[i] ΝΜΒ.

[ii] Πλάτωνος Τίμαιος  Αρχαίον κείμενον, Εν Αθήναις, Ελληνική Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων Πάπυρος, 1956, XLIV 91, 92, σ. 180-184.

[iii] Αριστοτέλους Πολιτικά Α κεφ. Ε 13 260^α 5-15, Επιστημονική Εταιρεία Γραμμάτων Πάπυρος Εν Αθήναις, 1939, σ. 55-8.  

[iv] Για το παν-εν-θεϊστικό κοσμοείδωλο σε αντίθεση με το παν-θεϊστικό όπου τα πάντα θεωρούνται ότι είναι Θεός, και το θεϊστικό όπου ο Θεός κατανοείται έξω από την δημιουργία βλέπε: Sallie McFague Life Abundant Minneapolis, Fortress Press, pp. 141-2. Κάθε μοντέλο που εκφράζει τις σχέσεις του Θεού με την δημιουργία δεν είναι περιγραφή, αλλά είναι προσπάθεια να ψελλίσουμε με την ανθρώπινη περιορισμένη κατανόησή μας κάτι για τον Θεό. 

 

 

 

 

 

Ο Χριστός Θεός Λόγος, είναι η απόδειξη της ανατρεπτικής και αναμορφωτικής πραγματικότητας της παρουσίας του Θεού μέσαO λόγος στην ελληνική γλώσσα έχει πολλές σημασίες οι οποίες αποδίδονται και στο Θεό Λόγο, τον Χριστό.  Απο όλες τις διαστάσεις της έννοιας ‘λόγος’ όσον αφορά τον Θεό Λόγο θα αναφερθώ εδώ στον λόγο σαν έννοια που υποδηλώνει σχέση και δυνατότητα επικοινωνίας. Ο Λόγος Θεός που δημιουργεί, είναι ο ίδιος ο λόγος, δηλαδή η σχέση με την δημιουργία και μεταδίδει στα δημιουργήματα τη δυνατότητα επικοινωνίας με τον Θεό αλλά και μεταξύ τους. Έτσι εννοούμε κάθε δημιούργημα του Θεού  Λόγου σαν ένα ‘λόγο’, δηλαδή σαν ον που υπάρχει μόνο σε σχέση και επικοινωνία με τον Θεό Δημιουργο Λόγο αλλά και κάθε δημιούργημα. Για να ανακαλύψουμε και να βιώσουμε τον ‘λόγο’, δηλαδή την σχέση μας και την επικοινωνία μας με όλα τα όντα είναι ανάγκη να εγκαταλείψουμε την τάση να υποτάσσουμε τα πάντα στην εξουσία μας και να σεβαστούμε την δημιουργία. Τα όντα δεν είναι ‘αντικείμενα’ για χρήση αλλά αποτέλεσμα της δημιουργικής δράσης του Θεού  Λόγου και σε αυτά ενοικεί ο Θεός. Ο ‘λόγος’ δηλαδή η σχέση και η δυνατότητα επικοινωνίας κάθε ύπαρξης δοσμένος απο τον Δημιουργό Λόγο έχει απαρχή και κατάληξή του τον Θεό Λόγο. Στοιχείο άρα ζωτικό της ύπαρξής μας είναι η σχέση, η επικοινωνία, η κοινωνία. Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε αυθύπαρκτα αποκομμένοι απο τον Δημιουργό και τα άλλα όντα.[i] στην δημιουργία. Ο Δημιουργός δημιουργεί τα πλάσματά Του δια του Λόγου Του.

Η ιερότητα της δημιουργίας δεν περιορίζεται όπως νόμιζαν οι Αθηναίοι στους τόπους που όρισαν σαν τόπους των θεών, στους ναούς και στους βωμούς. « Ότι μπορούμε να γνωρίσουμε για το Θεό, ο Θεός μας το φανέρωσε. Παρά το ότι είναι αόρατες και η αιώνια δύναμη του Θεού και η θεϊκή του ιδιότητα, μπορούμε να τις ψηλαφούμε, να τις γνωρίζουμε, να τις αισθανόμαστε, να τις βλέπουμε και να τις βιώνουμε μέσα στη δημιουργία από τότε που έγινε ο κόσμος.» (απόδοση Ρωμ. 1:19-20) Αν η παρουσία του Θεού φανερώνεται στα πάντα και παντού τότε όλη η δημιουργία και τα όλα τα δημιουργήματα είναι άγια.[ii]

«Μετάνοια ζητά ο Θεός από όλους τους ανθρώπους σε κάθε τόπο γιατί έχει καθορίσει μια μέρα που θα κρίνει την οικουμένη με δικαιοσύνη, μέσω του Χριστού για τον οποίο έδωσε βέβαιη απόδειξη σε όλους, ότι αυτός θα είναι ο κριτής.» (απόδοση 30-1) Ο Χριστός με την ανάστασή Του γίνεται η πηγή της νέας δημιουργίας, της μεταμόρφωσης, του καθαγιασμού, του δοξασμού και της θείας κοινωνίας για ολόκληρη την δημιουργία.

Η μετάνοια, η μεταστροφή, η αποκατάσταση των σχέσεών μας με τον Θεό, η στροφή μας προς τον Δημιουργό, και η μη συμμόρφωσή μας με τον αιώνα αυτό, αλλά η μεταμόρφωσή μας με την ανακαίνιση του νου είναι η απάντηση για την επιβίωση του πλανήτη. Η κακή χρήση των δυνάμεών μας οδηγεί στη μαζική καταστροφή του κόσμου μας. Είναι ανάγκη να ασκήσουμε τη νόησή μας για να βελτιώσουμε τις διαστρεβλώσεις που δημιουργήσαμε και να καλλιεργήσουμε τις αρμονίες και ισορροπίες του οικολογικού μας συστήματος. Μετάνοια στο πλαίσιο που ζουν οι Αθηναίοι σημαίνει να αναγνωρίσουν ότι έχουν υποβιβάσει τον Θεό σε ανθρώπινη εικόνα που μοιάζει με χρυσό και έχουν περιφράξει τον Θεό μέσα σε κατασκευασμένους ναούς. Με τη μετάνοια θα ανατείλει μια νέα πραγματικότητα όπου η ομορφιά των δημιουργημάτων θα είναι η φανέρωση που αντανακλά το μυστήριο της θείας ζωής, που ενοικεί σε ολόκληρη την δημιουργία και όχι μόνο σε χειροποίητους ναούς περιφραγμένους.

Δεν υπάρχει άνδρας και γυναίκα, το ιεραρχικό, και δυϊστικό κοσμοείδωλο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη καταργείται.. Τα στοιχεία της ιεραρχίας στα όντα, που καθορίζουν σχέσεις εξουσίας και υποταγής, καταργούνται χάρη στο Χριστό. Αφού έχουμε ντυθεί το Χριστό είμαστε όλοι παιδιά του Θεού. Δεν υπάρχει Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άνδρας και γυναίκα, γιατί όλοι είμαστε ένα.[iii]  Το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου στην Αθήνα έφθασε στο τέλος του. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς καταγράφει ένα αποτέλεσμα και ένα σημάδι της ‘νέας πραγματικότητας’ που διακηρύχθηκε. Το όραμα μιας ανθρώπινης κοινωνίας από άνδρες και γυναίκες, αρχίζει για την Αθήνα, την κοινωνία των ανδρών, να γίνεται πραγματικότητα.

Όταν ο Παύλος επισκέφθηκε την Αθήνα μόνο άνδρες ήταν ηγέτες και αντιπρόσωποι σε συναντήσεις. Το μόνο που γνωρίζουμε για τη Δάμαρη είναι ότι ήταν παρούσα σε μια συνάντηση στον  Άρειο Πάγο, έναν τόπο ανδρών όπου κλήθηκε ο Απόστολος Παύλος για να κηρύξει τη νέα διδασκαλία. Τον άκουσε με προσοχή, και με δεκτικότητα ανταποκρίθηκε στο περιεκτικό και αναμορφωτικό μήνυμα του Παύλου. Το όνομά της είναι καταγραμμένο για τις επερχόμενες γενεές μαζί με το όνομα ενός επώνυμου Αρεοπαγίτη. Όταν ο Παύλος άρχισε το κήρυγμά του, ακολουθώντας τα ήθη των Αθηναίων τους προσφωνεί: «Άνδρες Αθηναίοι». Η ιεραρχική κοινωνία των Αθηναίων αρχίζει να μεταμορφώνεται, όταν σε ένα χώρο ανδρών εκφράζει την πίστη της και θέλει να ακολουθήσει το νέο όραμα σαν μέλος της νέας πραγματικότητας μια γυναίκα άγνωστη, που τολμά να εκφράσει την ανταπόκρισή της στα νέα της ανάστασης του Χριστού. 

Τα νέα της παρουσίας του Θεού μέσα σε ολόκληρη την δημιουργία και όχι μόνο σε τόπους που οι άνθρωποι ορίζουν όπως και η ανάσταση του Χριστού από τους νεκρούς, αποδεικνύουν την ‘νέα πραγματικότητα’ όλης της δημιουργίας, την ‘ανακαίνιση του προσώπου της γης’.[iv]

Το οικολογικό πρόβλημα

Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η μόλυνση και η καταστροφή του περιβάλλοντος στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις και μας αφορά όλους. Στην Αθήνα σήμερα έχουμε πρόβλημα νέφους. Η αποψίλωση των δασών που οι ρίζες τους συγκρατούν το έδαφος, προκαλεί τρομακτικές πλημμύρες σε κάθε βροχή. Όλα τα άμεσα ή έμμεσα προβλήματα που ξεκινούν από την υπέρ-συγκέντρωση πληθυσμού στο λεκανοπέδιο, όπως η ανεργία, η ακριβή γη, η έλλειψη ανοικτών χώρων αναψυχής και πράσινου,  η οικοπεδοποίηση όλων των χώρων ως τα βουνά και τις παραλίες,  ήδη έχουν αρχίσει να μας φέρνουν σε αδιέξοδο.

Γίνονται έργα Ολυμπιακά, έργα περιφερειακής ανάπτυξης, έργα μεγάλης κλίμακας και τεράστιου οικονομικού προϋπολογισμού. Σύντομα θα αντιληφθούμε ότι ο τρόπος που γίνονται, και οι προτεραιότητες που εξυπηρετούν θα δημιουργήσουν μεγαλύτερα προβλήματα από όσα ήδη είχαμε. Γίνονται έργα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και ιδίως πεζοδρομήσεις. Προχωρώντας κανείς από την Πλάκα προς τα Αναφιώτικα, την Ακρόπολη, το Μοναστηράκι, το Θησείο, καταλήγει στην Πλάκα και βαδίζοντας σε πεζόδρομους δεν συναντά αυτοκίνητα. Αθήνα όμως δεν είναι μόνο το ιστορικό κέντρο. Πού και πώς θα διοχετευθεί η κυκλοφορία των αυτοκινήτων που αφαιρέθηκε από την συγκεκριμένη περιοχή; Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει πολύ επιβαρυνθεί η κυκλοφορία στην αμέσως επόμενη ζώνη, και συνακόλουθα στην υπόλοιπη Αθήνα. Η αναβάθμιση μιας περιοχής, αν δεν υπάρχει πρόβλεψη, υποβαθμίζει μια άλλη.

Ένα παράδειγμα μεγαλύτερης κλίμακας: Γίνονται μεγάλα και απαραίτητα έργα στην Αθήνα. Αεροδρόμιο, μετρό, ολυμπιακά έργα, τραμ. Στην υπόλοιπη Ελλάδα γίνονται λίγα έργα. Το αποτέλεσμα ποίο θα είναι; Περισσότερο χρήμα κινείται στην Αθήνα, περισσότερες θέσεις εργασίας υπάρχουν, περισσότεροι άνθρωποι ελκύονται να έρθουν στην Αθήνα να εργαστούν. Ο υδροκεφαλισμός και τα προβλήματα της Αθήνας θα διογκωθούν εκ νέου και η επαρχία θα συνεχίζει τον κατήφορό της.

Ό,τι συμβαίνει σε ένα οικοσύστημα, επιδρά στα γειτονικά οικοσυστήματα, αλλά και στον υπόλοιπο πλανήτη. Υπάρχει μια αλληλο-εξάρτηση και αλληλο-επικοινωνία ανάμεσα στα όντα, στα φυσικά φαινόμενα και στα γεγονότα του πλανήτη και πέρα από αυτόν. Τα όντα δεν είναι αυτόνομα γιατί η μεταξύ τους σχέση, είναι στοιχείο της φύσης και της ύπαρξής τους.

Ποια τα αίτια του οικολογικού προβλήματος;  

Την εποχή που επισκέφθηκε ο Απόστολος Παύλος την Αθήνα, δεν υπήρχαν τα οικολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αθήνα και ο κόσμος σήμερα. Το κοσμοείδωλο όμως των Αθηναίων που αφορούσε στην ανθρωποκεντρική και ιεραρχική φιλοσοφία τους, στον ανθρωπομορφισμό των θεών τους που τους δημιούργησαν στα δικά τους μέτρα, και στις χειροποίητες κατοικίες που κατασκεύασαν για να περιορίσουν την επικράτεια των θεών στους χώρους που εκείνοι ορίσανε είναι ίσως ρίζες, όχι βέβαια οι μόνες, και των σημερινών οικολογικών προβλημάτων. Εάν τον Θεό τον περιορίζουμε σε ορισμένους τόπους τότε πολύ απλά η υπόλοιπη δημιουργία εφόσον θεωρούμε ότι δεν κατοικεί ο Θεός μετατρέπεται σε ανθρώπινη επικράτεια για χρήση και κατάχρηση.

Η διαστρέβλωση των σχέσεών του ανθρώπου με τον Θεό, την πηγή της ζωής, και η αντικατάσταση του Θεού με έναν ‘υποκατάστατο’ Θεό ανθρώπινων προδιαγραφών σαν χρυσάφι που κατοικεί σε περίτεχνα οικοδομήματα οδήγησαν στην εγωιστική, κυριαρχική σχέση του ανθρώπου προς την φύση που τη θεώρησε ιδιοκτησία, καταναλωτικό αγαθό, πηγή προσωπικού πλούτου και συσσώρευσης αγαθών. Ο υλιστικός τρόπος ζωής που ζούμε αύξησε την εγκληματικότητα, την βία, την τρομοκρατία, και απειλεί τις φυσικές  πηγές της ζωής του πλανήτη μας με αφανισμό από την κακή χρήση και την υπερεκμετάλλευση.

Στο πλαίσιο της σημερινής Αθήνας δεν υπάρχει Επικούρεια Σχολή αλλά όμως ο ευδαιμονισμός είναι τρόπος ζωής, δεν υπάρχει Στωική Σχολή αλλά μας χαρακτηρίζει απάθεια, εξοικείωση και αδιαφορία για ότι συμβαίνει γύρω μας. Το τοπίο και το φυσικό περιβάλλον έχουν μετατραπεί σε τσιμέντο και άσφαλτο, υποβαθμισμένες περιοχές είναι εκείνες που ζουν ομάδες ασθενέστερες οικονομικά και οικονομικοί μετανάστες, η Αθήνα είναι σήμερα κέντρο διακίνησης και εμπορίας γυναικών και ναρκωτικών. Έχουμε ναούς και εκκλησίες που φροντίζουμε για να λατρεύουμε εκεί με ευσέβεια τον αληθινό Θεό, αλλά έξω από αυτές λατρεύουμε για Θεό το χρήμα και η αξία που μετρούμε τα πάντα  είναι το κέρδος που εύκολα οδηγεί στην κερδοσκοπία και την εκμετάλλευση άλλων ανθρώπων και της φύσης. Το αρχαίο ολυμπιακό πνεύμα της ευγενούς άμιλλας και της άσκησης σώματος/πνεύματος μετατράπηκε και αυτό σε παγκόσμιο εμπόριο. Τι λόγο άραγε θα απηύθυνε ο Απόστολος Παύλος στους Αθηναίους σήμερα;

Όταν το 1955 ετοιμάζονταν τα σχέδια και οι μελέτες για την  ανοικοδόμηση της Α’ Ελληνικής Ευαγγελικής  Εκκλησίας, ο αείμνηστος Δημήτρης Αλάγιαλης, τα έδειξε στον Δημήτρη Πικιώνη,(9) συνάδελφό του στο Πολυτεχνείο, αρχιτέκτονα με βαθιά σχέση με τον Δημιουργό και την δημιουργία, για να εκφέρει τη γνώμη του. Ο Πικιώνης απάντησε με χειρόγραφη επιστολή εννέα σελίδων. Η κατακλείδα των σκέψεών του είναι σαν απόηχος και σαν ερμηνεία των λόγων του Αποστόλου Παύλου, όσον αφορά τους ναούς που είχαν κατασκευάσει οι Αθηναίοι, που φαντάζουν σύμφωνα με τα λόγια του Πικιώνη σαν ψευδαισθητικές ερμηνείες. Ο Πικιώνης στο αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, την  εκκλησία, όπου συγκεντρώνονται οι πιστοί για να λατρεύσουν το Θεό, δίνει την εσωτερική ερμηνεία, δηλαδή την ανθρώπινη αλλά και την υπερβατική του διάσταση:

…η πραγματική μεγαλοπρέπεια απαιτεί περιεχόμενον, μέγεθος πνευματικόν. Και η ιδική σας αδελφότητα η εμπνεομένη απο τα ιδανικά της αγάπης, της απλότητος και της ταπεινοφροσύνης, έχει ανάγκην αυτής της εσωτερικής ερμηνείας, της «τη ταπεινοφροσύνει υψηλής», της «τη πτωχικά πλουσίας» δια να εκφρασθή.

…εις  καιρούς, όπως οι σημερινοί, όπου αι ψευδαισθητικαί ερμηνείαι είναι αι κοινώς καθιερωμέναι  ή έχουν την ισχύν νόμου, το έργον τούτο είναι άκρως δύσκολον…10

Την ίδια περίοδο,  μετά το 1950 όταν η Αθήνα άρχισε να ‘αναπτύσσεται’, άναρχα, χωρίς χωροταξικό σχεδιασμό και πρόβλεψη για τη μελλοντική της εξέλιξη, όταν η ‘αντιπαροχή’ έκανε την Αθήνα εργοτάξιο, τα βουνά και τους λόφους της λατομεία, και τον Κηφισό και τον Ιλισό υπονόμους, τότε ο ο Πικιώνης έκρουσε τον ‘κώδωνα του κινδύνου’ στους Αθηναίους και ύψωσε λόγο προφητικό:

…Σε σας δεν απόμεινε παρ’ η κατώτερη μορφή της σχέσης με τη Φύση, η εκμετάλλευση…Μα τι το όφελος η ύβρις μένει. Τίποτα πια δεν μπορεί να την απαλείψει, θα μείνει εις τον αιώνα. Τρισμέγιστη είναι η ενοχή μας. Και όχι μονάχα απέναντι του εαυτού μας, μα έναντι της μνήμης των περασμένων, έναντι του μέλλοντος και έναντι όλων των λαών της οικουμένης…αν απολύσουν τον χαλινόν των ενστίκτων του κέρδους και της παραγωγής, θα καταλύσουν το έρωτά μας προς το κάλλος, την αλήθειαν, την δικαιοσύνην, όπως και την προς τον πλησίον μας αγάπην.[v]

Την απάντηση στα προβλήματα της Αθήνας, που μόλις είχαν αρχίσει να διαφαίνονται στη διορατική κατανόηση του Πικιώνη, αλλά και στα οικολογικά προβλήματα εν γένει την δίνει ο ίδιος σε άλλο κείμενό του:

Έθεσες παντού νόμους, ώ Θεέ. Δώσε να τους ακολουθώ, δόσε να μην τους προσβάλλω. Δεν υπάρχει τόπος που να μην εισέρχεσαι (12)…Αλλά πόσα δεν σε προσβάλλουν και δεν σε αρνούνται. Πνιγμένα εις την άγνοιαν λέγουν: Δεν υπάρχουν νόμοι∙ ο καθείς είναι ελεύθερος να κάνει όπως θέλει…

Ώ, δώσε, μιμούμενος τη Φύση σου, να μην προσβάλλω τη θεία καθαρότητα των Ουρανών, την αγνότητα χωρίς στίγμα των νεφών σου. Δώσε να μαντεύσω και να σεβασθώ το Νόμο που δίνει τη Γαλήνη εις τα μακρινά βουνά, τη δύναμη εις τους βράχους, και τη χάρη εις το λεπτό άνθος που εμψυχώνει τη χάρη του λεπτού φυτού.

Ήθελα να ανεβώ έως Εσένα. Να μένω πάντα στην αγκάλη σου. Γιατί κάθε άλλο είναι απάτη και σκότος.[vii]  

Όταν καταστρέφουμε και μολύνουμε τα δημιουργήματα, τα φυσικά συστήματα και τη γη, και όταν κάνουμε κακή χρήση των φυσικών πόρων, καταστρέφουμε δημιουργήματα του Θεού, στα οποία ο Θεός ενοικεί, και η καταστροφή τους λυπεί το Πνεύμα το Άγιο, το συντηρητή της ζωής. Ακόμα  η αιώνια δύναμη και η θεϊκή ιδιότητα του Θεού που ενώ είναι αόρατες, φανερώνονται και μπορούσαμε να τις δούμε μέσα στη δημιουργία[viii] και σε κάθε δημιούργημα αμαυρώνονται και μειώνονται όταν κακοποιούμε, καταστρέφουμε, μολύνουμε και εξαφανίζουμε τα δημιουργήματα.

Μήπως η παρουσία του Θεού Δημιουργού και συντηρητή της δημιουργίας μέσα στην δημιουργία και μέσα στην κάθε οικο-περιοχή όπου ο ανθρώπινος εγωϊσμός και η απληστία καταστρέφουν, μπορεί να είναι η ‘υπενθύμιση’ ότι ο Θεός επιθυμεί όλη η δημιουργία να έχει ζωή περίσσια, άφθονη;

Άραγε η αποκάλυψη ότι ο Τριαδικός Θεός ενοικεί  σε όλη τη δημιουργία, σε κάθε οικο-περιοχή και σε όλα τα δημιουργήματα, μπορεί να είναι πρόκληση, πρόσκληση, κλήση και ανανεωμένη ευαισθητοποίηση για να σεβαστούμε τη δημιουργία και την οικο-περιοχή μας, και να την φροντίζουμε προστατεύοντάς την χωρίς να την καταστρέφουμε;

 

[1] ΝΜΒ.

[1] Πλάτωνος Τίμαιος  Αρχαίον κείμενον, Εν Αθήναις, Ελληνική Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων Πάπυρος, 1956, XLIV 91, 92, σ. 180-184.

[1] Αριστοτέλους Πολιτικά Α κεφ. Ε 13 260^α 5-15, Επιστημονική Εταιρεία Γραμμάτων Πάπυρος Εν Αθήναις, 1939, σ. 55-8.  

[1] Για το παν-εν-θεϊστικό κοσμοείδωλο σε αντίθεση με το παν-θεϊστικό όπου τα πάντα θεωρούνται ότι είναι Θεός, και το θεϊστικό όπου ο Θεός κατανοείται έξω από την δημιουργία βλέπε: Sallie McFague Life Abundant Minneapolis, Fortress Press, pp. 141-2. Κάθε μοντέλο που εκφράζει τις σχέσεις του Θεού με την δημιουργία δεν είναι περιγραφή, αλλά είναι προσπάθεια να ψελλίσουμε με την ανθρώπινη περιορισμένη κατανόησή μας κάτι για τον Θεό. 

[1] Για τον Θεό Λόγο, Δημιουργό των όντων ‘λόγων’, που έχουν έμφυτη την δυνατότητα επικοινωνίας και σχέσης με τον Θεό Λόγο και την υπόλοιπη δημιουργία ‘λόγους’ όπως τον κατανοούν οι Πατέρες της Ανατολοικής Εκκλησίας βλέπε: Anestis G. Keselopoulos Man and the Environment, New York, St Vladimir’s Seminary Press, 2001, pp. 103-110.   

[1] Στην ολοκλήρωση της δημιουργίας (Γεν. 2:1) οι άνθρωποι συμπεριλαμβάνονται  ‘στον ουρανό και τη γη και ότι υπάρχει σ’αυτά’. Στο εδάφιο Γέν. 2:3^α ο Θεός δεν καθαγίασε απλά μια ημέρα, ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η ημέρα αυτή δεν είναι κενή, αλλά περιέχει όλη τη δημιουργία η οποία καθαγιάζεται. Howard N. Wallace ‘Rest for the Earth? Another Look at Genesis 2.1-3’ βλέπε Norman C. Habel & Shirley Wurst (eds.) The Earth Story in Genesis England, Sheffield, 2000, pp. 49-59.

[1] Γαλάτας 3:26-29.

[1] Ψαλμός 104 (103): 30.

[1] Ο Πικιώνης καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, προσπαθούσε κάθε φορά να απαντά στα προβλήματα που θέτει η διασταύρωση της νεοτερικότητας με την παράδοση. Διαμόρφωσε την περιοχή γύρω απο την Ακρόπολη και τον Άγιο Δημήτριο Λουμπαρδιάρη, με σεβασμό στην ιστορία της και την προϋπάρχουσα βλάστηση.

[1] Η χειρόγραφη επιστολή του Πικιώνη είναι απο το αρχείο του «Αστέρος της Ανατολής», που επιμελείται ο εκδότης του περιοδικού Ιωάννης Τσεβάς.

[1] Δημήτρης Πικιώνης ‘Γαίας Ατίμωσις’ στα Κείμενα Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1987, σσ. 131-3.

[1] Η επισήμανση με τονισμένα γράμματα, δική μου.

[1] ο.π. Πικιώνης, ‘Ευσέβεια’ Κείμενα, σ. 50.

[1] Ρωμαίους 1:20.