Νηφάλιος Πραγματισμός του Γιώτη Κανταρτζή

(Ανάλυση μιας Χριστιανικής – Βιβλικής θεώρησης της πολιτικής)– Μπορείτε να ακούσετε τοÂ μήνυμαÂ σε MP3

Η αφετηρία για κάθε ανάλυση μιας χριστιανικής – βιβλικής θεώρησης της πολιτικής είναι ένας νηφάλιος ρεαλισμός σχετικά με τα όρια και τα προβλήματά της. Ο Ψαλμός 82 είναι μία χαρακτηριστική περικοπή η οποία με έναν ιδιαίτερα ριζοσπαστικό τρόπο «απομυθοποιεί» την έννοια της εξουσίας και αναδεικνύει τους περιορισμούς της. Ο Ψαλμός αυτός είναι για πολλούς λόγους αρκετά παράξενος και ξεχωριστός. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τους άλλους στους οποίους ο πιστός μιλά στον Θεό, εδώ ακούμε τη φωνή του Θεού να κυριαρχεί. Είναι ένας Ψαλμός στον οποίο ο Θεός παίρνει το λόγο! Το πιο παράξενο όμως από όλα είναι η περιγραφή που διαβάζουμε στην αρχή του, «Σηκώνεται ο Θεός μες στων θεών τη σύναξη, στο μέσο των θεών δικάζει» (εδ. 1). Τι άραγε περιγράφει αυτή η εικόνα; Πιο συγκεκριμένα σε τι αναφέρεται όταν μιλά για «θεούς» που ο Θεός δικάζει και κρίνει; Αν και περίεργος όμως, δεν παύει να είναι σημαντικός για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε μια βιβλική πολιτική θεωρία, στην άποψη δηλαδή της Βίβλου σχετικά με την εξουσία και την άσκησή της. Έτσι λοιπόν θα τον εξετάσουμε ρωτώντας τρία βασικά ερωτήματα. Το πρώτο αφορά τον σκοπό και την αποστολή της εξουσίας, το δεύτερο το πρόβλημά της και το τρίτο την λύση στο πρόβλημα αυτό.

Ο σκοπός της εξουσίας.

Προς το παρόν ας αφήσουμε ανοιχτό το ερώτημα «ποιος έχει την εξουσία» στον ψαλμό αυτό και ας δούμε την προσδοκία του Θεού από αυτόν που την έχει. Τι περιμένει ο Θεός από την άσκηση της εξουσίας;

Διαβάζουμε στο εδ. 2 – 4. “Ως πότε άδικα θα κρίνετε και θα χαρίζεστε στους ασεβείς; ³ Δικαιοσύνη αποδώστε στον άμοιρο, στον ορφανό· δώστε το δίκιο του φτωχού και του απόρου. ⁴ Ελευθερώστε τον αδύνατο και τον φτωχό, λυτρώστε τους από την εξουσία των ανόμων”.

Ο σκοπός της εξουσίας και της διακυβέρνησης (αυτό είναι το βασικό νόημα της λέξη «κρίνω» στον ψαλμό) δεν είναι η εξυπηρέτηση και η προστασία των συμφερόντων των ισχυρών αλλά η φροντίδα και η προστασία των αδυνάτων, των φτωχών. Είναι η αντίδραση στην εκμετάλλευση του αδύνατου από τον άνομο και τον δυνατό. Η αποστολή της εξουσίας περιλαμβάνει και έναν προληπτικό αλλά και έναν θεραπευτικό χαρακτήρα. Έτσι, σύμφωνα με τα εδ. 2 – 3, η εξουσία δεν πρέπει αποτρέπει την εκμετάλλευση και την αδικία. Σύμφωνα όμως με το εδ. 4 η εξουσία πρέπει να αποκαθιστά τις αδικίες και στρεβλώσεις που έχουν προκύψει εις βάρος των αδυνάτων. Πριν συνεχίσουμε, αξίζει να σταθούμε για λίγο για να σκεφτούμε ότι αυτά τα διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη. Το μέρος αυτό του Λόγου του Θεού που συχνά το θεωρούμε ως άγριο, σκληρό, απάνθρωπο κ.λ.π. Μάλλον πρέπει να το διαβάσουμε ξανά και προσεκτικά για να ανακαλύψουμε τις ιδιαίτερα προωθημένες απόψεις που βρίσκονται εκεί.

Συνεχίζει όμως ο ψαλμός και μας προειδοποιεί για τις συνέπειες μιας κοινωνίας που η εξουσία δεν λειτουργεί μες στο πλαίσιο που ο Θεός όρισε. Έτσι διαβάζουμε στο εδ. 5, Χωρίς να έχουν γνώση ούτε επίγνωση, βαδίζουν στο σκοτάδι· κλονίζοντ’ όλα τα θεμέλια της γης.

Όταν η εξουσία δεν λειτουργεί ως ανάχωμα στην πλεονεξία και στην τάση του ανθρώπου να εκμεταλλεύεται τον συνάνθρωπό του τότε «κλονίζονται όλα τα θεμέλια της γης». Τότε διαρρηγνύεται το πλέγμα των σχέσεων, διασαλεύεται η βάση. Η κοινωνία γίνεται χαοτική.

Το πρόβλημα της εξουσίας

Τώρα ερχόμαστε στο δύσκολο ερώτημα που όμως είναι και το κεντρικό στη μελέτη μας. Ποιος έχει την εξουσία στον ψαλμό αυτό;Â Δηλαδή σε ποιους αναφέρεται ο Ψαλμωδός ότι λέει, «Σηκώνεται ο Θεός μες στων θεών τη σύναξη, στο μέσο των θεών δικάζει» (εδ. 1). Σε ποιους αναφέρεται όταν μιλά για «θεούς» που ο Θεός δικάζει και κρίνει για τον τρόπο που άσκησαν εξουσία; Όπως είναι φυσικό υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους το ερώτημα αυτό έχει απαντηθεί. Όλοι αυτοί κινούνται προς δύο βασικές κατευθύνσεις.

Η πρώτη είναι ότι εδώ έχουμε τα απομεινάρια ενός είδους πολυθεϊσμού που είτε επιβίωσε, είτε βρήκε τον τρόπο και παρείσφρησε στην πίστη του Ισραήλ. Τα προβλήματα με αυτή την άποψη είναι αρκετά για κάποιον που πιστεύει ότι η θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης δεν ήταν ένα αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας αλλά αποκάλυψης. Επίσης, είναι ακατανόητο το πώς ραβίνοι που έκαψαν κιλά λάδι για να συζητούν μέχρι αργά τη νύχτα αν πρέπει το βιβλίο της Εσθήρ να είναι μέρος του κανόνα, επειδή σε αυτό δεν γίνεται ούτε μία αναφορά στον Θεό, θα επέτρεπαν έτσι απλά ένα ψαλμό με παγανιστική θεολογία να υπάρχει δίχως πρόβλημα στο ψαλτήριο. Και η αναφορά του Ιησού στον Ψαλμό 82 που έχουμε στο κατά Ιωάννην 10 προϋποθέτει ότι εδώ δεν είναι θεία όντα που αποκαλούνται θεοί αλλά ανθρώπινα.

Η δεύτερη άποψη είναι ότι εδώ έχουμε μία αναφορά σε ανθρώπους, σε κριτές – δικαστές που απλά περιγράφονται με αυτόν τον «εξυψωμένο» τρόπο. Το πρόβλημα με αυτή την άποψη είναι ότι τότε η κρίση στο εδ. 7 δεν βγάζει νόημα. ⁷ Κι ωστόσο θα πεθάνετε σαν όλους τους ανθρώπους θα πέσετε νεκροί, το ίδιο όπως κι οι άρχοντες». Δηλαδή το να πεις σε έναν άνθρωπο ότι θα πεθάνει σαν άνθρωπος και το να πεις σε έναν άρχοντα ότι θα πεθάνει σαν άρχοντας δεν είναι ιδιαίτερα απειλητικό.

Μένουμε λοιπόν με το ερώτημα. Ποιος έχει την εξουσία και ποιος κρίνεται από τον Γιαχβέ; Θεοί ή άνθρωποι; Θα προτείνουμε ότι η απάντηση είναι ένας συνδυασμός των δύο. Άνθρωποι που θεωρούνται θεοί αλλά τελικά είναι άνθρωποι. Συχνά ο Θεός χρησιμοποιεί τις προϋποθέσεις μας για να μας φέρει στις απόψεις του. Μπαίνει στον κόσμο μας για να μας φέρει στην δική του πραγματικότητα. Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι σε όλους τους λαούς η έννοια της εξουσίας έχει και μία θεϊκή αλλά και μία ανθρώπινη διάσταση. Δηλαδή ο βασιλιάς δεν είναι απλά ένας άνθρωπος αλλά είναι ο γιος του Θεού ή ακόμη και η φανέρωση του Θεού, θείος ή θεϊκός. Ακόμη και στον Ισραήλ υπάρχει αυτή η σύνδεση. Δείτε για παράδειγμα στον Ψαλμό 45 όπου έχουμε έναν ύμνο στον βασιλιά και εκεί στο εδ. 7 (Βάμβας λέει «ο θρόνος σου είναι θρόνος του Θεού» ή όπως η ΝΜΒ λέει αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί και ως «ο θρόνος σου ω Θεέ ή ο θεϊκός θρόνος σου». Φανταστείτε όμως πόσο εύκολα μία τέτοια θεώρηση μπορεί να εξελιχθεί σε μία αντίληψη που βλέπει τους βασιλείς και τους άρχοντες ως θεούς. Αυτή λοιπόν ήταν η κυρίαρχη αντίληψη. Σίγουρα έξω από τον Ισραήλ αλλά ίσως μερικές φορές και μέσα στον Ισραήλ. Ο Θεός λοιπόν μπαίνει στον κόσμο αυτό. Υιοθετεί την ορολογία μας και το κοσμοείδωλό μας. Μιλά λοιπόν προς τους θεούς. Εδώ η ΝΜΒ γράφει τη λέξη θεοί με μικρό θήτα. Μάλλον καλύτερα θα ήταν να βάλει εισαγωγικά. Μπαίνει στην σύναξη των … «θεών». Μπαίνει στον κόσμο μια θεοποιημένης αντίληψης της εξουσίας και της δύναμης και της διακυβέρνησης για να διακηρύξει την πιο ριζοσπαστική δήλωση: «Θα πεθάνετε σαν όλους τους ανθρώπους, θα πέσετε νεκροί το ίδιο όπως κι οι άρχοντες». Η ώρα που σηκώνεται ο Θεός είναι η ώρα που πεθαίνουν οι θεοί… Ο ψαλμός αυτός λοιπόν απομυθοποιεί την εξουσία. Μας λέει, οι θεοί σου είναι άνθρωποι.

Το ίδιο ακριβώς διαβάζουμε και στον Ησαΐα 31:1 – 3. Εκεί κρίνοντας τον Ισραήλ που βλέπει τους Αιγυπτίους ως έναν «από μηχανής θεό» λέει, Αλίμονο σ’ όσους πηγαίνουνε στην Αίγυπτο για να γυρέψουνε βοήθεια! Βασίζονται στ’ άλογα, ελπίζουνε στις άμαξες τις πολυάριθμες και στους ιππείς με την πολλή τη δύναμη και δεν ελπίζουνε στον ΄Αγιο Θεό του Ισραήλ, δε γυρεύουνε συμβουλή από τον Κύριο.² Ο Θεός γνωρίζει τα πάντα· θα επιφέρει συμφορές και δεν θα πάρει πίσω τις απειλές του. Θα υψωθεί ενάντια σ’ αυτούς που κάνουν το κακό κι ενάντια στους άνομους που τους καλούνε σε βοήθεια.³ Οι Αιγύπτιοι είναι άνθρωποι κι όχι θεοί· και τ’ άλογά τους είναι ζώα κι όχι υπερφυσικά όντα. ΄Οταν ο Κύριος απλώσει απειλητικά το χέρι του, τότε, ο προστάτης θα σκοντάψει και ο προστατευόμενος θα πέσει, και θα καταστραφούν όλοι μαζί. Σημειώστε τη φράση: «είναι άνθρωποι κι όχι θεοί». Κάθε βιβλική θεώρηση για την πολιτική και για την εξουσία και για την διακυβέρνηση ξεκινά από αυτόν τον νηφάλιο πραγματισμό, από αυτή την απομυθοποίηση της εξουσίας. Είναι απλοί άνθρωποι. Και πιστεύω ότι ένα από μεγαλύτερα προβλήματα στην πατρίδα μας κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης ήταν ακριβώς αυτό. Ήταν ότι η πολιτική απέκτησε χαρακτηριστικά «μεσσιανισμού». Σκεφτείτε για λίγο τις προεκλογικές συγκεντρώσεις. Σκεφτείτε την μουσική επένδυση από την καντάτα Κάρμινα Μπουράνα, την μεγαλοπρέπεια, το παραλήρημα. Θεοποιήσαμε την πολιτική και τους πολιτικούς. Χάσαμε το μέτρο, τον ρεαλισμό. Και ξαφνικά βίαια διαπιστώνουμε ότι οι θεοί είναι άνθρωποι. Και αγανακτούμε. Μάλιστα κάποιοι σε σημείο να μουντζώνουν τη Βουλή. Μάλλον πρέπει πρώτα να μουντζώσουμε τους εαυτούς μας που πιστέψαμε ότι η πολιτική και η εξουσία θα μας δώσει μια ζωή ευτυχισμένη. Θυμάμαι όταν σπούδαζα Κοινωνιολογία στην Πάντειο μετά από κάτι εκλογές κυκλοφόρησε μια αφίσα. Ήταν μία μούντζα και μέσα γραμμένο το εξής: «Για σένα που πίστεψες ότι οι εκλογές θα σου αλλάξουν τη ζωή». Ο ψαλμός αυτός στην πραγματικότητα μοιάζει με μια τέτοια μούντζα. Αν θα επιθυμούσαμε να συνοψίσουμε το κεντρικό μήνυμα του θα το έκανα με τα λόγια μιας στροφής από το τραγούδι του Σαββόπουλου «Ο πολιτευτής»

Στη φοιτητριούλα που σ’ έχει ερωτευτεί
θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή.
Τζάμπα χαραμίζει θα πάω να της πω
το νεανικό της και αγνό ενθουσιασμό.
Αυτό ακριβώς κάνει ο ψαλμός μας προσγειώνει στην πραγματικότητα τονίζοντας τα όρια της εξουσίας και οδηγώντας μας σε μία νηφάλια και υγιή καχυποψία προς τις δυνατότητές της. Είναι άνθρωποι με περιορισμούς, πάθη, αμαρτίες, επιδιώξεις, αδυναμίες κ.λ.π.

Η λύση στο πρόβλημα της εξουσίας

Αν οι αρχές είναι διεφθαρμένες τότε που πρέπει να στραφούμε; Στον πυρήνα τους όλες οι λύσεις που δίνονται λένε το ίδιο πράγμα. Το πρόβλημα είναι αυτοί και η λύση είναι κάποιοι άλλοι. Σε ένα site αναρχικών υπήρχε ένα κείμενο που διαβάζοντάς το αρχικά τρόμαξα επειδή έμοιαζε με αρκετά πράγματα που ήδη είπα ότι μας διδάσκει ο Ψαλμός 82.

Έγραφε κοντά στα άλλα τα εξής: ΟΤΑΝ ΟΙ ΜΑΣΚΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ… Ξεγυμνώνονται οι κάθε λογής μεσσίες και όλη η κουστωδία τους μαζί. «Σοβαροί» δημοσιογράφοι, «αγωνιστές» εργατοπατέρες, «σημαντικοί» επιστήμονες δείχνουν αυτό που πραγματικά είναι…ΟΤΑΝ ΟΙ ΜΑΣΚΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΠΑΕΙ Η ΣΙΩΠΗ…

Μέχρι εδώ πιστεύω ότι σε γενικές γραμμές συμφωνούμε. Όταν οι μάσκες πέφτουν ή για να το πούμε στην γλώσσα του Ψαλμού 82, όταν οι «θεοί» πεθαίνουν τότε φαίνονται τα όρια και τα προβλήματα της εξουσίας. Ποια όμως είναι η λύση;

Συνεχίζει το κείμενο: ΠΑΛΕΥΟΥΜΕ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΖΩΗ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ , ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΕΜΑΣ,ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΩ,ΣΤΗΡΙΓΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΡΓΑΝΩΣΗ,ΤΗΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ

Εδώ υπάρχει το πρόβλημα. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι κατά βάση καλός. Αν λοιπόν πάρει τη ζωή στα χέρια του τότε όλα θα πάνε καλά. Υπάρχουν έτσι κάποιοι που είναι κακοί και είναι απέναντί μας ή από πάνω μας και αν αυτοί οι κακοί φύγουν τότε θα μείνουν οι υπόλοιποι που είναι καλοί και θα δημιουργήσουν μια ονειρική κοινωνία. Όλες λοιπόν οι πολιτικές θεωρίες συμφωνούν στο ότι κάπου μπορείς να τραβήξεις μια γραμμή και να διαχωρίσεις τον κόσμο σε καλούς και κακούς. Μια βιβλική θεώρηση όμως διαφέρει ριζικά. Δείτε όμως πως κλείνει ο Ψαλμός 82. Ένας ψαλμός που ξεκινά με κρίση πάνω στην εξουσία και σε όσους τη διαχειρίζονται λάθος καταλήγει με τη δήλωση – υπενθύμιση: «σήκω επάνω εσύ Θεέ, κρίνε τον κόσμο γιατί όλα τα έθνη είναι στην εξουσία σου» (εδ. 8). Τι μας λέει αυτό; Ότι και εγώ είμαι κάτω από την κρίση του Θεού! Με άλλα λόγια αντιμετωπίζω με νηφάλιο ρεαλισμό τον ίδιο μου τον εαυτό. Τραβώντας τη γραμμή που χωρίζει τους καλούς από τους κακούς διαπιστώνω ότι περνά πάνω από τον ίδιο τον εαυτό μου. Με άλλα λόγια η βιβλική θεώρηση δεν λέει το τόσο γνωστό και κοινότυπο ότι η εξουσία διαφθείρει τον άνθρωπο αλλά ότι ο άνθρωπος είναι διεφθαρμένος και για αυτό ότι πιάνει στα χέρια του το διαφθείρει.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Ψαλμό 82, αν συνεχίζουμε να έχουμε μία ελπίδα μέσα σε αυτόν τον κόσμο είναι επειδή ξέρουμε ότι ο Θεός σηκώνεται και μιλάει. Είδαμε ήδη ότι στον ψαλμό αυτό έχουμε την ιδιαιτερότητα να ακούμε τον Θεό να μιλά. Ο Θεός έχει άποψη και έχει λόγο. Ή όπως το διατύπωσε ο Francis Schaeffer «υπάρχει και δεν σιωπά». Έτσι ο Χριστός μας καλεί να δώσουμε αυτά που ανήκουν στον Καίσαρα, στον Καίσαρα. Να του δώσουμε ότι του αξίζει, ένα δηνάριο, κάποιους φόρους. Μέχρι εκεί. Νηφάλια και χωρίς αυταπάτες. Από την άλλη όμως να δώσουμε στον Θεό, τα του Θεού. Δηλαδή, αυτό που έχει την εικόνα Του, τον εαυτό μας, το είναι μας.