα με τα οποία θα κοσμήσει ο Θεός την ιστορία της λύτρωσης του ανθρώπου. Τότε ο Θεός θα ξαναφέρει τον λυτρωμένο άνθρωπο πίσω στο παλιό του σπίτι. Στο σπίτι που βρώμισε, ατίμασε και γκρέμισε η αμαρτία. Και σε μια σύντομη ώρα χιλίων χρόνων μέσα στο άπειρο της αιωνιότητας ο άνθρωπος θα απολαύσει το παλιό εκείνο σπίτι στην αρχαία του ομορφιά.
Η Γραφή στο σημείο αυτό της μελέτης μας, μας περιγράφει τη λάμψη του παλιού μας σπιτιού όταν ξαναχτίσει τη Βασιλεία Του ο Χριστός. Τότε, λέει ο προφήτης, θα πουν οι λαοί: «Ελάτε κι ας ανέβουμε στο όρος του Κυρίου, στο σπίτι του Θεού… Τότε θα σφυρηλατήσουν τις μάχαιρές τους και θα τις κάνουν αλέτρια και τις λόγχες τους δρέπανα (Ησαΐας 2:3-4).
Θα γίνει ακόμη –κι αυτό είναι πολύ συγκινητικό- η μεταβολή στο ζωικό βασίλειο. «Τότε, λέει ο προφήτης, ο λύκος θα συγκατοικεί με το αρνί και η λεοπάρδαλη με το κατσίκι και το μοσχάρι με το λιονταράκι θα οδηγούνται από ένα μικρό παιδί» (Ησαΐας 11:6).
Τέτοια θα είναι η πόρτα από την οποία θα περάσει ο λυτρωμένος άνθρωπος στην αιώνια βασιλεία.
Ας είναι ευλογημένο το όνομα του Χριστού του Κυρίου μας.
Η Τελευταία Κρίση
Μετά το πέρας της χιλιετηρίδας, δηλαδή το τέλος της Βασιλείας του Χριστού πάνω στη γη, η Αποκάλυψη μας λέει ότι θα βρεθούμε μπροστά σε ένα μεγάλο θρόνο. Εκεί θα σταθούν όλοι οι άνθρωποι από καταβολής κόσμου. Οι μεν για να ακούσουν ότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών∙ οι δε για να δεχθούν την αιώνια καταδίκη. Ο θρόνος είναι λευκός. Αυτό δείχνει την άσπιλη λευκότητα της αγιότητας Εκείνου που κάθεται πάνω σ’ αυτό το θρόνο.
Ο Ιωάννης γράφει τι είδε στο όραμα εκείνο της ζωής πέρα απ’ τον τάφο: «Είδα ένα μεγαλόπρεπο θρόνο, ολόλευκο, καθώς κι Αυτόν που καθόταν σ’ αυτόν, από την παρουσία του Οποίου εξαφανίστηκαν ο ουρανός και η γη γιατί δεν είχαν πια καμιά θέση εκεί. Είδα ακόμη τους νεκρούς, τους μεγάλους και τους μικρούς όρθιους μπροστά στο θρόνο! Κι ανοίχτηκαν τα βιβλία. Ανοίχτηκε κι ένα άλλο βιβλίο, που είναι το Βιβλίο της Ζωής. Και κρίθηκαν οι νεκροί με βάση τα γραμμένα στα βιβλία, σύμφωνα με τα έργα τους. Έτσι, η θάλασσα παρέδωσε τους νεκρούς της, και ο Θάνατος και ο Άδης παρέδωσαν τους νεκρούς της, και κρίθηκε ο καθένας ανάλογα με τα έργα του» (Αποκ. 20:11-13). Αυτή θα είναι η δεύτερη ανάσταση. Την πρώτη ανάσταση την είδαμε νωρίτερα στη σειρά αυτή που μελετάμε. Τότε, που ξαφνικά ακούστηκε ένα δυνατό σάλπισμα από τον ουρανό και οι πιστοί αναστήθηκαν και η Εκκλησία του Χριστού αρπάχτηκε στον αέρα. Εκείνη ήταν η πρώτη ανάσταση και σ’ εκείνη μόνο οι πιστοί πήραν μέρος, για να ανεβούν μπροστά στο βήμα του Χριστού και να καθίσουν στο γαμήλιο τραπέζι Του και να συμβασιλεύσουν μαζί Του για χίλια χρόνια εδώ στη γη.
Έως τώρα, οι τάφοι των ανθρώπων που πέθαναν χωρίς Χριστό έμειναν κλειστοί. Τώρα όμως ήρθε η ώρα να ανοίξουν κι αυτοί. Αφού έδωσε η θάλασσα τους νεκρούς της, στέκονται τώρα όλοι μπροστά στο λευκό θρόνο για να κριθούν. Αυτή είναι η δεύτερη ανάσταση. Η ανάσταση της κρίσης.
Το θέαμα αυτό δεν είναι καθόλου ευχάριστο. Πολλοί μάλιστα αρνήθηκαν να το δεχθούν με τη δικαιολογία ότι αφού ο Θεός είναι αγάπη, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί. Έτσι το αντιλαμβάνονται σαν ένα φάντασμα, σαν ένα απαρχαιωμένο είδος, τοποθετημένο σε κάποιο μουσείο που οι νέοι το δείχνουν με το δάχτυλο. Οι νέοι μάλιστα λένε: «Να πως σε παλαιότερες εποχές εκφόβιζαν τον άνθρωπο οι ιεροκήρυκες!» Εμείς όμως δεν θα ασχοληθούμε με φαντάσματα ούτε με θρησκευτικά εκθέματα μουσείων. Γιατί υπάρχει το ερώτημα πως αν η δικαιοσύνη του Θεού δεν είναι φάντασμα, και αν η οργή Του και η κρίση Του είναι κάτι το πραγματικό, τότε να είστε βέβαιοι ότι και ο λευκός θρόνος θα είναι πραγματικός και δεν μας συμφέρει να σταθούμε μια μέρα υπόδικοι μπροστά του. Δεν μας συμφέρει να τον αγνοήσουμε. Γι’ αυτό ας αφήσουμε κατά μέρος τις ανθρώπινες φιλοσοφίες και τα θεολογικά συστήματα και ας στραφούμε στο Λόγο του Θεού. Ας δούμε τι ο Λόγος του Θεού λέει πάνω στο θέμα αυτό της μέλλουσας κρίσης και θείας οργής.
Στην Ρωμαίους 2:5 ο απόστολος των εθνών Παύλος λέει: «Εξαιτίας όμως της σκληρότητάς σου και της αμετανόητης καρδιάς σου επισωρεύεις για τον εαυτό σου οργή». Και στην Εφεσ. 5:6 λέει: «Προσέχετε να μη σας εξαπατάει κανένας με κούφια λόγια, γιατί γι’ αυτά τα πράγματα ξεσπάει η οργή του Θεού επάνω στους ανθρώπους που απειθούν». Το ίδιο ακριβώς διαβάζουμε και στην Κολοσσαείς 3:6.
Ας δούμε τι λέει ο Χριστός σε μια από τις ωραιότερες παραβολές Του: «Ο Γιος του ανθρώπου θα στείλει τους αγγέλους Του και θα συνάξουν μέσα από τη βασιλεία Του όλα τα σκάνδαλα κι εκείνους που ανομούν, και θα τους ρίξουν στο καμίνι της φωτιάς. Εκεί είναι που θα κλαίνε και θα τρίζουν τα δόντια τους (Ματθ. 13:41-42). Και άλλοτε είπε: «Αν σε σκανδαλίζει το χέρι σου, κόψε το. Είναι προτιμότερο για σένα να μπεις στη ζωή κουλός, παρά να πας έχοντας και τα δυο σου χέρια στη γέενα, στη φωτιά που δεν σβήνει ποτέ. Όπου το σκουλήκι τους δεν πεθαίνει και η φωτιά δεν σβήνει» (Μάρκος 9:43-44). Θα μπορούσε ο Κύριός μας να μεταχειριστεί πιο σαφή γλώσσα από αυτή; Στο τέλος της επίγειας διακονίας Του φαίνεται να μεταχειρίζεται πιο σαφή και πιο έντονη γλώσσα, όσον αφορά εκείνους που θα μπουν στην αιωνιότητα χωρίς να έχουν δεχθεί τη σωτηρία Του. Δύο είναι οι ομάδες των ανθρώπων που βλέπει στον ουρανό να κάθονται στο δικαστήριο του Θεού. Εκείνοι που κάθονται στα δεξιά του Χριστού κι εκείνοι που κάθονται στα αριστερά Του. Σε εκείνους που κάθονται στα δεξιά Του θα πει: «Ελάτε οι ευλογημένοι του Πατέρα Μου, κληρονομήστε τη βασιλεία που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιώθηκε ο κόσμος» (Ματθ. 25:34). Έπειτα, θα στραφεί στα αριστερά Του και θα τους πει: «Φύγετε από Μένα, εσείς οι καταραμένοι, στη φωτιά την αιώνια, που έχει ετοιμαστεί για τον διάβολο και τους αγγέλους Του» (Ματθ. 25:41).
Ο παραλληλισμός αυτός στα όσα ο Παύλος αφηγείται –που πήρε απ’ τον Κύριό μας- δεν διαφέρουν σε τίποτε από τη διδασκαλία του Κυρίου μας όπως ισχυρίζονται οι ορθολογιστές. Έτσι, όλα αυτά που διαβάσαμε είναι πραγματικότητα και δεν μας συμφέρει να τα αγνοήσουμε.
Δύο ερωτήματα έρχονται στο νου του κάθε ανθρώπου σε σχέση με την δίκη εκείνη μπροστά στο λευκό θρόνο. Πρώτον, ποια θα είναι τα κριτήρια με τα οποία θα εξακριβωθεί η ενοχή εκάστου, ποιοι θα είναι οι μάρτυρες που θα εξετασθούν εναντίον του και ποιος θα είναι ο νόμος που θα εφαρμοσθεί; Και δεύτερον, ποια θα είναι τα αποτελέσματα της δίκης εκείνης και σε τι θα έγκειται η ποινή που θα επιβληθεί στον ένοχο; Τι εννοούμε όταν λέμε, «αιώνια κόλαση»;
Απαντήσεις:
Ερώτημα πρώτον: Στα κριτήρια εξακρίβωσης ενοχής κάθε ανθρώπου βρίσκουμε την απάντηση στην Αποκάλυψη 20:12 που λέει: «Και τα βιβλία ανοίχτηκαν… και κρίθηκαν οι νεκροί από τα γραμμένα μέσα στα βιβλία σύμφωνα με τα έργα τους». Και σύμφωνα με όσα αναφέρονται στα βιβλία γύρω από τα έργα τους, θα κριθεί και η ενοχή τους. Ποια έργα; Όλα όσα έχει κάνει ο άνθρωπος, θα πρέπει να συμφωνούν με το νόμο του Θεού, αφού στα μάτια Του, η δικαιοσύνη μας είναι ένα βρωμερό κουρέλι; Τότε, δεν πρέπει να διαφύγει κανείς από την καταδικαστική απόφαση εκείνου του δικαστηρίου.
Ποια, λοιπόν, θα είναι τα έργα που θα αποτελέσουν το κριτήριο; Ο Χριστός μας λέει: «Αν δεν είχα έρθει και δεν τους είχα μιλήσει, δεν θα τους βάρυνε αμαρτία (Ιωάν. 15:22) «Αν δεν είχα κάνει ανάμεσά τους τα έργα, τα οποία κανένας άλλος δεν έχει κάνει, δεν θα τους καταλογιζόταν αμαρτία» (Ιωάν. 15:24). Εδώ, έχουμε τους τρεις μάρτυρες κατηγορίας που θα καταθέσουν σε βάρος του αμετανόητου ανθρώπου. «Αν δεν είχα έρθει»: το πρόσωπο του Χριστού. «Αν δεν τους είχα μιλήσει»: τα λόγια του Χριστού. «Αν δεν είχα κάνει ανάμεσά τους τα έργα, τα οποία κανένας άλλος δεν έχει κάνει»: Το έργο του Χριστού με την μοναδική και άπειρη αξία.
Ας ρίξουμε μια ματιά στους τρεις μάρτυρες. Πρώτα, στο πρόσωπο του Χριστού. Ο άνθρωπος δεν θα κριθεί με βάση τα καλά ή τα κακά έργα που έκανε εδώ στη γη τα οποία είναι γραμμένα στα βιβλία του Θεού, αλλά σύμφωνα με τη στάση που πήρε εδώ κάτω στο πρόσωπο του Χριστού. Αυτό επιβεβαιώνεται με το ακόλουθο εδάφιο: «Ότι ενώ ήρθε το φως στον κόσμο, οι άνθρωποι αγάπησαν το σκοτάδι περισσότερο παρά το φως» (Ιωάν. 3:19). Πρώτος μάρτυρας εκεί πάνω θα σταθεί το γλυκύ αυτό πρόσωπο που ο άνθρωπος δεν το θεώρησε άξιο, για να απορρίψει τις ψεύτικες συνήθειες αυτής της ζωής.
Δεύτερος μάρτυρας κατηγορίας εκεί πάνω θα σταθεί ο λόγος του Χριστού. «Αν δεν ελάλησα». Τι λόγια ελάλησε ο Χριστός; Είπε: «Ελάτε σε Μένα όλοι όσοι είστε κουρασμένοι και βαριά φορτωμένοι κι Εγώ θα σας δώσω ανάπαυση» (Ματθ. 11:28). Είπε: «Αν κανείς διψάει ας έρχεται σε μένα και ας πίνει» (Ιωάν. 7:37). Είπε: «Στέκομαι μπροστά στην πόρτα και χτυπώ∙ αν κανείς Με ακούσει και Μου ανοίξει θα μπω μέσα και θα δειπνήσω μαζί του και εκείνος μαζί μου» (Αποκ. 3:20). Και τι λόγια ψιθύρισε ως τώρα ο Χριστός στην καρδιά του καθενός μας; Τι άλλο παρά λόγια αγάπης και ελέους. Τι άλλο από προσκλήσεις τρυφερές στην όμορφη ζωή Του; Τα λόγια αυτά θα σταθούν μάρτυρες κατηγορίας στην αμετανόητη ψυχή που αγνόησε και περιφρόνησε τις προσκλήσεις του ελέους και δεν τις θεώρησε άξιες αποδοχής του.
Και τρίτος μάρτυρας κατηγορίας θα σταθούν τα έργα του Χριστού. «Αν δεν είχα κάνει ανάμεσά τους τα έργα, τα οποία κανένας άλλος δεν έχει κάνει». Τι ήταν τα έργα του Χριστού; Όλα τα έργα Του, ήταν έργα αγάπης και συμπόνιας με ένα και μοναδικό στόχο, το σταυρό, που δείχνει το έργο που είχε έρθει να κάνει. Γι’ αυτό το έργο ήρθε ο Χριστός στον κόσμο. Ήρθε να ανεβεί στο σταυρό για να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις της θείας δικαιοσύνης να πληρώσει το χρέος της ψυχής μας και να εξασφαλίσει έτσι τη συγχώρησή της. Ποια ανθρώπινη καρδιά μπορεί να αναλογιστεί και να νιώσει τον πόνο, την αγωνία, την ταπείνωση, την πίκρα, με τα οποία ήταν συνυφασμένο αυτό το έργο; Αυτό το έργο θα σταθεί τρίτος μάρτυρας στο δικαστήριο του Θεού. Ο υπόδικος θα γυρίσει το βλέμμα του και θα δει το βλέμμα εκείνο της αγάπης και συμπόνιας γεμάτο έλεγχο γιατί απέρριψε ένα τέτοιο έργο και μια τέτοια αγάπη. Κι από το βλέμμα αυτό θα δεχθεί την καταδίκη του.
Τότε θα ανοιχθεί το βιβλίο της ζωής και δεν θα βρεθεί εκεί το δικό του όνομα. Γιατί; Γιατί δεν άφησε ποτέ το αίμα του Χριστού να πλύνει την αμαρτία του, να σκεπάσει την ενοχή του και να του δώσει μερίδα στο βιβλίο της ζωής. Κάποτε, μια ψυχή που μόλις είχε βρει το δρόμο της ζωής, ότι ο άνθρωπος δικαιώνεται μέσω πίστης, ονειρεύτηκε ότι την πλησίασε ο διάβολος με τα δικά του χειρόγραφα και άρχισε να του διαβάζει όλα τα λάθη που είχε κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Πράγματι, η ψυχή εκείνη παραδέχτηκε τα λάθη της. Είπε: «Ναι, εγώ έχω κάνει όλα αυτά τα φοβερά λάθη». Τότε ο διάβολος με μια κίνηση θριάμβου και με απέραντη χαιρεκακία ετοιμαζόταν να φύγει παίρνοντας μαζί του όλα τα χειρόγραφά του. Ξαφνικά όμως, πέρασε από το μυαλό της αμαρτωλής εκείνης ψυχής μια σκέψη και φώναξε στο διάβολο: «Στάσου, στάσου! Φέρε τα χειρόγραφά σου εδώ». Η αμαρτωλή ψυχή αφού πήρε όλα τα χειρόγραφα στα χέρια της, έγραψε επάνω στο κάθε ένα: «Το αίμα του Ιησού Χριστού μας καθαρίζει από κάθε αμαρτία» (Α΄Ιωάν. 1:7). Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να γραφεί το όνομα του ανθρώπου στο βιβλίο της ζωής.
Και τώρα θα μιλήσουμε για τα αποτελέσματα της ζωής του καταδικασμένου ανθρώπου. Ποια είναι αυτά και τι εννοούμε όταν λέμε: «η αιώνια κόλαση, η φωτιά η άσβεστη, το σκουλήκι που δεν πεθαίνει, και το σκοτάδι το εξώτερο;» Θα προσπαθήσω να κάνω μια περιγραφή πάνω στο θέμα αυτό, αν και το βλέπω τρομερά επικίνδυνο και ριψοκίνδυνο, γιατί τόσο ο ουρανός όσο και η κόλαση είναι τόποι και καταστάσεις που ξεπερνούν τις συνθήκες της παρούσας ζωής μας και με τον πνευματικό οπλισμό που έχουμε σήμερα δεν μπορούμε να έχουμε τίποτε περισσότερο από μια ωχρή εικόνα αυτών των καταστάσεων. Όπως όμως, όταν μιλάμε για ουρανό, έχουμε υπόψη μας ότι πίσω από τα υλικά σύμβολα που χρησιμοποιούμε, τους χρυσαφένιους δρόμους, το αμάραντο στεφάνι και το άστρο της αυγής, κρύβονται πνευματικές καταστάσεις ανέκφραστης χαράς κι ευτυχίας, έτσι θα πρέπει να δεχθούμε ότι και στην εικόνα της κόλασης, πίσω από τη φωτιά, το σκουλήκι και το σκοτάδι υπάρχουν πνευματικές καταστάσεις ανέκφραστης λύπης και δυστυχίας. Μπορεί να μην υπάρχουν τα κατάλληλα λόγια να εκφράσω, ή καλύτερα να δώσω μια περιγραφή της κόλασης, ένα πράγμα πιστεύω, πως η κόλαση θα είναι απερίγραπτα τρομερή.
Υπάρχει πνευματική φωτιά που καίει ασύγκριτα περισσότερο από την υλική φωτιά. Υπάρχει ακόμη και πνευματικό σκουλήκι που εισχωρεί πολύ βαθιά μέσα στην καρδιά και τη συνείδηση του ανθρώπου. Τέτοια θα είναι η κόλαση! Θα είναι μια νύχτα χωρίς άστρο, χωρίς ελπίδα για αυγή. Μια τρικυμία αγωνίας, χωρίς του λιμανιού την προσδοκία που μαλακώνει την ψυχή. Θα είναι η αποξένωση του ανθρώπου από τον Θεό! Τότε θα ξυπνήσει η συνείδησή που τώρα κοιμάται και θα καταλάβει το μέγεθος της απώλειάς του. Θα κοιτάξει στην απέναντι πλευρά και θα δει τι έχει χάσει. Τότε θα είναι αργά. Το ποτήρι της οργής του Κυρίου θα είναι στο πλάι του. Θα πίνει καθημερινά απ’ αυτό και κείνο θάναι πάντα γεμάτο!
Ας εξετάσει ο καθένας μας το ζήτημα αυτό του αιωνίου μέλλοντος πιο σοβαρά, όσο υπάρχει ακόμη καιρός.
Ο ουρανός
Το καραβάκι που είχαμε δει στο πρώτο κεφάλαιο να βγαίνει απ’ το λιμάνι της παρούσας ζωής αγκυροβόλησε στο λιμάνι του ουρανού.
Έφτασε στο τέρμα! Εκεί θα κάνει νέα ταξίδια μέσα στο άπειρο της ομορφιάς της καινούργιας ζωής.
Σκοπός και καθήκον μου είναι να περιγράψω τώρα τις όμορφες ακτές του ουρανού στον οποίο αγκυροβόλησε το καραβάκι του πιστού. Όσο ανεπιθύμητη κι αν ήταν η μελέτη μας στο προηγούμενο κεφάλαιο, τόσο επιθυμητή θα είναι αυτή που ακολουθεί εδώ. Δύσκολη βέβαια, γιατί κάθε πέννα που δοκίμασε να περιγράψει τα απερίγραπτα, το διακινδύνευσε. Η πένα του αρνήθηκε να τον υπηρετήσει. Ο απόστολος των εθνών Παύλος, διηγείται μια εξαιρετική και μυστηριώδη εμπειρία της ζωής του. Λέει, λοιπόν ότι: «Αρπάχτηκε είτε στο όραμά του, είτε σωματικά ως τον ουρανό» (Β΄ Κορ. 12:2-4). Όταν όμως επέστρεψε στη γη, μετά τη σύντομη επίσκεψή του στον ουρανό, και προσπάθησε να περιγράψει τις ομορφιές του ουρανού, διαπίστωσε ότι η γλώσσα του αρνήθηκε να τον υπηρετήσει. Γι’ αυτό και περιορίζεται να τις περιγράφει (τις ομορφιές) σαν τα πράγματα που «μάτι δεν τα είδε και αυτί δεν τα άκουσε και σε καρδιά ανθρώπου δεν ανέβηκαν» (Α΄ Κορ. 2:9).
Επίσης, ο αγαπητός μαθητής του Κυρίου, ο Ιωάννης, μας διηγείται πως όταν βρισκόταν στο ξερονήσι της Πάτμου είχε την ίδια εμπειρία. Αρπάχτηκε κι εκείνος στον ουρανό –είτε σε όραμα, είτε σωματικά- κι όταν επέστρεψε στη γη μπόρεσε να μας δώσει μερικά κομμάτια από τις εντυπώσεις του χρησιμοποιώντας με άφθονο μέτρο τη γλώσσα του συμβολισμού, γιατί μόνο μια τέτοια γλώσσα θα μπορούσε να μας εξυπηρετήσει.
Από τις εντυπώσεις του Ιωάννη και από μερικές παραβολές του Κυρίου μας θα πάρουμε τώρα το υλικό μας να σκιαγραφήσουμε τον ουρανό και τη ζωή του.
Πρώτον: Ο ουρανός θα είναι ο τόπος της τέλειας ομορφιάς. Η ζωή του ανθρώπου εκεί θα είναι απαλλαγμένη από κάθε ασχήμια, από κάθε βάρος κι από κάθε περιορισμό. Η ομορφιά αυτή του ουρανού φαίνεται στο τέλος του βιβλίου της Αποκάλυψης, κεφ. 21 & 22. Εκεί ο Ιωάννης βλέπει στο όραμά του «την πόλη την αγία», την νέα Ιερουσαλήμ με δρόμους στρωμένους από χρυσάφι καθαρό και τα θεμέλιά της από πολύτιμους λίθους. Έχει δώδεκα πύλες και η κάθε πύλη από ένα μαργαριτάρι και στο μέσον της πόλης τρέχουν τα κρυστάλλινα νερά του ποταμού της ζωής. Εκεί δεν υπάρχει νύχτα, γιατί η παρουσία του Θεού φωτίζει την πόλη. Ο Ιωάννης βλέπει τον Θεό να σκουπίζει τα δάκρυα από τα μάτια των κατοίκων της πόλης όπου δεν υπάρχει πλέον πένθος, κραυγή και πόνος, όλα αυτά είναι άγνωστα στον ουρανό.
Ένα αγοράκι που ήταν παραμορφωμένο από την ημέρα που γεννήθηκε, πέθαινε. Δίπλα του ήταν καθισμένη η μητέρα του και του μιλούσε για τον ουρανό και την όμορφη ζωή που τον περίμενε εκεί πάνω. Ξαφνικά το αγοράκι την διέκοψε: «Μητέρα» της είπε, «εκεί επάνω θα μπορώ να περπατώ ίσια;» Η μητέρα του, αντί να του δώσει μια άλλη απάντηση, άνοιξε την Αγία Γραφή και διάβασε: «Τότε τα μάτια των τυφλών θα ανοίξουν και τα αυτιά των κουφών θα ακούσουν∙ τότε ο κουτσός θα πηδάει σαν ελαφάκι και η γλώσσα του βουβού θα ψάλλει» (Ησαΐας 35:5-6). Σε λίγο τα μάτια του μικρού έκλεισαν με την ανακούφιση που πήρε απ’ το Λόγο του Θεού και αναχώρησε για τον ουρανό. Ο ουρανός είναι ο τόπος απ’ τον οποίο λείπει κάθε ασχήμια, ο τόπος που κάθε αδικία επανορθώνεται και η ζωή του ανθρώπου μπαίνει σε μια σφαίρα απερίγραπτης ομορφιάς.
Δεύτερον: Ο ουρανός θα είναι ο τόπος μιας ευτυχισμένης συντροφιάς. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος για τη συντροφιά. Τις ωραιότερες στιγμές της ζωής του ο άνθρωπος τις απολαμβάνει με συντροφιά άλλων ανθρώπων. Κι εκεί στον ουρανό θα συγκεντρωθεί η πιο όμορφη συντροφιά που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος. «Σεις όμως, έχετε προσέλθει στο όρος της Σιών και στην πόλη του ζωντανού Θεού, την επουράνια Ιερουσαλήμ, και σε πανηγύρι μυριάδων αγγέλων, και σε μια Εκκλησία πρωτότοκων γιών, που είναι γραμμένοι στον ουρανό» (Εβρ. 12:22-23). Όταν ο Ιησούς Χριστός μίλησε στους δικούς Του για τον ουρανό, τους είπε για «το σπίτι του Πατέρα (Ιωάν. 14:2) και τους άφησε να αισθανθούν τη θερμή ατμόσφαιρα μιας οικογενειακής συγκέντρωσης γύρω από το τραπέζι του Πατέρα. Είθε, να είσαι κι εσύ στη μεγάλη εκείνη συγκέντρωση.
Τρίτον: Ο ουρανός θα είναι ο τόπος μιας όμορφης και ατέλειωτης λατρείας. Το βιβλίο της Αποκάλυψης είναι γεμάτο από τους ύμνους που άκουσε εκεί ο Ιωάννης κατά τη σύντομη επίσκεψή του. Η Εκκλησία του Χριστού προσπάθησε πάντοτε με ύμνους να εκφράσει την αγάπη της και την ευγνωμοσύνη της στον Κύριό της.
Τους πιο όμορφους όμως ύμνους η Εκκλησία δεν τους έψαλλε ακόμη. Τους επιφυλάσσει για τη μεγάλη και ανέσπερη εκείνη γιορτή. Τότε θα αντηχήσουν οι ωδές των λυτρωμένων, ο ουρανός θα δονηθεί και η χορωδία θα ψάλλει: «Άξιος είσαι, γιατί μας αγόρασες για τον Θεό με το αίμα Σου και μας έκανες βασιλείς και ιερείς» (Αποκ. 5:9-10). Εκεί επάνω θα καταλάβουμε τι κόστισε ο σταυρός στο Χριστό και πόσο ακριβά πλήρωσε για τη σωτηρία μας κι εκεί η αγάπη μας θα βρει τον πιο όμορφο ύμνο να ψάλλει.
Τέταρτον: Ο ουρανός θα είναι ο τόπος της τέλειας λατρείας. Εδώ κάτω στενάζει το πνεύμα μας μέσα στη στενή φυλακή του. Εδώ κάτω ο άνθρωπος βλέπει τα πράγματα σαν σε θαμπό καθρέφτη, απροσδιόριστα, τότε όμως θα βλέπει το Θεό πρόσωπο με πρόσωπο (Α΄ Κορ. 13:12).
Τώρα βλέπουμε με την πίστη μας. Θα θέλαμε να είχαμε λίγο περισσότερο φως. Για όλα αυτά μας λέει ο Κύριος: «Αυτό που κάνω Εγώ, εσύ δεν ξέρεις τι σημαίνει. Θα το μάθεις όμως κατόπιν» (Ιωάν. 13:7). Τότε θα βλέπουμε καθαρά. Θα περάσουμε στο άπλετο φως του Θεού και θα δούμε τα σχέδιά Του όπως ο Ίδιος τα βλέπει και θα καταλάβουμε το πραγματικό νόημα της ζωής.
Και πέμπτον: Ο ουρανός θα είναι ο τόπος μιας ευτυχισμένης δραστηριότητας. Εκεί, λέει ο Λόγος του Θεού, θα είμαστε όπως οι άγγελοι, απασχολημένοι πάντοτε σε μια ωραία και ακούραστη δραστηριότητα. Άγγελοι οδήγησαν τον Λωτ έξω από τα Σόδομα. Άγγελοι ανεβοκατέβαιναν τη σκάλα του ουρανού φέρνοντας μηνύματα απ’ το Θεό στον φυγάδα Ιακώβ. Άγγελοι κίνησαν την πέτρα από το μνημείο του Κυρίου. Άγγελοι ξεκλείδωσαν την πόρτα της φυλακής του Πέτρου. Όπως οι άγγελοι, έτσι κι εμείς θα υπηρετήσουμε στο αχανές σύμπαν του Θεού. Ο καθένας μας θα αναλάβει υπηρεσία πάνω σε ό,τι ασκήθηκε εδώ στη γη όταν υπηρετούσε τον Χριστό.
Αυτό μας το περιγράφει πολύ όμορφα η παραβολή των μνων που αναφέρεται στο Λουκά 19:16-19. «Ο βασιλιάς είπε σ’ αυτόν που η μνα του απέφερε άλλες δέκα μνες: Εύγε δούλε αγαθέ! Επειδή στο λίγο στάθηκες πιστός, έχε εξουσία πάνω σε δέκα πολιτείες». Και στον άλλο που η μνα του απέφερε πέντε μνες του είπε να έχει εξουσία πάνω σε πέντε πόλεις. Η παραβολή αυτή δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ότι η ζωή εδώ κάτω είναι η προετοιμασία για τη ζωή εκεί πάνω∙ ότι εδώ διαμορφώνεται η προσωπικότητα του χριστιανού και ασκούνται οι ικανότητές του και αναπτύσσονται οι ιδιαίτερες πτυχές του χαρακτήρα του που θα τεθούν εκεί επάνω στην υπηρεσία του Θεού. Και όσο επιμελέστερα καλλιεργηθούν εδώ κάτω τα τάλαντα και όσο πιστότερα χρησιμοποιηθούν οι ευκαιρίες, τόσο ευρύτερος θα είναι εκεί πάνω ο τομέας υπηρεσίας που θα μας ανατεθεί.
Η διακυβέρνηση του σύμπαντος έχει ανάγκη υπηρεσίας. Και σήμερα ακόμα ο Θεός εργάζεται (Ιωάν. 5:17). Το έργο της δημιουργίας δεν τελείωσε. Κάθε μέρα καινούργιοι κόσμοι ομορφιάς βγαίνουν από τα χέρια του Θεού. Και στο έργο Του αυτό έχει ανάγκη ο Θεός από τη συμπαράσταση και την υπηρεσία των παιδιών Του. Ο Παύλος που διέσχισε πελάγη εδώ κάτω στην υπηρεσία του Χριστού, ποιος ξέρει τι ουράνια πελάγη θα διασχίσει εκεί επάνω, φορέας του θελήματος του Θεού στις εσχατιές του απείρου! Ο Πέτρος, ο ανήσυχος και αεικίνητος, ποιος ξέρει σε τι όμορφες αποστολές θα απασχολήσει την ακούραστη φύση του εκεί πάνω! Εσύ κι εγώ, αδελφέ μου, ποιος ξέρει ποια όμορφη υπηρεσία θ’ αναλάβουμε στη βασιλεία του Θεού, αν φανούμε πιστοί στην υπηρεσία, που εδώ κάτω μας ανέθεσε ο Χριστός! Κι εκεί για πρώτη φορά θα γνωρίσουμε την ομορφιά της εργασίας, που θα είναι τώρα απαλλαγμένη από τον κόπο και τον ιδρώτα, με τα οποία την καταράστηκε ο Θεός. Για πρώτη φορά η εργασία θα είναι αμιγής χαρά. Κι εκεί επάνω, στο πλάι του Πατέρα του, ο Χριστιανός χρησιμοποιώντας τις γραμμές του χαρακτήρα του, που ανέπτυξε εδώ κάτω, θα μάθει να γίνει ένας μικρός δημιουργός.
Έτσι, σύμφωνα με τα δεδομένα του Λόγου του Θεού, φαντάζομαι τον ουρανό. Είμαι όμως βέβαιος, ότι όταν το καράβι μας πλευρίσει στις ουράνιες ακτές, θα πούμε κι εμείς για τον ουρανό, ό,τι είπε η βασίλισσα της Σεβά για τον Σολομώντα: «Ούτε τα μισά δεν μου είπαν γι’ αυτόν!» (Α΄Βασ. 10:7). Κι αν ανοίξαμε τον όμορφο αυτόν κύκλο των μελετών μας δεν το κάναμε για να δώσουμε μια πλήρη περιγραφή της ζωής που περιμένει τους πιστούς εκεί επάνω, αλλά το κάναμε με δυο πρακτικούς σκοπούς:
Να βοηθήσει πρώτα η μελέτη μας αυτή τον καθένα μας να πάρει από τώρα τη θέση του στη ζωή του μέλλοντος αιώνος, να κάνει από τώρα βεβαία την κλήση και εκλογή του, να είναι βέβαιος ότι χάρη στην αγάπη του Χριστού και στο σταυρό Του, όταν θα κλείσει τα μάτια του στη ζωή αυτή των ατελειών και των περιορισμών, θα τ’ ανοίξει σε μια πολύ πιο όμορφη ζωή στο σπίτι του Πατέρα.
Κι έπειτα, ν’ ασκήσει η ζωή εκείνη η μεγάλη, την επίδρασή της στη ζωή μας εδώ κάτω. Να χύσει το φως της στο μονοπάτι μας, να γεμίσει με τη μουσική της την καρδιά μας, να ηρεμήσει με την ειρήνη της το πνεύμα μας, να κάνει τη ζωή μας εδώ κάτω ένα μικρό κομμάτι ουρανού. Ποτέ δεν μπορώ να ξεχάσω μια όμορφη σκηνή από την «Πορεία του Χριστιανού Αποδημητή». Έφτασαν οι δυο αποδημητές σ’ ένα μέρος, όπου συνάντησαν μερικούς ιεροκήρυκες, οι οποίοι με τις περιποιήσεις τους ανακούφισαν και ενίσχυσαν τους δύο κουρασμένους οδοιπόρους. Στο τέλος, τους έδωσαν οι ποιμένες κι ένα τηλεσκόπιο, με το οποίο μπορούσαν, αν ήταν καθαρός ο ορίζοντας, εκεί πέρα ψηλά να διακρίνουν τη χρυσή Πόλη, το τέρμα της οδοιπορίας τους. «Τους είδα τότε», λέγει ο Βουνιάνος, «να σηκώνουν το τηλεσκόπιο και να το φέρνουν στα μάτια τους. Το χέρι τους έτρεμε από τη συγκίνηση, μα τους φάνηκε πως διέκριναν μια μεγάλη πύλη, που άνοιγε στην ουράνια Πόλη. Και κατόπιν τους είδε να ξαναπαίρνουν το δρόμο τους ψέλνοντας».
Το χέρι που κράτησε μπροστά στα μάτια μας το τηλεσκόπιο σ’ αυτές μας τις μελέτες, έτρεμε όχι μονάχα από τη συγκίνηση μα κι από την ανεπιτηδειότητά του. Εκείνος, που κήρυξε τα κηρύγματα αυτά, πρώτος έχει βαθιά τη συναίσθηση των ελλείψεων και των κενών με τα οποία αυτά είναι γεμάτα. Αν κατόρθωσα όμως σε μερικές ψυχές να δείξω την πύλη, που ανοίγει στη χρυσή Πόλη, κι αν εξαιτίας των κηρυγμάτων αυτών θα μπορέσουμε με καινούργια ειρήνη στην καρδιά μας και με καινούργιους ύμνους στα χείλη μας να προχωρήσουμε στο δρόμο μας, τότε ο κόπος δεν πήγε χαμένος.
Κλείνω, λοιπόν τώρα, τον ευλογημένο αυτόν κύκλο των μελετών μας με τη θερμή ευχή, όλοι μας, με τη χάρη του Χριστού, να είμαστε μέτοχοι της ζωής του μέλλοντος αιώνος, και όλοι μας μια μέρα να συναντηθούμε εκεί πάνω. Στη χώρα του φωτός και της χαράς.