Γράφει ο Στέφανος Αβακιάν, Καθηγητής Πανεπιστημίου
Η πνευματική πάλη του ανθρώπου με την αλήθεια και το ψέμα, το φως και το σκοτάδι αποτελεί αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα για την εκκλησία και τους πιστούς της. Από την παιδική μας ηλικία μαθαίνουμε το πώς η πάλη του Χριστιανού παραμένει μια συνεχής διαδικασία. Καλούμαστε να μείνουμε δυνατοί και θαρραλέοι στο κάλεσμα πίστης.
Η αντιμετώπιση της πάλης του ανθρώπου με τα πνευματικά γίνεται θέμα συζήτησης μεταξύ μελών της εκκλησίας. Οι Χριστιανοί φτάνουν σε δύσκολα σταυροδρόμια. Αποφάσεις χρειάζεται να παρθούν που αφορούν την επαγγελματική αποκατάσταση. Αποφάσεις για γάμο με συνειδητούς χριστιανούς ή με ανθρώπους του κόσμου, για θέματα φιλίας και σχέσεων, διαφωνίες με άτομα μέσα ή έξω από την εκκλησία, διαμάχες. Πολλές φορές η στάση μας επιδιώκει να δείξει στους άλλους τι είναι αυτό που θα «πρέπει» να γίνει. Νιώθουμε την ώθηση να κάνουμε συστάσεις ή να σχολιάσουμε πως το άτομο θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τις δύσκολες πνευματικές καταστάσεις.
Μέσα από συζητήσεις συνηθίζουμε να λαμβάνουμε θέση για τον πνευματικό αγώνα του Χριστιανού, εξωτερικεύοντας την διαδικασία της προσωπικής πάλης. Με αυτόν τον τρόπο ο πνευματικός αγώνας αποκτά λογική, τάξη, μορφή, πορεία και διαδικασίες. Ηθελημένα ή άθελα μας, στην προσπάθεια μας να συντάξουμε το πλαίσιο αναφοράς για τον αγώνα του Χριστιανού, δημιουργούμε κανόνες και άξονες μέσα στους οποίους πιστεύουμε πως θα πρέπει να εκδηλωθούν «συμπεριφορές». Άτομα που αποφάσισαν να φύγουν από την εκκλησία, (η τουλάχιστον να αποστασιοποιηθούν από αυτήν για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα) παραμένουν περιπτώσεις που πολλές φορές ξεπερνάμε, αφήνοντας μας ανέπαφους. Υποθέτουμε πως η απόφαση τους ήταν στιγμιαία.
Νιώθουμε την ανάγκη να αιτιολογήσουμε τους πιθανούς λόγους που οδήγησαν το κάποτε πιστό μέλος της εκκλησίας να αποστασιοποιηθεί. Συχνά δίνουμε απαντήσεις που επικεντρώνονται σε «έλλειψης πίστης», και αυτό στις καλύτερες περιπτώσεις. Είναι ελάχιστες οι φορές που μπαίνουμε στην διαδικασία να προβληματιστούμε για τους λόγους που έκαναν τον πιστό να αποστασιοποιηθεί από την εκκλησία, χωρίς να καταφύγουμε σε γρήγορες εξηγήσεις. Δημιουργούμε σενάρια στο μυαλό μας, μη έχοντας αρκετή πληροφόρηση και θέλουμε να δώσουμε «σάρκα και οστά» στους πιθανούς πνευματικούς λόγους και αδυναμίες.
Η απόφαση ενός ατόμου να αποστασιοποιηθεί από την εκκλησία δεν έχει να κάνει πάντα με έλλειψη ή αδυναμία πίστης. Το να αποστασιοποιηθεί κάποιος από την εκκλησία δεν είναι αναγκαία μια στιγμιαία απόφαση απόρριψης της εκκλησίας. Μάλλον αποτελεί αποτέλεσμα εσωτερικών διεργασιών στην καρδιά και σκέψη του ανθρώπου, που είναι μακροχρόνιες και για τους περισσότερους από εμάς σιωπηλές. Υπάρχουν στιγμές που ο Θεός φαίνεται να σιωπά στην ζωή μας. Αυτό σημαίνει πως σταματάμε να βλέπουμε την σχέση, συμβολή και σημασία της ύπαρξης του Θεού σε καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε και αποφάσεις που έχουμε να πάρουμε.
Υπάρχουν στιγμές που τα κομμάτια του πάζλ απλά δεν ταιριάζουν! Η έννοια της εκκλησίας παραμένει ξεκάθαρη, σε επίπεδο ορθολογισμού, στην οποία η σχέση μεταξύ καταστάσεων και αποτελέσματος είναι εύκολη. Κι όμως οι προσωπικές και, συνάμα, βαθιά εξονυχιστικές καταστάσεις στις οποίες ο Χριστιανός έχει να πάρει αποφάσεις παραμένουν θολές, δυσνόητες και τρομερά δύσκολες. Ο Θεός παραμένει σιωπηλός με την έννοια πως ο άνθρωπος αδυνατεί να κάνει τον συσχετισμό μεταξύ του Θεού και της συγκυρίας καταστάσεων ή του προβλήματος που αντιμετωπίζει. Το χάσμα διευρύνεται με ρητορείες και προτροπές που πηγάζουν για το τι «νομίζουν» τα άλλα μέλη της εκκλησίας πως πρέπει να γίνει.
Ο Χριστιανός παλεύει σε ένα φαύλο κύκλο προσωπικής απόγνωσης για το πώς τα κομμάτια του πάζλ θα μπορέσουν ποτέ να ενωθούν. Ο Χριστιανός αγωνιά για το πώς οι δύσκολες καταστάσεις θα μπορέσουν να ηρεμήσουν, αφήνοντας το φως να λάμψει μέσα στο μεταφορικό τούνελ της καρδιάς. Δεν είναι σίγουρο αν τα κομμάτια ποτέ ενωθούν και θα φέρουν απαντήσεις που το άτομο επιζητεί. Ίσως οι απαντήσεις να μην είναι εφικτές. Το χάσμα δημιουργείται στο φάσμα της διαδικασίας της απόγνωσης. Η σημασία της ύπαρξης του Θεού ως οντότητας, και η παρουσία Του παραμένει απόμακρη. Παραβλέπουμε εδάφια, όπως αυτά που παραθέτουμε παρακάτω, ωσάν η πάλη του Δαβίδ να μην ήταν και τόσο τρομακτική, όπως παρουσιάζεται. Προσπαθούμε να εξηγήσουμε την κραυγή του Δαβίδ για το πώς ο Θεός παραμένει σιωπηλός σαν να ήταν κάτι που είπε αλλά ίσως δεν το εννοούσε.
«Συγκαταριθμήθηκα μαζί μ’ αυτούς που κατεβαίνουν στον λάκκο· έγινα σαν άνθρωπος που δεν έχει δύναμη·
εγκαταλειμμένος ανάμεσα στους νεκρούς, όπως οι θανατωμένοι, που κείτονται στον τάφο, τους οποίους δεν τους θυμάσαι πλέον, και οι οποίοι αποκόπηκαν από το χέρι σου» (Ψαλμός 88: 4-5)
Προσπερνάμε τις στιγμές απόγνωσης του Δαβίδ, προσπαθώντας να φτάσουμε στα επόμενα εδάφια που η δοξολογία και εμπιστοσύνη του στον Θεό επιστρέφουν. Και όμως, η αλήθεια είναι πως υπάρχουν καταστάσεις στην ζωή του Χριστιανού που ο Θεός παραμένει σιωπηλός.
«Το μάτι μου ατόνησε από τη θλίψη·
σε επικαλέστηκα, Κύριε, όλη την ημέρα· άπλωσα σε σένα τα χέρια μου. Μήπως θα κάνεις θαυμαστά έργα στους νεκρούς;…» (Ψαλμός 88: 9-10)
Ο άνθρωπος αδυνατεί να συλλάβει το βαθύτερο νόημα των καταστάσεων. Τα κομμάτια του πάζλ παραμένουν σκορπισμένα στην καρδιά του ανθρώπου. Προσπαθώντας να δώσει μορφή στην πάλη του και απαντήσεις στα ερωτήματα του, ο Χριστιανός φτάνει σε στιγμές απόγνωσης. Ο Θεός φαίνεται πολύ μακριά. Πολλές φορές ίσως δεν εκτιμούμε την σημασία της απόγνωσης στην προσωπική εμπειρία του ανθρώπου. Παρακολουθούμε και θέλουμε να επέμβουμε από έξω. Θέλουμε να συναρμολογήσουμε το χαλασμένο πάζλ και να βοηθήσουμε το άτομο να δει την εικόνα που νομίζουμε πως είναι η σωστή. Αυτό ήταν άλλωστε και το μεγάλο σφάλμα των φίλων του Ιώβ για το οποίο ο Θεός τους επίπληξε. Ο ζήλος των φίλων του Ιώβ δεν απέδωσε καρπούς, παρόλη την επιθυμία και συμβολή τους για να ενώσουν τα κομμάτια του πάζλ.
Ο Ελιφάς ο Θαιμανίτης λέει για τον Ιώβ
« Ο φόβος σου δεν είναι το θάρρος σου, και η ευθύτητα των δρόμων σου η ελπίδα σου; Θυμήσου, παρακαλώ· ποιος, ενώ ήταν αθώος, απωλέστηκε; Και πού εξολοθρεύτηκαν οι ευθείς;» (Ιώβ 4: 6-7)
Η βιαστική προτροπή των φίλων του Ιώβ ήταν μωρία για τον Θεό. Οι «διανοητικοί περιορισμοί» των φίλων του Ιώβ να δουν το πώς ο Θεός θα μπορούσε να ενεργήσει, έπρεπε να φέρουν ταπείνωση. Αντί για προτροπή οι φίλοι έπρεπε μάλλον να συμμετάσχουν ενεργητικά, νιώθοντας τις στιγμές απόγνωσης, το αδιέξοδο και την έλλειψη απαντήσεων που βασάνιζαν τον Ιώβ.
«ΚΑΙ, αφού ο Κύριος μίλησε αυτά τα λόγια στον Ιώβ, είπε ο Κύριος στον Ελιφάς τον Θαιμανίτη: Ο θυμός μου άναψε εναντίον σου, και εναντίον τον δύο φίλων σου· επειδή, δεν μιλήσατε για μένα το ορθό, καθώς ο δούλος μου ο Ιώβ» (Ιώβ 42: 7)
Ο προβληματισμός του Χριστιανού δεν έχει να κάνει με την αμφιβολία της ύπαρξης του Θεού και άρα της αποστασιοποίησης από την εκκλησία, όπως πολλές φορές νομίζουμε. Μάλλον ο προβληματισμός του Χριστιανού αφορά την εύρεση απαντήσεων στα προβλήματα που αντιμετωπίζει γενικότερα. Σε αυτό το επίπεδο ο Θεός και η έννοια της εκκλησίας δεν μπορούν να παραμείνουν ενεργητικές, αν δεν υπάρχει συσχετισμός με την εμπειρία και το βίωμα του ανθρώπου.
Απαντήσεις στο τι θα «πρέπει» να γίνει παραμένουν εύκολες. Όμως, ο Θεός μάς καλεί να αναγνωρίσουμε πως υπάρχουν καταστάσεις στην ζωή μας στις οποίες ο Θεός παραμένει σιωπηλός. Δεν ξέρουμε τους λόγους, ούτε την σχέση συγκυριών που οδήγησαν στα αποτελέσματα που τώρα βιώνουμε. Η προτροπή είναι μάλλον ο δικός μας απολογισμός για υπομονή και επιμονή, με τα οποία συνειδητοποιούμε πως γρήγορες και άμεσες απαντήσεις δεν υπάρχουν.
Ο Θεός απαιτεί την συμμετοχή μας στο βίωμα του Χριστιανού που παλεύει με τον εαυτό του και τις καταστάσεις. Η συμμετοχή μας απαιτείται με τρόπο που αναδεικνύει πως αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν στιγμές που τα κομμάτια του πάζλ παραμένουν μπερδεμένα. Αυτό είναι το είδος της συμμετοχής που ο Θεός ήθελε από τους φίλους του Ιώβ να επιδεικνύουν αλλά και για το οποίο αστόχησαν.
Αναμφισβήτητα, το σώμα της εκκλησίας έχει ευθύνη για προτροπές όσο αφορά την διατήρηση αληθειών και τις διδασκαλίες της Αγία Γραφής. Συνάμα όμως, έχει και ευθύνη για το όταν προβάλει διλήμματα και προτροπές που είναι παρμένα από ανθρώπινα κίνητρα και υποθέσεις που έχουν σκοπό να υποδείξουν χωρίς συμπάθεια και συμμετοχή. Η εμπειρία του Δαβίδ και Ιώβ μας αποκαλύπτουν ο Θεός εκδηλώνεται και δεν μένει μόνο σιωπηλός. Τα κομμάτια του πάζλ θα συναρμολογηθούν όταν ο άνθρωπος συλλάβει την σημασία παρουσίας και συμβολής του Θεού στην ζωή του.