ΔΩΡΕΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΩΝ
ΜΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ*
Brad Harrub, Ph.D.
(Μετάφραση από τα αγγλικά: Αντρέας Φούρναρης)
Ερώτηση: Μπορούν πιστοί Χριστιανοί να επωφεληθούν από τη δωρεά και/ή τη μεταμόσχευση οργάνων και να την υποστηρίξουν;
Απάντηση:
Πριν από πενήντα χρόνια δεν υπήρχε διαμάχη. Αν κάποιος είχε όργανα ελαττωματικά, είτε λόγω κάποιας ασθένειας είτε λόγω πενιχρών γενετικών καταβολών, η μόνη ελπίδα ήταν η φαρμακευτική θεραπεία. Πριν από τις μεταμοσχεύσεις που γίνονται στις μέρες μας, οι χειρουργικές επεμβάσεις απέβλεπαν κυρίως στην αντικατάσταση άκρων του σώματος ή δοντιών – παρόλο που τα αποτελέσματα, στην καλύτερη περίπτωση, ήταν πενιχρά. Κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα πραγματοποιήθηκαν κάποιες μεταμοσχεύσεις οργάνων από ζώα σε ανθρώπους αλλά χωρίς επιτυχία. Ο σπόρος όμως ρίζωσε. Η πρώτη αξιόπιστη αναφορά μεταμοσχευτικής εγχειρήσεως χρονολογείται από το 1823, όταν ο Γερμανός χειρουργός Carl Bunger, διενήργησε πλαστική χειρουργική στη μύτη μιας γυναίκας, παίρνοντας μόσχευμα από τον μηρό της. Το 1906 ο Αυστριακός οφθαλμολόγος Edward Zim πραγματοποίησε την πρώτη μεταμόσχευση κερατοειδούς, προλειαίνοντας το έδαφος για τους χειρουργούς, ώστε να προβαίνουν στη χρήση πτωματικού υλικού ή υλικού που προερχόταν από δωρητές. Η πιο σημαντική όμως ανακάλυψη έλαβε χώρα το 1954, όταν δύο γιατροί, ο Joseph Murray και ο David Hume πραγματοποίησαν την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού από ζωντανό δότη σε μονοζυγώτες διδύμους. Το γεγονός αυτό άνοιξε την πόρτα σε αυτό που θα γινόταν σύντομα η υπόσχεση για ανανεωμένη υγεία και ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους. Πενήντα σχεδόν χρόνια αργότερα οι γιατροί ανέφεραν επιτυχείς μεταμοσχεύσεις καρδιάς, παγκρέατος, παγκρεατικών νησιδιοκυττάρων, εντέρου, πνεύμονος, ήπατος, και καρδιάς-πνεύμονος. Αλλά το ερώτημα που εγείρεται είναι το εξής: «Αυτή η νέα ιατρική πρακτική είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού;» Τι πρέπει να γνωρίζουμε εμείς οι Χριστιανοί για τη μεταμόσχευση οργάνων; Μπορούμε άραγε να υποστηρίξουμε την ολοένα και πιο διαδεδομένη αυτή πρακτική;
ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΔΕΚΤΗ;
Ο Ερυθρός Σταυρός παραθέτει «Δηλώσεις από Διάφορες Θρησκείες» αναφορικά με την αποδοχή τους ή μη της μεταμόσχευσης οργάνων. Το φάσμα των θέσεων των διάφορων θρησκευτικών οργανισμών που παρατίθενται, κυμαίνεται μεταξύ εκείνων που ένθερμα υποστηρίζουν τη δωρεά οργάνων, βλέποντάς την ως «πράξη φιλανθρωπίας, αδελφικής αγάπης και αυτοθυσίας» και εκείνων που την απορρίπτουν ασυζητητί. Η «Εκκλησία του Χριστού», για παράδειγμα, δηλώνει πολύ απλά: «Η μεταμόσχευση οργάνων δεν πρέπει να αποτελεί θρησκευτικό πρόβλημα». Μολονότι η δήλωση αυτή φαίνεται να απαντάει στο ερώτημα αν είναι ή όχι αποδεκτή η δωρεά και η μεταμόσχευση οργάνων, η αλήθεια είναι ότι – αφ’ εαυτής – στερείται οποιασδήποτε πραγματικής σημασίας. Η αλήθεια μπορεί να καθοριστεί μόνο μέσα από τις σελίδες του Λόγου του Θεού, γι’ αυτό και εκεί είναι που πρέπει να καταφύγουμε για καθοδήγηση, ώστε να απαντήσουμε σε τέτοια αντιλεγόμενα ερωτήματα, όπως αυτό που έχουμε μπροστά μας. Τα περισσότερα επιχειρήματα υπέρ ή κατά της δωρεάς και/ή της μεταμόσχευσης οργάνων εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες: Σ’ αυτά που επικεντρώνονται στην αγάπη προς τον πλησίον μας, σ’ αυτά που έχουν να κάνουν με τη θεραπεία του σώματος και σ’ εκείνα που ασχολούνται με την ανάσταση.
Αγάπη προς τον πλησίον
Ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα για τη δωρεά οργάνων είναι η αγάπη και η συμπόνια που φανερώνει μια τέτοια πράξη προς τους άλλους. `Ολοι εμείς που θέλουμε να μιμηθούμε την χωρίς όρους αγάπη του Κυρίου μας, γνωρίζουμε ότι Αυτός είναι που είπε να «αγαπούμε τον πλησίον μας» και «να κάνουμε στους άλλους αυτό που θέλουμε να κάνουν εκείνοι σ’ εμάς». Παρόλο που η εντολή «αγάπα τον πλησίον σου» μνημονεύεται από τον Ιησού (Ματθ. 5/43), από τον Παύλο (Ρωμ. 13/9) και τον Ιάκωβο (Ιάκ. 2/8), αυτή ανάγεται στο Λευιτικό (19/18), όπου, από τις πρώτες μέρες της Παλαιάς Διαθήκης, ο Θεός παραγγέλλει στους Ισραηλίτες να αγαπούν τον `Ιδιο αλλά και τον πλησίον τους. Σκεφτείτε τη θυσία που ο Ιησούς ήταν πρόθυμος να κάνει, καθώς προσέφερε το σώμα Του για όλη την ανθρωπότητα. Ο Ιωάννης συγκεφαλαιώνει ορθά την εντολή, όταν γράφει: «Αγαπητοί, εάν ο Θεός μάς αγάπησε τόσο πολύ κι εμείς οφείλουμε να αγαπούμε ο ένας τον άλλο» (Α’ Ιωάν. 4/11).
Καθώς ο Ιησούς προσπαθούσε να μεταδώσει το μήνυμα αυτό της χωρίς όρους αγάπης προς τους άλλους, μίλησε για τον πεινασμένο, τον διψασμένο, τον άστεγο, τον γυμνό, τον άρρωστο και τον φυλακισμένο (Ματθ. 25/35-46). Και συνέχισε, για να διευκρινίσει: «Σας διαβεβαιώνω, καθόσον το αυτό κάνατε σε έναν από τούτους τούς ελάχιστους αδελφούς μου, το κάνατε σε μένα» (Ματθ. 25/40). Ο Ιησούς χρησιμοποίησε επίσης την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη (Λουκ. 10/25-37), για να διδάξει ότι εμείς, ως Χριστιανοί, πρέπει να είμαστε καλοί και να δείχνουμε αγάπη προς τον καθένα. Ο Σαμαρείτης ο πλησίον έδεσε πληγές, έχυσε λάδι και κρασί πάνω τους και μετέφερε τον πληγωμένο σε ένα πανδοχείο, για να αναρρώσει. Η ιστορία της Ιατρικής αναφέρει ότι η επάλειψη με λάδι και κρασί, το δέσιμο των πληγών και η μεταφορά του πληγωμένου σε ένα μέρος τέτοιο που να μπορεί αυτός ή αυτή να αναπαυθεί, αντιπροσώπευε την καλύτερη ιατρική φροντίδα που ήταν διαθέσιμη εκείνη την εποχή. Σε παρόμοια περίπτωση σήμερα, δεν θα χρησιμοποιούσαμε την καλύτερη ιατρική τεχνολογία που έχουμε στη διάθεσή μας, για να παρατείνουμε τη ζωή σε ανθρώπους που βρίσκονται σε επείγουσα ανάγκη; Και δεν έχουμε σήμερα την τεχνολογία και την ικανότητα για επιτυχείς μεταμοσχεύσεις οργάνων; Το ποσοστό επιτυχίας σε μεταμοσχεύσεις νεφρών ή καρδιάς με κατάλληλα μοσχεύματα υπερβαίνει το 80%. Εάν λοιπόν μια ιατρική πρακτική ή μέθοδος δεν είναι αντίθετη με τις βιβλικές αρχές, τότε πρέπει να θεωρείται επιτρεπτή και να υποστηρίζεται από πιστούς Χριστιανούς.
Το σώμα μας είναι ναός
Είναι επίσης σημαντικό να εξετάσουμε το θέμα του ακρωτηριασμού, εφόσον ορισμένοι θεωρούν ότι η δωρεά οργάνων αποτελεί στο τέλος μια μορφή ακρωτηριασμού του ανθρώπινου σώματος. Συχνά, εδάφια όπως το Α΄ Κορ. 6/19-20, χρησιμοποιούνται για να υποστηρίξουν την ιδέα ότι δεν πρέπει να αποσπώνται όργανα από το σώμα κάποιου. Ως οικονόμοι της δημιουργίας του Θεού, πρέπει να σεβόμαστε το σώμα μας και να αποφεύγουμε οτιδήποτε προκαλεί ζημιά σε αυτό. Εντούτοις, όταν έγραφε ο Απ. Παύλος τα λόγια αυτά προς τους Χριστιανούς της Κορίνθου, δήλωνε και τα εξής: « … Δοξάστε, λοιπόν, τον Θεό με το σώμα σας, και με το πνεύμα σας, τα οποία είναι τού Θεού» (εδ. 20), δείχνοντας ότι αυτό ήταν κάτι που έπρεπε να εφαρμόσει ο άνθρωπος ενόσω αυτός ήταν ακόμη εν ζωή. Στη δεύτερη επιστολή του προς την ίδια εκκλησία, ο Απόστολος τούς υπενθυμίζει: «Ξέρουμε, βέβαια, ότι, αν η επίγεια οικία τού σκηνώματός μας χαλαστεί, έχουμε από τον Θεό οικοδομή, οικία αχειροποίητη, αιώνια, στους ουρανούς» (5/1).
`Αλλοι πάλι έχουν εισηγηθεί ότι εδάφια στα οποία ο Ιησούς διδάσκει ότι πρέπει να αποκόψουμε από το σώμα μας χέρια, πόδια, μάτια, εάν τα μέλη αυτά μας σκανδαλίζουν (πρβλ. Ματθ. 5/29-30, 18:8-9, και Μαρκ. 9:43-48), επιτρέπουν και υποστηρίζουν τη δωρεά οργάνων. `Όμως, η σωστή κατανόηση των εδαφίων αυτών, αποκαλύπτει ότι ο Ιησούς δεν υποστήριζε τον αυτοακρωτηριασμό ή τη δωρεά οργάνων. Στην πραγματικότητα ήθελε να τονίσει με έμφαση πόσο σοβαρό και επικίνδυνο είναι να φιλοξενεί κάποιος αμαρτία στη ζωή του και ότι πρέπει να λάβει ακραία μέτρα για αποφυγή της αμαρτίας.
Η ανάσταση
Μία από τις πιο διαδεδομένες παρανοήσεις ανάμεσα στους Χριστιανούς είναι ότι ολόκληρο το σώμα πρέπει να είναι παρόν και να διατηρηθεί αρτιμελές, κατά κάποιον τρόπο, για την ανάσταση. `Έτσι, πολλοί Χριστιανοί είναι απρόθυμοι να δωρίσουν όργανα, επειδή πιστεύουν ότι η ίδια η ανάσταση απαιτεί ένα «ολοκληρωμένο» σώμα. Πού αφήνει όμως η ιδέα αυτή τα εκατομμύρια των ανθρώπων, που πέθαναν πριν από 50-100 χρόνια – όταν δεν χρησιμοποιούνταν νεκρικοί θάλαμοι, που βοηθούσαν στην καθυστέρηση της διαδικασίας της αποσύνθεσης; Πρέπει να γνωρίζουμε ότι, τόσο τα σώματα όσο και τα φέρετρα ανθρώπων που πέθαναν πριν από τον 20ο αιώνα, έχουν ήδη αποσυντεθεί. Ύστερα από τη πτώση στον Κήπο της Εδέμ, ο Θεός είπε στον Αδάμ: «Με τον ιδρώτα του προσώπου σου θα τρως το ψωμί σου, μέχρις ότου επιστρέψεις στη γη, από την οποία πάρθηκες επειδή, γη είσαι και σε γη θα επιστρέψεις». (Γέν. 3/19 – υπογράμμιση δική μας). ΄Ετσι, ο Θεός όρισε ότι μια μέρα το γήινο σώμα μας θα επιστρέψει στη γη.
Επιπρόσθετα, πρέπει να καταλάβουμε σωστά τι θα λάβει χώρα κατά την ανάσταση. Ο Απ. Παύλος, γράφοντας στους Κορινθίους, μας δίνει κάποια ενορατικά στοιχεία για τη διαφορά ανάμεσα στο φυσικό σώμα κατά τον θάνατο (το οποίο μπορεί να αναλωθεί με ποικίλους τρόπους) και στο πνευματικό σώμα της ανάστασης (Α’ Κορ. 15:35-49). Χρησιμοποίησε την αναλογία της διαφοράς ανάμεσα στον σπόρο και στο προϊόν αυτού του σπόρου, για να απεικονίσει τη διαφορά ανάμεσα στο γήινο σώμα και στο αναστάσιμο. Και προχωρώντας, σχολιάζει: «… Σπέρνεται ως σώμα ζωικό, ανασταίνεται ως σώμα πνευματικό. Υπάρχει σώμα ζωικό, υπάρχει και σώμα πνευματικό». (εδ. 44). Εάν πιστεύουμε ότι τα αναστημένα σώματα κατά την ανάσταση θα αναπαριστούν απλώς μια «ανακατάληψη» των γήινων σωμάτων, τότε έχουμε λανθασμένη ιδέα για την ανάσταση, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα στη Βίβλο. Εκεί διαβάζουμε ότι το γήινο σώμα – που έχει σάρκα και αίμα – δεν θα εισέλθει στην ουράνια κληρονομία (Α’ Κορ. 15/50). Το εδάφιο Αποκ. 20/13 μάς πληροφορεί ότι και η θάλασσα θα δώσει τους νεκρούς της, δείχνοντας ότι, και αυτοί ακόμη που θάφτηκαν ή χάθηκαν στη θάλασσα, θα συνυπολογιστούν την Ημέρα της Ανάστασης. Με βάση λοιπόν τα γεγονότα αυτά, δεν πρέπει να φοβούνται οι Χριστιανοί ή να απορρίπτουν τη δωρεά οργάνων, απλώς και μόνο για να διαφυλάξουν ακέραιο το φυσικό σώμα τους για την ανάσταση.
Η ΟΛΙΣΘΗΡΗ ΠΛΑΓΙΑ – ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Μολονότι η Βίβλος δεν εκφράζεται κατά της δωρεάς οργάνων, άνθρωποι που σέβονται τον Λόγο του Θεού, διατηρούν ακόμη ορισμένες επιφυλάξεις σχετικά με το θέμα αυτό – όχι χωρίς αιτία. Δεν υπάρχει τίποτα το ηθικά μεμπτό στην ανάκτηση οργάνων από νεκρούς, αλλά για να στεφθεί με επιτυχία μια μεταμόσχευση, πρέπει τα μοσχεύματα να διατηρηθούν ζωντανά με το αίμα και το οξυγόνο να τα διαρρέουν, μέχρις ότου αυτά αποσπαστούν από το σώμα. Το δίλημμα αυτό είναι όντως πάρα πολύ δύσκολο, επειδή δεν μπορούμε και δεν πρέπει να υποστηρίξουμε τον τερματισμό μιας ανθρώπινης ζωής, για χάρη της δωρεάς οργάνων.
Κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’60, το Ενιαίο Νομοσχέδιο για τη Δωρεά Οργάνων ( Uniform Anatomical Gift Act) ψηφίστηκε σε νόμο σε κάθε πολιτεία της Αμερικής. Η νομοθεσία αυτή επιτρέπει σε άτομα, που είναι ακόμη εν ζωή, να συναινέσουν στη δωρεά οποιουδήποτε μέλους του σώματός τους μετά τον θάνατό τους. Εάν ο αποθανών δεν έχει συναινέσει, αλλά ούτε και έχει απαγορεύσει ρητά μια τέτοια δωρεά, τότε οι συγγενείς του έχουν το δικαίωμα να συναινέσουν αντ’ αυτού. Την ίδια εποχή περίπου (1968), μια ειδική επιτροπή του πανεπιστημίου του Harvard, πρότεινε ένα νευρολογικό κριτήριο – την παύση των λειτουργιών του εγκεφάλου – ως τον αποφασιστικό παράγοντα του θανάτου. Προηγουμένως, ο ιατρικός κόσμος, για να καθορίσει τη στιγμή του θανάτου, χρησιμοποιούσε το καρδιο-πνευμονικό κριτήριο, δηλαδή, την παύση της λειτουργίας της καρδιάς και των πνευμόνων. Η ιατρική όμως τεχνολογία είχε προοδεύσει σε τέτοιο σημείο, ώστε ήταν δυνατόν, ακόμη κι αν η κατάσταση του εγκεφάλου του ασθενούς ήταν μη αναστρέψιμη, να διατηρήσει (μέσω αναπνευστήρα) τη δραστηριότητα της καρδιάς και των πνευμόνων επί μέρες ή και εβδομάδες ακόμη.
Η ως άνω ειδική επιτροπή ήθελε απλώς να καθορίσει ένα κριτήριο για τον εγκεφαλικό θάνατο με βάση το οποίο οι γιατροί να μπορούν να αποφασίσουν αν επήλθε ο θάνατος του ασθενούς ή όχι. Τα αρχικά τους κριτήρια – τα οποία περιλάμβαναν απουσία ανταπόκρισης, ανυπαρξία αναπνοής ή κίνησης (χωρίς τον αναπνευστήρα), ανυπαρξία αντανακλαστικών και ένα επίπεδο εγκεφαλογράφημα – αποσκοπούσαν στο να αποφασιστεί κατά πόσο είχε παύσει κάθε εγκεφαλική δραστηριότητα και αν επήλθε ή όχι «πλήρης εγκεφαλικός» θάνατος. Το κριτήριο αυτό είχε γίνει ευρέως αποδεκτό και αργότερα ψηφίστηκε σε νόμο. Εντούτοις, μπορεί σε κάποιον ασθενή να παρατηρηθεί απώλεια της «ανώτερης» (φλοιώδους) εγκεφαλικής λειτουργίας (εξ ου και η έλλειψη της ικανότητας για συναίσθηση της αυτο-συνείδησης), και όμως να διαθέτει ακόμη λειτουργίες του εγκεφαλικού στελέχους τέτοιες όπως είναι η αυτόβουλη αναπνοή, το άνοιγμα των ματιών κτλ.). Σύμφωνα με τα αρχικά κριτήρια της επιτροπής του Harvard, η απώλεια αυτή των «ανώτερων» λειτουργιών του εγκεφάλου δεν συνιστούσε θάνατο, εφόσον δεν αποτελούσε ολοκληρωτικό εγκεφαλικό θάνατο. Έτσι, θα έπρεπε να καθορίζαμε τον θάνατο ως τη μη αναστρέψιμη και ολοκληρωτική απώλεια της καρδιακής, της πνευμονικής και της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Όμως, το 1972 ανακαλύφθηκε η κυκλοσπιρίνη, ένα ισχυρό ανοσοκατασταλτικό φάρμακο, που έδινε τη δυνατότητα στους ασθενείς να δεχτούν όργανα (που να ευδοκιμήσουν μετά τη λήψη) και τα οποία δεν ήταν απολύτως ιστοσυμβατά. Εάν γινόταν κατορθωτό να παρεμποδιστεί η απόρριψη του μεταμοσχευθέντος οργάνου από το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, τότε οι πιθανότητες έδειχναν να είναι απεριόριστες. Για τον λόγο αυτό, σε μια προσπάθεια να αυξηθεί η προμήθεια δοτών οργάνων, πολλοί ειδήμονες ιατροί άρχισαν να ζητούν «εκσυγχρονισμό» των κριτηρίων που καθόριζαν τον θάνατο.
‘Εχει γίνει ολοένα και πιο ξεκάθαρο τα τελευταία χρόνια ότι η ανάγκη για μεταμοσχεύσιμα όργανα είναι τόσο μεγάλη, ώστε, στην πραγματικότητα, ο καθορισμός του θανάτου γίνεται για να εξασφαλιστεί η παραγωγή και η προμήθεια των «αναγκαίων» οργάνων. Το 1994, το Συμβούλιο Ηθικών και Δικαστικών Υποθέσεων (Council on Ethical and Judicial Affairs) του Αμερικάνικου Ιατρικού Συνδέσμου (American Medical Association – AMA), εξέδωσε την εκσυγχρονισμένη γνωμάτευσή του ότι είναι «ηθικά επιτρεπτό» να χρησιμοποιούνται τα «ανεγκέφαλα νεογνά» ως δότες οργάνων (βλ. Council on Ethical and Judicial Affairs). Η απόφαση αυτή λήφθηκε παρά την ύπαρξη του κείμενου νόμου, σύμφωνα με τον οποίο τα ανεγκέφαλα νήπια θεωρούνται ζωντανά (η ανεγκεφαλία είναι μια κατάσταση κατά την οποία το νεογνό γεννιέται με ένα καθ’ όλα λειτουργικό εγκεφαλικό στέλεχος, αλλά χωρίς εγκεφαλικά ημισφαίρια. Έτσι το νεογέννητο δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσει οποιαδήποτε συναίσθηση είτε της δικής του ύπαρξης είτε του περιβάλλοντός του κι έτσι αποθνήσκει συνήθως εντός ολίγων ημερών ή εβδομάδων μετά τη γέννησή του). Πόσοι άραγε νόμοι και ορισμοί θα διαφοροποιηθούν στο μέλλον, καθώς η ανάγκη για μεταμοσχεύσιμα όργανα θα υπερκεράζει την προμήθειά τους; Καθώς η επιστήμη αρχίζει ν’ ανεβαίνει την ολισθηρή πλαγιά, πρέπει να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση, υποστηρίζοντας τη δωρεά οργάνων μόνο στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες ο θάνατος έχει αποφασιστεί με βάση όλα τα κριτήρια – συμπεριλαμβανομένης και της ολοκληρωτικής απώλειας της εγκεφαλικής λειτουργίας – μάλλον παρά μόνο με βάση ένα ή δύο κριτήρια. Ο Θεός απαγορεύει τον φόνο εκ προμελέτης (Ιακ. 2/10-12). Πρέπει λοιπόν με πολλή προσοχή να αποφασίσουμε, υπό το φως της διδασκαλίας του Λόγου του Θεού, κατά πόσο ο αναπνευστήρας τροφοδοτεί με οξυγόνο απλώς ένα πτώμα ή εάν διατηρεί στη ζωή ένα ζωντανό ανθρώπινο ον. Ύστερα θα αποφασίσουμε αναλόγως. Δεν μπορούμε όμως να βασιζόμαστε πάνω στην επιστημονική κοινότητα, για να πάρουμε αποφάσεις ηθικού περιεχομένου – επειδή, για να αναφέρουμε τη συγκλονιστική δήλωση τού Paul Ramsey: « Οι ασθενείς συχνά δεν αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι αλλά ως «χρήσιμα προ-πτώματα» (1970, σ. 208).
ΟΡΓΑΝΑ ΠΡΟΣ ΠΩΛΗΣΗ
Ο πλειοδοτικός διαγωνισμός στη δημοπρατική ιστοσελίδα της eBay στο διαδίκτυο για την προσφορά ενός νεφρού, έφτασε το ποσό των 5.7 εκ. δολαρίων, προτού η εταιρία θέσει τέρμα στη μακάβρια αυτή προσφορά ( βλ. AP Report, 1999). Ο νεφρός διαφημιζόταν προς πώληση στις 26 Αυγούστου 1999 αρχικά για $25,000. Για τον δεύτερο νεφρό, που προσφέρθηκε το απόγευμα της επόμενης Πέμπτης, ζητήθηκε το ποσό των 4 εκατομμυρίων δολαρίων, αλλά δεν πήρε καμιά προσφορά μέχρι την απόσυρσή του. Γιατί όμως οι άνθρωποι φτάνουν σ’ αυτό το σημείο να προσφέρουν τέτοια εξωφρενικά ποσά για ένα νεφρό; Η απάντηση βρίσκεται στην παλιά οικονομική αρχή της προσφοράς και της ζήτησης. Μέχρι τις 30 Αυγούστου 2002 υπήρχαν 80,383 άνθρωποι στις Η.Π.Α., που περίμεναν για τη μεταμόσχευση κάποιου οργάνου. Εντούτοις, μονάχα 24,076 έλαβαν χώρα το 2001 (βλ. Πληροφορίες UNOS). Κατά συνέπεια, ένα πολύ σημαντικό ερώτημα σε σχέση με τη μεταμόσχευση οργάνων είναι και το εξής: «Ποιος παίρνει το μόσχευμα;». Μήπως πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των Κινέζων και ν’ αρχίσουμε να παίρνουμε όργανα από φυλακισμένους κατάδικους; Ή μήπως πρέπει να θεσπίσουμε νόμους, οι οποίοι να μεταθέτουν τη δωρεά οργάνων από τη σφαίρα του αλτρουισμού σ’ εκείνη της θεσμοθετημένης πολιτικής;
Η άλλη εναλλακτική λύση είναι να δοθούν κίνητρα για τη δωρεά οργάνων. Στις 3 Μαϊου 1999, το CNN παρουσίασε ένα πρωτοποριακό στο είδος του δοκιμαστικό πρόγραμμα στην Πενσυλβανία, που επιχορηγούσε με το ποσό των $300 τα τελικά έξοδα της κηδείας των δωρητών οργάνων (βλ. Kahn). Ορισμένοι άνθρωποι δεν βλέπουν καμιά διαφορά ανάμεσα στην πώληση οργάνων και στην πώληση αίματος, πλάσματος ή σπέρματος. Βέβαια, οι εισηγήσεις για αγορά οργάνων δεν είναι νέες και πολλές χώρες έχουν συμμετάσχει ενεργά στην εμπορία μεταμοσχευτικών οργάνων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες όμως έχουν θεσπιστεί ομοσπονδιακοί νόμοι που απαγορεύουν αυστηρά το εμπόριο ανθρώπινων οργάνων. Σκεφτείτε τι αλλαγές θα μπορούσαν να επέλθουν, εάν επιτρεπόταν η εμπορία οργάνων: (1) Πρόσωπα που είχαν ανάγκη χρημάτων και κανονικά δεν θα έδιναν όργανα, θα γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης (2) Θα έδινε κίνητρο στους συγγενείς ασθενών να τερματίσουν συντομότερα τη θεραπεία και (3) Θα έδινε στους πλούσιους ένα άδικο πλεονέκτημα στην απόκτηση οργάνων.
Είναι οι ξενομεταμοσχεύσεις η απάντηση;
Η έλλειψη αυτή βιώσιμων μοσχευμάτων ώθησε τους ερευνητές να εξεύρουν υπαλλακτικές μεθόδους. Τεχνητά όργανα (όπως οι τεχνητές καρδιές Jarvic 7 και η νέα AbioCor), πολύ αμυδρές ελπίδες δίνουν στους ασθενείς. Έτσι οι γιατροί επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στις ξενομεταμοσχεύσεις (xenografts), δηλαδή στις μεταμοσχεύσεις οργάνων που λήφθηκαν από ζώα. Εδώ και πολλά χρόνια, η ξενομεταμόσχευση έχει κριθεί ως η απάντηση στη σοβαρότατη έλλειψη κατάλληλων μοσχευμάτων από ανθρώπους. Καθώς οι λίστες αναμονής των ασθενών αυξάνονται ολοένα, η ανεπαρκής προμήθεια μεταμοσχεύσιμων οργάνων έχει φτάσει σε κρίσιμο σημείο. Σε εθνικό επίπεδο (Αμερική), ένας ασθενής τουλάχιστον πεθαίνει κάθε μέρα, καθώς περιμένει για μεταμόσχευση ήπατος, αριθμός που αυξάνεται συνεχώς με την πάροδο του χρόνου.
Παρόλο που οι πρώτες απόπειρες ξενομεταμόσχευσης χρονολογούνται από το 1905, η νέα γνώση που απέκτησαν οι επιστήμονες για το ανοσοποιητικό σύστημα και η παραγωγή νέων φαρμάκων που επακολούθησε, δημιούργησαν ένα άλλο επιστημονικό κλίμα, που ευνόησε διάφορες νέες απόπειρες κατά τις δεκαετίες του ’60 και ’70. Κατά τα έτη 1963 και 1964, ο γιατρός Keith Reemtsma πραγματοποίησε στο πανεπιστήμιο Tulane, μεταμόσχευση νεφρού από χιμπαντζή σε άνθρωπο σε 12 ενήλικες. Μόνο μια μεταμόσχευση ήταν πραγματικά επιτυχής, κατά την οποία ο λήπτης έζησε επί 9 μήνες (χωρίς ενδείξεις για απόρριψη του μοσχεύματος), προτού πεθάνει από κάποια μόλυνση. Ενώ η επιτυχία αυτή γινόταν γνωστή, και άλλοι γιατροί επιχείρησαν, ανεπιτυχώς, να κάνουν μεταμοσχεύσεις καρδιάς ή νεφρών από χιμπαντζήδες σε ανθρώπους. Ο Thomas Starzl πραγματοποίησε μεταμόσχευση νεφρού από βαβουίνο σε έξι ασθενείς, οι οποίοι επέζησαν από 19 μέχρι 98 μέρες μετά την εγχείρηση. Η πιο φημισμένη ξενομεταμόσχευση πραγματοποιήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1984, σε ένα μικροσκοπικό βρέφος, πού έγινε γνωστό απλώς ως Baby Fae (πρόκειται για το μεσαίο όνομα του παιδιού, για να διαφυλαχτεί η προσωπική ζωή της οικογένειας). Σε τρεις μόνον εβδομάδες, το μικρό κοριτσάκι, έγινε γνωστό και αγαπήθηκε από τόσο πολλούς ανθρώπους όσο κανένα άλλο παιδί στην ιστορία. Πόση συγκίνηση ένιωσαν οι θεατές, καθώς την έβλεπαν από την τηλεόραση να ακούει τη φωνή της μητέρας της από το τηλέφωνο! Με την καρδιά ενός βαβουίνου, έμεινε στην ιστορία ως το πρώτο νεογέννητο, στο οποίο έγινε μεταμόσχευση καρδιάς από άλλο ζωικό είδος (cross-species). Η Baby Fae πέθανε ύστερα από 20 μέρες, λόγω της ασυμβατότητας που υπήρχε, κατά πάσαν πιθανότητα, στον τύπο του αίματος της καρδιάς του βαβουίνου και του μικρού βρέφους.
Στο διάστημα από το 1963 μέχρι το 1984, είκοσι οχτώ κλινικές διαδικασίες, που περιλάμβαναν υγιή όργανα από ζώα, πραγματοποιήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Νότια Αφρική. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν ενθαρρυντικά. Οι διαφορές ανάμεσα στην εξωτερική εμφάνιση των ζωικών οργάνων και των ανθρωπίνων είναι το ολιγότερο που ενδιαφέρει τους επιστήμονες. Εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι το γεγονός ότι τα ζωικά όργανα έχουν διαφορετικό τύπο αίματος, διαφορετικά αντιγόνα, και πρωτεΐνες που αναγνωρίζονται ως ξένες από το ανθρώπινο σώμα. Η ελάχιστη επιτυχία που παρουσίασαν ορισμένες μεταμοσχεύσεις, οφειλόταν στα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, τα οποία έθεταν τους ασθενείς σε μεγαλύτερο κίνδυνο για αρρώστιες και όγκους στο μέλλον. Ασθενείς που δέχονται όργανα από ζώα έχουν να αντιμετωπίσουν μια ολόκληρη ζωή με πανάκριβη φαρμακευτική αγωγή, για να αποτραπεί η απόρριψη του μοσχεύματος.
Ποια είναι λοιπόν η λύση; Υπάρχει πράγματι μεγάλη ανάγκη για δωρητές οργάνων. Από τη στιγμή όμως που οι ξενομεταμοσχεύσεις δεν υπόσχονται πολλά, η μόνη βιώσιμη επιλογή φαίνεται να είναι η αύξηση της προμήθειας οργάνων από δότες. Το κλειδί είναι η εκπαίδευση.
Συμπέρασμα
Μπορούμε ως Χριστιανοί να υποστηρίξουμε τη δωρεά και τη μεταμόσχευση ανθρώπινων οργάνων; Μάλιστα. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πράξεις συμπόνιας και αγάπης προς τους συνανθρώπους μας. Ακόμη και η δωρεά με τον δότη εν ζωή (δωρεά νεφρού για παράδειγμα) είναι αποδεκτή. Πρέπει όμως να είμαστε πολύ προσεκτικοί έτσι ώστε να μην επιτρέψουμε σε άτομα που διατηρούνται στη ζωή με τεχνικά μέσα (αναπνευστήρας) να γίνουν δωρητές. Δεν είναι θεμιτό, στην περίπτωση που έχουμε έναν κατάκοιτο ασθενή και τον οποίο μετακινούμε, ώστε να αποτρέψουμε τα έλκη κατάκλισης ή του οποίου οι πνεύμονες είναι συνδεδεμένοι με την αναρροφητική αντλία, για να αποτρέψουμε την πνευμονία, να μεταχειριστούμε, σε κάποια φάση, το ζωντανό ακόμη σώμα του σαν «νεκρό», απλώς και μόνο για να πάρουμε απ’ αυτόν τα απαιτούμενα όργανα, που θα διατηρήσουν κάποιον άλλο στη ζωή. Ταυτόχρονα, εφόσον οι περισσότερες μεταμοσχεύσεις προέρχονται από δωρητές που έχουν κηρυχθεί νευρολογικά νεκροί, είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε τα κριτήρια που χρησιμοποιεί η ιατρική επιστήμη για τον καθορισμό του εγκεφαλικού θανάτου. Μόνο στην περίπτωση που έχει αποφασιστεί ότι κάποιος ασθενής είναι οριστικά και αμετάκλητα εγκεφαλικά νεκρός μπορεί να θεωρηθεί τούτος υποψήφιος δότης οργάνων. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η επιστήμη θα συνεχίσει να προχωρεί με βάση αυτό που έχει γίνει γνωστό ως «τεχνολογικά επιβεβλημένο», δηλαδή, «αν μπορεί να γίνει κάτι, πρέπει να γίνει». Ως Χριστιανοί, οφείλουμε να ισοζυγίσουμε τη ζωή μας και να είμαστε έτοιμοι περιστασιακά να πούμε «όχι» σε ιατρικά επιτεύγματα, που είναι ηθικώς αμφισβητήσιμα. Πρέπει να δείξουμε στον κόσμο ότι, παρόλο που εκτιμούμε τα επιτεύγματα της ιατρικής επιστήμης, εντούτοις, στη σφαίρα της ηθικής αυτά δεν έχουν τον πρώτο λόγο.
*Apologetics Press : FAQs
http://www.apologeticspress.org/articles/2164
«A Christian’s Response to Organ Donation and Transplantation»
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
AP Report (1999), “Ebay Stops Kidney Auction” [On-line], URL: http://www.usatoday.com/life/cyber/tech/ctg022.htm.
Council on Ethical and Judicial Affairs (1995), “The Use of Anencephalic Neonates as Organ Donors,” Journal of the American Medical Association, 273:1614-18.
Kahn, Jeffery P. (1999), “Organ Donation—We’ll Make It Worth Your While,” CNN Interactive [On-line], URL: http://www.cnn.com/HEALTH/bioethics/9905/organ.donate/template.html.
Ramsey, Paul (1970), The Patient As Person: Explorations in Medical Ethics (New Haven, CT: Yale University Press).
Red Cross (no date), “Statements from Various Religions,” [On-line], URL:http://www.redcross.org/donate/tissue/relgstmt.html.