της Ιωάννας Σαχινίδου  

 

Δυϊστική Κοσμοθεώρηση                                                

Ο Δυϊσμός εκφράζεται σαν αντίθεση, επιβεβαιώνοντας την μικρότερη αξία του ενός πόλου σε σχέση με τον άλλο πόλο. Η γυναίκα θεωρείται ότι είναι σε άγνοια, κατώτερη και λιγότερο προικισμένη ενώ ο άνδρας ανώτερος και ευφυής. Ο δυϊσμός ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση θεωρεί τη φύση υποτελή στην ανθρωπότητα σαν οι άνθρωποι να μην είναι μέλη της φύσης. Μια τέτοια θεώρηση καθορίζει την ανθρώπινη ανωτερότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα όντα. Στοιχεία δυϊστικά των πολιτισμών στις δυτικές κοινωνίες οδήγησαν στην σημερινή εποχή της οικολογικής κρίσης. Είναι σήμερα σαφές ότι πρέπει να ξεφύγουμε από πολιτισμούς κυριαρχικούς, που δημιουργούν δυϊσμούς και ιεραρχίες και να προχωρήσουμε σε κοινωνίες που σέβονται τη γη, όλα τα όντα της, και ολόκληρη τη δημιουργία.

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησαν μια ιεραρχική μεταφορά, βάζοντας στην ίδια κατηγορία τις γυναίκες, τους αλλογενείς και τα ζώα σαν «κατά φύση» κατώτερα όντα σε μια αλυσίδα που άρχιζε από τον άϋλο Λόγο του Θεού στην κορυφή της ιεραρχίας και έφθανε ως την ύλη στο κάτω άκρο της ιεραρχίας. Στον Τίμαιο ο Πλάτων γράφει ότι όσοι άνδρες ξόδεψαν τη ζωή τους σε αδικίες μετασχηματίζονταν στην δεύτερη ενσάρκωσή τους σε γυναίκες, τα αρπακτικά πουλιά προήλθαν από άκακους αλλά ανόητους άνδρες, τα θηρία προήλθαν από άνδρες που δεν ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφία και πως ότι ζει στη θάλασσα προήλθε από τους εντελώς επιπόλαιους και ανόητους άνδρες.(1)

Στην εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης η κοσμοθεωρία του Descartes (1595-1650) δηλώνει ένα δυϊσμό του υπερβατικού νου σε σχέση με την ύλη, η οποία ‘εκ φύσεως’ δεν έχει νου, ούτε ψυχή αλλά κινείται μηχανικά. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με την μεταφορά της ‘μηχανής’ όσον αφορά τη φύση.  Η κατανόηση τη συνοχής του οργανικού σώματος, των αισθήσεων και της νόησης διαιρείται τώρα στη νόηση από τη μια πλευρά που υπάρχει στο Θεό και στο ανθρώπινο, ανδρικό μυαλό, και από την άλλη πλευρά στην κινούμενη νεκρή ύλη. Την ίδια εποχή οι συζητήσεις όπου όλοι οι κλάδοι της γνώσης θεωρούνταν συναφείς, τεμαχίζονται και οι θεολογικές αλήθειες διαχωρίζονται από τις επιστημονικές. Ο Newton αργότερα περίγραψε την ύλη, υποβαθμίζοντάς την σε σωματίδια που κινούνται σε ένα διαστημικό κενό με την βοήθεια δραστικών δυνάμεων και δυνάμεων της βαρύτητας. Αυτό το ‘μηχανιστικό’ σύμπαν είχε ένα Θεό ‘ωρολογοποιό’, τον κατασκευαστή της ‘κοσμικής μηχανής’ ο οποίος ενσωμάτωνε τους νόμους της κίνησης στο σύμπαν και επενέβαινε στο σύμπαν μόνο για να διορθώσει τις ανωμαλίες που προκύπτανε στη λειτουργία του.(2)

Η διαμάχη μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν την οργανική και αυτών που υποστηρίζουν την μηχανιστική θεώρηση της φύσης και του σύμπαντος είναι διαρκής. Φιλόσοφοι της φύσης θεωρούσαν την ανωτερότητα του άνδρα δεδομένη και διατηρούσαν την αντίληψη ότι την ψυχή την κληρονομεί ο άνθρωπος από τον πατέρα του, ενώ η μητέρα προσφέρει την ύλη. Σήμερα η επιστήμη της οικολογίας βλέπει την ανθρωπότητα σαν αναπόσπαστο μέλος του ευρύτερου γήινου πλανητικού συστήματος και διαλύει τον δυϊσμό μεταξύ ανθρώπου και φύσης, αμφισβητώντας την αντίληψη της ανωτερότητας του ανθρώπου και την αυτεξούσια ύπαρξή του, ανεξάρτητη από την φύση. Η μηχανιστική θεώρηση του σύμπαντος, που θεωρούσε τη φύση νεκρή και απαθή λειτούργησε σαν επικυρωμένη νομιμοποίηση της αλόγιστης εκμετάλλευσης της φύσης και των πόρων της από τον άνθρωπο. Σήμερα, στην εποχή της οικολογικής κρίσης οι δυτικές κοινωνίες άρχισαν να αμφισβητούν την μηχανιστική θεώρηση του σύμπαντος. Μελετούν θεωρήσεις που αντικρίζουν το σύμπαν σαν ζωντανό οργανισμό. Το πιο σύγχρονο παράδειγμα ολιστικής θεώρησης του σύμπαντος το προσφέρει η επιστήμη της οικολογίας. Η αντίληψη της αμοιβαίας σχέσης (interconnectedness) και της αλληλο-εξάρτησης (interdependence) όλων των όντων και η κατανόηση ότι η φύση είναι ζωντανή και ενεργός είναι θεμελιώδης. Όλα τα όντα της γης υπάρχουν σαν μέλη του ζωντανού οικοσυστήματος της γης και ευρύτερα του σύμπαντος.

Η οικολογία όσον αφορά την ανθρωπότητα σαν μέλος του οικοσυστήματος της γης και του σύμπαντος εισχωρεί κοινωνικά για να διακρίνει, να επισημάνει και να αναιρέσει την εξουσία που ασκείται από κοινωνικές ομάδες ανθρώπων προς άλλες ομάδες όπως στις γυναίκες, στους φτωχούς, στους ηλικιωμένους, στα παιδιά, στους περιθωριοποιημένους, στους δούλους, στους ιθαγενείς, με δυϊστικά κριτήρια όσον αφορά: το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική τάξη ή το έθνος τους. Για τη φύση η οικολογία ζητά να αναιρέσει την αποκλειστικά χρησιμοθηρική εξουσία που άσκησαν οι άνθρωποι σ’ αυτήν, η οποία οδήγησε στη σημερινή οικολογική κρίση.(3) 

Η Ολιστική Κοσμοθεώρηση

Ένα χαρακτηριστικό που θεωρούμε σήμερα θεμελιώδες για την πορεία του σύμπαντος στο χωροχρόνο είναι η αμοιβαία σχέση μεταξύ των όντων. Η οικολογία και η κοσμολογία αποκαλύπτουν την αλληλο-εξάρτηση όλων των όντων. Μια αξιοσημείωτη φάση που διαφοροποίησε αυτή την κατανόηση ήταν η κβαντική θεωρία που άρχισε να διατυπώνει ο Αϊνστάιν. Η ανακάλυψή του για τη σχέση ύλης και ενέργειας ανατρέπει ιεραρχικούς δυϊσμούς όπως: σάρκα-πνεύμα, φύση-άνθρωπος, αντικείμενο-υποκείμενο, ανόργανο-οργανικό, αβιοτικό-βιοτικό όπου ο πρώτος πόλος του δυϊσμού θεωρείτο κατώτερος από τον δεύτερο. Η αλλαγή που προέκυψε από την κβαντική φυσική στην αρχή του εικοστού αιώνα, επέφερε μια βαθιά μεταβολή από τη μηχανιστική θεώρηση του σύμπαντος στην ολιστική, οικολογική. Η εξερεύνηση του υποατομικού κόσμου αποκάλυψε μια απρόβλεπτη πραγματικότητα, που οδήγησε σε ‘αλλαγή παραδείγματος’. Φυσικοί επιστήμονες μελετούν τις φιλοσοφικές συνέπειες της σύγχρονης επιστήμης και βλέπουν την ‘αλλαγή παραδείγματος’ στη φυσική, σαν μέρος ή αρχή μιας ευρύτερης πολιτισμικής και κοινωνικής κρίσης και ανάγκης για μεταμόρφωση.[4]  Στο παλαιό παράδειγμα η έμφαση δίνεται στα μέρη του όλου, το οποίο θεωρείται μηχανιστικό ενώ στο νέο παράδειγμα η έμφαση δίνεται στο όλον, στον οργανισμό, στο οικοσύστημα και είναι οικολογική. Η ανθρωπότητα απέτυχε στο να αναγνωρίσει τους θεμελιώδεις δεσμούς μας με όλα τα μέλη της ανθρωπότητας, με τη γη και τα όντα της και με το σύμπαν. Η κβαντική θεωρία είναι  νέα γλώσσα με νέες έννοιες και τρόπο σκέψης, εφαρμόσιμη παντού. Προσπαθούμε με τη φυσική να κατανοήσουμε τις συνέπειες που θα έχει η κβαντική θεωρία για την ανθρωπότητα.

Απόψεις της σύγχρονης κατανόησης αντικρούουν την  δυϊστική και οδηγούν σε ολιστική κοσμοθεώρηση. Ο Δαρβίνος διατύπωσε μια θεωρία για να υποστηρίξει την εξέλιξη των όντων με ‘φυσική επιλογή’. Χρησιμοποίησε μεταφορικές έννοιες όπως: ο ‘ανταγωνισμός’, που μαζί με την έννοια της ‘επιβίωσης του ισχυρότερου’ ως σημεία αναφοράς, καθορίζουν νικητές και ηττημένους και αξιολογούν τον άνθρωπο, με κριτήριο τον ανταγωνιστικό ατομικισμό. Στη συνέχεια η θεωρία του έπαιξε ανεξέλεγκτο ρόλο στην πολιτική, οικονομική και επιστημονική δράση του ανθρώπου. Στην ολιστική κοσμοθεώρηση δεν υπάρχουν περιθώρια για φυσική επιλογή ή ανταγωνισμό για την επικράτηση του ισχυρότερου, μια και ο ολισμός περιγράφει τον κόσμο και τα όντα του σαν σύνθεση οικοσυστημάτων όπου τα όντα έχουν εγγενή αξία σαν μέλη των οικοσυστημάτων. Εκατό χρόνια μετά το Δαρβίνο οι επιστήμονες της μοριακής βιολογίας απόρριψαν την ιδέα του Δαρβίνου για την ‘φυσική επιλογή. (5) 

Η βιολογία σήμερα αναφέρει ότι μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα που προμηθεύουν την ενέργεια οξυγόνωσης η οποία δίνει τη δυνατότητα ύπαρξης στον άνθρωπο, ζουν τα μιτοχόνδρια, όντα με δικό τους DNA και RNA που σχηματίζουν συμβιώσεις με τον ανθρώπινο οργανισμό. Χωρίς ορισμένες από αυτές τις συμβιώσεις δεν μπορεί ο ανθρώπινος οργανισμός να επιζήσει. Η γνώση αυτή μπορεί να ανατρέψει την αποδεκτή ως τώρα σχέση των όντων, δηλαδή τις δυϊστικές σχέσεις αντικειμένου-υποκειμένου οπότε αναδύεται ένας κόσμος όπου τα πάνω και τα κάτω αντιστρέφονται. Η συμβίωση φανερώνει τις σχέσεις δύο η περισσότερων αλληλο-εξαρτώμενων ειδών έτσι που κανένα να μην μπορεί να επιβιώσει χωρίς το άλλο και αντιστρέφει ή εξισορροπεί τις πιέσεις του ανταγωνισμού για τροφή και τόπο, τις πιέσεις της φυσικής επιλογής και της επικράτησης του ισχυρότερου. (6)

Στην ιατρική ο όρος ‘ψυχοσωματικές ασθένειες’ χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει την εσωτερική σχέση ψυχής και σώματος. Οι ψυχιατρικές και οι σωματικές ασθένειες άρχισαν να αντιμετωπίζονται σαν δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος λόγω της αλληλοεπίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών και ψυχο-κοινωνικών παραγόντων. Έτσι θεωρήθηκαν όλες οι ασθένειες σαν ψυχο-σωματικές. Στα τελευταία ταξινομικά συστήματα στη διάγνωση μιας ασθένειας και ο όρος ‘ψυχοσωματικά’ δεν εμφανίζεται πια γιατί θεωρήθηκε ότι έμμεσα ενισχύει τη δυϊστική θεώρηση που χωρίζει την ψυχή από το σώμα. Κάθε ασθένεια πρέπει να αντιμετωπίζεται ολιστικά. (7)  

Μια Οικο-θεολογική Περιχωρητική Κοσμοθεώρηση

Η περιχώρηση, (8) είναι έννοια που μπορεί να περιγράψει την ολιστική κοσμοθεώρηση, γιατί περιγράφει τη δυναμική πορεία και συνεχή κίνηση ώστε κάθε ον να δημιουργεί χώρο ολόγυρά του για να δέχεται τα άλλα όντα ή να προβάλλει τον εαυτό του πέρα από τον εαυτό του, ολόγυρα στα άλλα όντα. Η περιχώρηση υπερβαίνει τον ατομικισμό και τα κλειστά συστήματα που δημιουργούν οι δυϊσμοί και οι ιεραρχίες. Αναφέρεται στην συνεχή κίνηση όσων υπήρχαν στο παρελθόν, υπάρχουν τώρα και εμπεριέχουν τη δυναμικότητα να προχωρούν στο μέλλον, και έτσι περιγράφει την αλληλο-σχέση των όντων.

Η σχέση ανδρών και γυναικών όπου ο άνδρας θεωρείτο το λογικό και ανώτερο ον και η γυναίκα το σαρκικό και κατώτερο-δεύτερο φύλο, θεωρείται συνέπεια της δυϊστικής κοσμοθεωρίας του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη οι οποίοι περιγράφανε τα όντα σε μια αλυσίδα που αρχίζει από τον άυλο Λόγο και καταλήγει στην ύλη. Ο τρόπος με τον οποίο πολλοί πολιτισμοί κατανόησαν την μονοθεϊστική ιδέα ενός άνδρα Θεού και τις σχέσεις του με το σύμπαν έχει ενισχύσει την αντίληψη ότι οι άνδρες εξουσιάζουν τις γυναίκες, οι κύριοι τους δούλους και οι άνθρωποι τη φύση. Η Τριαδική περιχώρηση που εκφράζει τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων της Τριάδας (9) αλλάζει την έννοια ενός μονοθεϊστικού εξουσιαστή Θεού. Εάν ο Τριαδικός Θεός περιχωρεί για να δημιουργήσει, να αναδημιουργήσει, να διατηρήσει στην ύπαρξη το σύμπαν και να το λυτρώσει τότε και εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να αντανακλούμε τις περιχωρητικές σχέσεις μεταξύ των προσώπων της Τριάδας, στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους και με την υπόλοιπη δημιουργία. Όλοι βιώνουμε την πολλαπλότητα των όντων στην πορεία της ζωής μας. Κανένα πουλί, κανένα ον, καμία εμπειρία δεν είναι όμοια με κάποια άλλη. Αντιλαμβανόμαστε τις μεταμορφώσεις των όντων και το συγκερασμό ζωής και θανάτου. Κάθε ον λόγω της αλληλοσύνδεσής του με τα άλλα όντα διαχέεται στο συμπαντικό χωροχρόνο. Αυτή η πολλαπλή διάσταση του σύμπαντος και των όντων αποτελεί για τους ανθρώπους μια θεϊκή, Τριαδική εμπειρία. Η Τριάδα σαν εμπειρία πολλαπλότητας αποβαίνει σε απειρότητα. Σύγχρονοι θεολόγοι (10) προτείνουν την Τριαδική περιχώρηση σαν παράδειγμα υγιών, ολιστικών, αλληλο-σχέσεων πληρότητας για όλες τις σχέσεις των όντων μέσα στο σύμπαν. Εάν ο Θεός περιχωρεί στη δημιουργία τότε όλο το σύμπαν και τα όντα του, ζουν περιχωρητικά αλληλο-σχετιζόμενα, στο χωροχρόνο.

Οι δυϊσμοί: γυναίκα-άνδρας, σώμα-ψυχή, ανθρωπότητα-φύση όπου το ένα σκέλος υπερέχει του άλλου με τη θεολογική, βιβλική κατανόηση δηλώνουν αμαρτία και αξιώνουν λυτρωτική, ολιστική, θεραπευτική επέμβαση. Επομένως η αντήχηση του Δημιουργού, του Λόγου, της Σοφίας και του Πνεύματος του Θεού που ενοικούν στη δημιουργία ως Τριαδική περιχώρηση εμπεριέχει δικαιοσύνη για τις ανθρώπινες ομάδες που ζουν σε υποτέλεια και για την υπόλοιπη δημιουργία. Η Τριαδική περιχώρηση αναδύεται σαν σύγχρονη έννοια, σε πλήρη αρμονία με την κοσμολογία μας. Διεισδύει και λύνει φραγμούς σε κλειστά συστήματα σε όλα τα πεδία, γιατί τα πάντα που έχουν ύπαρξη είναι εικόνες του  Τριαδικού Θεού, μια ολιστικά ανοικτή περιχωρητική πραγματικότητα σε πορεία· είναι υπόσχεση για το μέλλον του σύμπαντος που συνεχίζει την πορεία του ως περιχωρητικά ανοικτό σύστημα που εφορμά στα άπειρα ανοίγματα της ζωής. 

Πολλοί θεολόγοι σήμερα αντικρίζουν τη δημιουργία σαν ένα ανοικτό σύστημα δημιουργημένο σύμφωνα με την εικόνα και την ομοίωση του Τριαδικού Θεού. Οι Πατέρες της Εκκλησίας πιστεύουν ότι το σύμπαν δημιουργείται από την αμοιβαιότητα των σχέσεων της θεϊκής Τριαδικής περιχώρησης των Προσώπων της, του Πατέρα του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και ότι η Τριάδα εικονίζεται σε όλη τη δημιουργία (11) αφού η αιώνια δύναμη του Θεού και η θειότητα που είναι αόρατες φανερώνονται μέσα στη δημιουργία από τότε που έγινε ο κόσμος. (12)Ο Ιωάννης Καλβίνος σχολιάζοντας το εδάφιο Ρωμαίους 1.20 αναφέρει ότι ο Θεός είναι αόρατος, αλλά καθώς το μεγαλείο Του ακτινοβολεί παντού μέσα από τα δημιουργήματά Του, οι άνθρωποι οφείλουν μέσα σ’ αυτά να τον αναγνωρίζουν, γιατί αυτά ολοφάνερα εκφράζουν τον δημιουργό τους. Έτσι ο Απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους 11.3 λέει ότι ο κόσμος μας, η δημιουργία αντικατοπτρίζει, απεικονίζει ότι δεν βλέπουμε.(13)

Το Πνεύμα του Θεού περιχωρώντας μέσα στη δημιουργία δημιουργεί, καλλιεργεί και συντηρεί την ύπαρξη, την συνύπαρξη και τη συνεργασία όλων των όντων και των φυσικών διεργασιών. Το Πνεύμα του Θεού κατοικεί σε όλη τη δημιουργία αφού ο Θεός δίνει σε όλα ζωή και πνοή και τα πάντα και μέσα σ’ Αυτόν ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε (14). Εάν το Πνεύμα εκφράζει την περιχωρητική αμοιβαιότητα μέσα στην ύπαρξη του Θεού και είναι ο σύνδεσμος της ενότητας και της αγάπης μέσα στη δημιουργία, τότε το Πνεύμα επιζητά να εμπνεύσει στους ανθρώπους θαυμασμό, αγάπη και ευσπλαχνία για όλα τη δημιουργία. Το Πνεύμα του Θεού που δημιουργεί, ζωοποιεί, μεταμορφώνει, αναδημιουργεί, και λυτρώνει τη δημιουργία μας προκαλεί και μας προσκαλεί να ευαισθητοποιηθούμε για να φροντίζουμε τη γη και τα όντα της και να σεβόμαστε τη δημιουργία του Θεού μέσα σε έναν κόσμο που συνθλίβεται από την ανθρώπινη βία, την καταστροφή του περιβάλλοντος  και την οικολογική κρίση. Το Πνεύμα του Θεού περιχωρώντας δυναμικά στην δημιουργία σαν σύνδεσμος αγάπης και  κοινωνίας ανάμεσα στα όντα υπερβαίνει και υπερνικά τη διάσταση ανάμεσα σε ανθρώπους, ή ομάδες ανθρώπων, ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες και ανάμεσα στην ανθρωπότητα και την υπόλοιπη δημιουργία που δυϊστικές, ανθρώπινες κοσμοθεωρίες δημιούργησαν. Το Πνεύμα του Θεού δημιουργεί και καλλιεργεί περιχωρητικές σχέσεις ανάμεσα στα όντα. Η περιχωρητική κοσμοθεώρηση καταργεί την δυϊστική, ιεραρχική αντίληψη.

Και πνεύμα Θεού εφέρετο επί της επιφανείας των υδάτων.

Η δημιουργία μπορεί να κατανοηθεί σαν περιχώρηση του Τριαδικού Θεού, που πηγάζει από τον Θεό. Το Πνεύμα περιχωρεί πνέοντας πάνω στα νερά για να ζωοποιήσει την δημιουργία. Ο Μέγας Βασίλειος θέλοντας να εξηγήσει πώς το Πνεύμα “Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος¨” (Ο΄)
 (Γένεσις 1.2) αναφέρει ότι η αντίστοιχη Συριακή έκφραση πλησιάζει περισσότερο την βιβλική. Την λέξη ‘επεφέρετο’ οι Σύριοι την εννοούν μεταφορικά, ότι δηλαδή το Πνεύμα ζωογονούσε την φύση των υδάτων, όπως το πτηνό που κλωσά τα αυγά του, καθώς τα ζεσταίνει με το σώμα του τους μεταδίδει δύναμη ζωής. Το Πνεύμα προετοίμαζε τα ύδατα για να γεμίσουν με ζωντανές υπάρξεις, ως θεϊκή δημιουργική ενέργεια. (15)] Το Πνεύμα σαν το πτηνό που κλωσά τα αυγά του είναι πηγή ζωής και θεραπείας μέσα στην δημιουργία· περιχωρεί δημιουργικά με πνοή ζωής και προάγει την ευημερία και τη γονιμότητα όλης της δημιουργίας. Η παρομοίωση του Πνεύματος με το πουλί που σκεπάζει τα αυγά του με το σώμα του για να τα κλωσήσει και τους μεταδίδει δύναμη ζωής αποκαλύπτει μια εικόνα περιχωρητικών σχέσεων ανάμεσα στη δημιουργία και το Πνεύμα του Θεού όπου η περιχώρηση πηγάζει από τον Θεό. Το Πνεύμα του Θεού που έπνεε πάνω στα νερά σαν μια μάνα-πουλί θρέφει, προστατεύει και συντηρεί τη δημιουργία που έφερε στην ύπαρξη.

Όταν ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζει το δεύτερο εδάφιο της Γένεσης λέει για τη γη ότι είναι «κοινὴ τράπεζα καὶὶς καὶὸς καὶ μήτηρ ἁπάντων…καὶ πόλις καὶ τάφος κοινός. Καὶ γὰρ τὰ σώματα ἡμῶν ἐξ αὐτῆς, καὶ τροφὴ τοῖς σώμασιν ἡμῶν ἐκεῖθεν, καὶ οἴκησις ἐν αὐτῇ καὶ διαγωγή, καὶ μετὰ θάνατον πρὸς αὐτὴν πάλιν ἐπάνοδος».(16) Εδώ η γη δεν αναφέρεται απλά σαν προϊόν της δημιουργίας αλλά σαν μάνα και τροφός όλων των όντων, μαρτυρία ότι η γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Η αναφορά του Χρυσόστομου αντηχεί τη βιβλική περικοπή (Γέν. 1.11-12) όπου ο Θεός προσφέρει στη γη τη δύναμη να πρασινίσει και να βλαστήσουν σ’ αυτήν χορτάρια. Οι εικόνες αυτές μας ξαφνιάζουν καθώς οδηγούν σε αναπάντεχη ανατροπή της εγωκεντρικής, ιεραρχικής κοσμοθεώρησης όπου οι άνθρωποι κυβερνούν την υπόλοιπη δημιουργία. Η ανατροπή γίνεται πιο εντυπωσιακή όταν ο Χρυσόστομος ονομάζει μεταφορικά το Χριστό μάνα, αδερφή, τροφή, ρίζα, κατοικία, και τα πάντα που μπορεί να έχουμε ανάγκη. Δίνοντας στο Χριστό όλες αυτές τις μεταφορικές ονομασίες περιγράφει μια κοσμοθεώρηση όπου ο Χριστός είναι πανταχού παρών (ενοικεί) στη δημιουργία, στα πάντα και είναι τα πάντα για τα πάντα. Καθώς εισάγει (θηλυκές) εικόνες και παρομοιώσεις για το Χριστό, όπως αδερφή ή μάνα, καμιά γυναίκα δεν μπορεί να θεωρηθεί κατώτερη από έναν άνδρα εξαιτίας του φύλου της αλλά ούτε και κανένας άλλος άνθρωπος μπορεί να θεωρηθεί κατώτερος από κάποιον άλλο με κριτήριο δυϊστικές και ιεραρχικές κοσμοθεωρήσεις της σχέσης των όντων. Το Πνεύμα του Θεού που έπνεε πάνω στα νερά σαν μια μάνα-πουλί για να θρέψει, να προστατεύσει και να συντηρήσει τη δημιουργία που έφερε στην ύπαρξη δεν μας επιτρέπει να βλέπουμε την γη και τα όντα της σα άψυχη νεκρή ύλη για εκμετάλλευση, για κατάχρηση και για χρησιμοθηρία.   

Μεταστροφή

Οι νόμοι, οι διεθνείς συμφωνίες για την προστασία του περιβάλλοντος είναι σημαντικές προσπάθειες για να μπορέσουμε να διαιτητεύσουμε τον αγώνα ανάμεσα στη ζωή και την αυτοκαταστροφή μας. Όμως η μετάνοια για το κακό που κάνανε στη δημιουργία του Θεού και η μεταστροφή προς το Δημιουργό είναι η απάντηση για την επιβίωσή μας στον πλανήτη. Οι επιλογές μας του καλού από το κακό, των δημιουργικών πράξεων από τις καταστροφικές, πρέπει να περιλαμβάνουν και επιλογές οικολογικών λύσεων. Για να επανασυνδεθούν οι σχέσεις μας με το Θεό, τους συνανθρώπους μας και τη φύση χρειάζεται να μεταστραφεί ο νους μας προς τις ισορροπίες της φύσης και τις οικολογικές αρμονίες που το Πνεύμα του Θεού εμφύσησε σε όλα τα δημιουργήματα.       

 

[1] ‘Στη Γένεση, Λόγος Πρώτος’, σε Ιωάννου του Χρυσοστόμου έργα Τόμος Έβδομος ερμηνευτικά (Β’) Αθήναι, εκδόσεις «Ο Λόγος», 1972, σ. 126.