(Ομιλία σε Συνέδριο Νεολαίας)

   Λέγαμε στο περασμένο μας συνέδριο πως η πίστη κι η γνωριμία με το Χριστό έχει τριπλό περιεχόμενο: α)τη ζωή Του και το παράδειγμά Του, β) τη διδασκαλία Του και γ) το θάνατό Του και την ανάστασή Του. Κι αν κάποιος χριστιανός ξεχνά ή παραμελεί κάποια από τις τρεις αυτές πλευρές ή υπερτονίζει τη μια σε βάρος των άλλων, σίγουρα αυτός δεν έχει συλλάβει σ’ όλο του το βάθος και πλάτος το νόημα του ευαγγελίου που σα σκοπό έχει να κάνει τον άνθρωπο «τέλειο, ετοιμασμένο για κάθε έργο αγαθό». Κι είναι αυτός ένας κίνδυνος υπαρκτός και πιθανός, και το στένεμα που ισοδυναμεί με διαστρέβλωση του περιεχομένου του ευαγγελίου είναι κάτι όχι και τόσο ασυνήθιστο ανάμεσα στους χριστιανούς.

   Μια άλλη σημαντική και νομίζω αρκετά εκτεθειμένη σε παρανοήσεις έννοια του Λόγου του Θεού είναι η έννοια της «σωτηρίας». Που είναι κι αυτή πολύ πιο πλούσια, πολύ πιο πλατιά, πολύ πιο ολοκληρωμένη απ’ όσο συνήθως ακούμε ή διαβάζουμε. Γιατί οι περισσότεροι ιεροκήρυκες, παρασυρμένοι από την πραγματικά μεγάλη υπόθεση της ενοχής του αμαρτωλού και της επικείμενης οργής του Θεού, περιορίζουν την έννοια της σωτηρίας σε μια απλή εξάλειψη της καταδίκης που έχει σαν άμεση συνέπεια την απόκτηση της αιώνιας ζωής από τον αμαρτωλό. Ή, το πολύ-πολύ, προχωρούν προσθέτοντας πως η σωτηρία περιλαμβάνει και την απαλλαγή του πιστού από τη δύναμη της αμαρτίας. Σωστές κι ευλογημένες αλήθειες που ωστόσο αγκαλιάζουν ένα μεγάλο, το μεγαλύτερο ίσως ποσοστό, αλλά όχι ολόκληρο το περιεχόμενο της σωτηρίας. Ο ίδιος περιορισμός συνεχίζεται και στη διδασκαλία τη σχετική με την καθημερινή πρακτική της χριστιανικής ζωής. Πόσες και πόσες φορές δε νιώσαμε πνευματικό γαστρικό φόρτο από την ατέλειωτη επανάληψη σ’ όλους τους τόνους της διακήρυξης πως ο χριστιανός δεν έχει καμία σχέση με τον κόσμο, πως πρέπει να φυλάγεται απ’ τον κόσμο, πως πρέπει να διαφέρει από τον κόσμο, πως ο κόσμος άρχισε να μπαίνει στις εκκλησίες, πως το πνεύμα του κόσμου κινδυνεύει να μας κυριέψει, ο κόσμος, ο κόσμος… παντού ο κόσμος. Λέξη κι έννοια που έχει καταντήσει πια σύνθημα, αλλά και άλλοθι γι αρκετούς που προσπαθούν έτσι να σκεπάσουν πολλές άλλες πλευρές της χριστιανικής ζωής που δεν αποδέχονται και τόσο ευχάριστα. Καμιά αμφιβολία πως ο κόσμος αποτελεί έναν από τους κυριότερους κινδύνους στη ζωή της εκκλησίας και στη ζωή του χριστιανού. Θάταν όμως προτιμότερο να εξηγούμε τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «κόσμος», πως δεν είναι μονάχα το τι θα φορέσεις, το πού θα πας, το τι θα τραγουδήσεις, μα προπάντων το τι κουβαλάς μέσα σου σα σκέψη, σα νοοτροπία, κι ακόμη, αν θέλετε, σαν απωθημένο σύμπλεγμα. Και φοβάμαι πως αυτά τα τελευταία, τ’ απωθημένα συμπλέγματα, προδίδουν τις αληθινές προθέσεις και ορέξεις μερικών από τους ακραίους δήθεν «αντικοσμικούς» χριστιανούς. Στη διάρκεια της επίγειας παρουσίας Του ο Κύριος καμιά αμαρτία δεν κτύπησε σε τόσο πολύ, όσο την υποκρισία και το φαρισαϊσμό. Συχνά, πολύ συχνά, ακούμε μέσα στις εκκλησίες χριστιανούς να κατηγορούν άλλους χριστιανούς για κοσμικό πνεύμα, για πνευματική χλιαρότητα, για εμφάνιση ανάρμοστη προς την ιδιότητα του χριστιανού. Συνήθεια που έχει πληγώσει και έχει σκανδαλίσει αρκετούς μέχρι τώρα. Πείτε μου όμως, έχετε ακούσει ποτέ να στιγματίζεται κανένας για υποκρισία και φαρισαϊσμό, για κίβδηλη, δήθεν πνευματικότητα και για πνευματικό εγωισμό; Μήπως έτυχε ν’ αποκοπεί από κάποια εκκλησία κάποιος με την κατηγορία της υποκρισίας ή για εριστικό χαρακτήρα, ή για έλλειψη πνεύματος αγάπης, ή τουλάχιστον για έλλειψη σωστής συμπεριφοράς, ή για έλλειψη στοιχειώδους δεοντολογίας απέναντι στον αδελφό του; Αν κάτι τέτοιο έχει συμβεί κάπου, παρακαλώ αυτή την ώρα να σηκωθεί αυτός που το ξέρει για να μας το ανακοινώσει. Σίγουρα η περίπτωση θα περιληφθεί στο βιβλίο Γκίνες των ασυνήθιστων ρεκόρ…

   Στένεμα λοιπόν στο περιεχόμενο της προσωπικότητας του Χριστού, στένεμα στην έννοια της σωτηρίας και της πρακτικής χριστιανικής ζωής, στένεμα και στην έννοια του σταυρού του Χριστού. Πόσες φορές δεν ακούμε πως ο σταυρικός θάνατος του Χριστού αποτέλεσε ικανοποίηση της θείας δικαιοσύνης που ζητούσε την πληρωμή της ποινής που όφειλε να πληρώσει ο άνθρωπος εξ αιτίας της αμαρτίας του; Αναμφίβολα, ο σταυρός του Χριστού είναι και αυτό. Δεν είναι όμως μονάχα αυτό. Γιατί τόσο αυτή η διδασκαλία, όσο και ο ορισμός της σωτηρίας σαν εξάλειψης της καταδίκης του αμαρτωλού, αντιμετωπίζουν μια μόνο πλευρά του έργου του Χριστού, μια απ’ τις κυριότερες ίσως, που αφήνει όμως απ’ έξω ό,τι πιο όμορφο, ό,τι πιο υψηλό μας χάρισε ο Χριστός με το σταυρό και τη σωτηρία Του, που είναι η αληθινή απελευθέρωση με την ολοκληρωμένη σημασία της λέξης και η ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας στα χνάρια και πάλι εκείνου του χαμένου θεϊκού ονείρου, τότε που ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του. Θυμάστε ασφαλώς το γνωστό αρχαίο ρητό: «ως καλόν άνθρωπος, όταν άνθρωπος η» – πόσο ωραίο πράγμα είναι ο άνθρωπος, όταν είναι πραγματικά άνθρωπος. Παραφράζοντάς το, θα μπορούσαμε να πούμε: «Πόσο ωραίο πράγμα είναι ο χριστιανός –αλλά νάναι πραγματικά χριστιανός»!

 

************************* 

 

 

   Λέμε λοιπόν πως η σωτηρία του Χριστού αφορά ολόκληρη την ανθρώπινη προσωπικότητα κι όλους τους τομείς της ζωής του χριστιανού. Κι είναι στένεμα της έννοιας της σωτηρίας το να περιορίζουμε το περιεχόμενό της μονάχα σε μια άγονη και μονόπλευρη «μορφή ευσέβειας», φορώντας έναν «ειδικό» μανδύα όταν βρισκόμαστε στην εκκλησία, κι αλλάζοντας ακόμη και ύφος και τόνο φωνής όταν μιλάμε για πνευματικά θέματα. Όλοι μας, ποιος λίγο ποιος πολύ, θαυμάζουμε τα επιτεύγματα και τα δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος και στην επιστήμη, και στην τέχνη, και στην τεχνολογία, και στη σκέψη. Όλα αυτά έχουν θεϊκή τη βάση και την αρχική προέλευσή τους. Όποια ικανότητα κι όποια αρετή κι όποιο δημιούργημα. Κι είναι μεγάλο λάθος ή, τολμώ ακόμη να πω, και αμαρτία ή και μικρόνοια από μέρους ορισμένων χριστιανών, να περιφρονούνται και να εξευτελίζονται τα μεγάλα επιτεύγματα του πνεύματος και της τέχνης στ’ όνομα δήθεν της αλήθειας του Χριστού. Άλλο αν η αμαρτία τα διαστρέβλωσε και τ’ ανακάτεψε με την ασχήμια της, κάνοντας αγνώριστη την αρχική τους προέλευση και παρασύροντας πολλούς χριστιανούς να νομίζουν πως όλα αυτά ανήκουν μέσα στο σατανικό κοσμικό σύστημα. Κάτι τέτοιο όμως δε βγαίνει από τη Γραφή: «Και είδεν ο Θεός πάντα όσα εποίησε, και ιδού ήσαν καλά λιαν…τι είναι ο άνθρωπος ώστε να ενθυμήσαι αυτόν; Συ δε έκαμες αυτόν ολίγον τι κατώτερον των αγγέλων. Με δόξαν και τιμήν εστεφάνωσας αυτόν. Κατέστησας αυτόν επί τα έργα των χειρών σου…».  «Κατ’ εικόνα Θεού εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον». Όλοι μας θαυμάζουμε κάτι και από την επιστήμη και από την τέχνη, και από την τεχνολογία και από τη σκέψη. Πώς θάταν δυνατόν όλ’ αυτά τα θαυμάσια να μην ξεκίνησαν σα δώρα απ’ το Θεό στον άνθρωπο, και πώς είναι δυνατόν να μην αφορούν όλες αυτές οι εκδηλώσεις και το χριστιανό, και μάλιστα σε μια μορφή πολύ πιο υγιή, πολύ πιο σωστή, πολύ πιο ζηλευτή από εκείνη που αλλοιώθηκε και σκοτείνιασε από την πτώση του ανθρώπου και από την απομάκρυνσή του από το Θεό;

 

************************

 

   Ευτυχώς που η Γραφή που μας κάνει κοινωνούς της προσωπικότητας και του νου του Θεού, όσο μπορούμε με την ανθρώπινη αδυναμία μας να τα καταλάβουμε, είναι άπειρα πιο πλατιά από το στενό μυαλό μας και τις μικρόκαρδες και τσιγκούνικες πολλές φορές δικές μας αντιλήψεις. Τόχαμε πει και πέρσι, και κάποιος νεαρός, σύμπτωμα κι αυτός και θύμα της στενόκαρδης νοοτροπίας κι ανυποψίαστος και πανευτυχής μέσα στις διανοητικές παρωπίδες του, δήλωσε με όχι και τόσο χριστιανικό τρόπο πως «νιώθει αηδία» για όσα είπαμε και πως εκείνος θα εξακολουθήσει να λατρεύει και να υπηρετεί τον Κύριο του, διαχωρίζοντας έτσι εντελώς φαρισαϊκά τον εαυτό του από μας τους υπόλοιπους, τους αμαρτωλούς τελώνες. Το είχαμε λοιπόν πει και πέρσι, πως ο τρόπος που διαβάζουμε κι αντιλαμβανόμαστε την Αγία Γραφή διαμορφώνει και την προσωπικότητά μας. Ή μάλλον τις πιο πολλές φορές δυστυχώς η αντίληψή μας για τη Γραφή και τη χριστιανική πίστη αποτελεί προέκταση της δικής μας προσωπικότητας. Στενόμυαλοι κι οπισθοδρομικοί αν είμαστε, θα βρούμε ή, πιο σωστά, θα νομίσουμε πως βρήκαμε στηρίγματα μέσα στη Γραφή που να ενθαρρύνουν και να επιβραβεύουν τη στενομυαλιά και την οπισθοδρομικότητά μας. Γιατί δε μάθαμε να ξεχωρίζουμε –το ξαναλέμε και φέτος, όπως το είπαμε και πέρσι- τις μεγάλες διαχρονικές αλήθειες που εκφράζει η διδασκαλία και το παράδειγμα του Χριστού, από ορισμένες ανάγκες και πραγματικότητες που τις δημιούργησαν οι συνθήκες τις εποχής που γράφτηκε η Αγία Γραφή. Γιατί νομίσαμε πως η Γραφή διδάσκει επιστήμη μέσα από ορισμένες απλές ποιητικές εκφράσεις της και καταδικάσαμε το Γαλιλαίο επειδή βρήκε πως η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Γιατί μπερδέψαμε τη διαχρονική αλήθεια της σεμνότητας κι ευπρέπειας με τα μέσα εκδήλωσής τους που μεταβάλλονται με το χρόνο κι αναγκάσαμε, πιο παλιά ευτυχώς, τις γυναίκες ν’ αφήνουν τα μαλλιά τους μακριά και να φοράνε καλύμματα όταν προσεύχονται. Γιατί περιμέναμε από τη Γραφή να μας μιλά με άψογη ιατρική γλώσσα για μικρόβια, βακτηρίδια και ιούς, και θεωρήσαμε ότι η ανακάλυψή τους στο 19ο αιώνα δε συμβιβάζεται με την αντίληψη της εποχής του Χριστού, πως βάση κι αιτία για όλες τις αρρώστιες και τις παθήσεις είναι τα κακά πνεύματα. Και νομίσαμε πως ή μικρόβια δεν υπάρχουν, ή η Γραφή δεν είναι θεόπνευστη, πάσχοντας από πλήρη σύγχυση όπως πάντα πάνω στην έννοια της βιβλικής θεοπνευστίας. Γιατί ακόμη κάναμε την ανοησία –μερικοί από μας τους χριστιανούς- να διακηρύξουμε με στήριγμα τάχα την Αγία Γραφή πως ο άνθρωπος δε θα μπορέσει ποτέ να φτάσει στο φεγγάρι γιατί δεν το θέλει ο Θεός, και γίναμε καταγέλαστοι και προκαλέσαμε και τα ειρωνικά σχόλια των απίστων ενάντια στο Λόγο του Θεού, που άθελά μας μέσα στη στενοκεφαλιά μας προκαλέσαμε τη δυσφήμησή του. Γιατί καταφέραμε να στηρίξουμε ως και τις ρατσιστικές μας αντιλήψεις κι ακόμα και το θεσμό της δουλείας πάνω στη Γραφή, επιστρατεύοντας τη μαρτυρία του Νώε πως τάχα υπάρχουν καταραμένες και κατώτερες φυλές, καταδικασμένες να δουλεύουν όσο υπάρχει η ανθρωπότητα σ’ άλλες ανώτερες φυλές κυρίων. Γιατί μπερδεύοντας σε απελπιστικό βαθμό την ατελή ηθική της Παλιάς Διαθήκης με την εποχή της απόλυτης ηθικής και του απόλυτου θελήματος του Θεού που εγκαινίασε ο Χριστός, ενθαρρύναμε πολέμους –ή και κάναμε θρησκευτικούς πολέμους- ευλογήσαμε όπλα και υποστηρίξαμε και υποστηρίζουμε ακόμη και σήμερα, αρκετοί από μας, σ’ όλο τον κόσμο καθεστώτα τυραννικά και καταπιεστικά. Μ’ άλλα λόγια, καταφέραμε με τέτοια και πολλά άλλα παρόμοια και χειρότερα, να προσφέρουμε στους αρνητές όλα τα όπλα που χρειάζονταν για να υποσκάψουν το κύρος του Λόγου του Θεού και να ενσταλάξουν μέσα στη συνείδηση της ανθρωπότητας την αμφιβολία για τη διαχρονικότητα και την αυθεντικότητά του.

 

************************    

 

   Δόξα τω Θεώ, που ο Λόγος του είναι πολύ πιο πλατύς από τη δική μας στενή αντίληψη κι από το σκοταδιστικό πολλές φορές μυαλό μας. Κι ακόμα περισσότερο δόξα τω Θεώ γιατί Εκείνος μας έδωσε το Χριστό, που μας άνοιξε τον ολόφωτο δρόμο Του τέλεια και γνήσια ελεύθερο, χωρίς συμβατικότητες, χωρίς φαρισαϊσμούς και τυπικισμούς, χωρίς δεσμευτικές παραδόσεις και σάββατα, χωρίς διατάξεις, ιερατεία κι ανθρώπινα δεσμά, μονάχα μέσα στην ελευθερία της λύτρωσής Του, με απελευθερωμένες όλες τις δυνάμεις κι όλες τις αρετές του πνεύματος και της ψυχής μας, στην υπηρεσία Του και για τη δόξα Του. Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσο αξιοποιήσαμε, πόσο εκτιμήσαμε και πόσο αντιληφθήκαμε την άπειρη τούτη δωρεά. Εκείνος μας έχει βάλει μέσα στον κόσμο για να εξαγγέλλουμε τις αρετές του. Με όποιον τρόπο, σ’ όποιον τομέα, και μ’ όλες τις δυνατότητές μας. Κι εμείς πολλές φορές αυτοδεσμευόμαστε, αυτοπεριοριζόμαστε και δεσμεύουμε και περιορίζουμε και τη δική μας ελευθερία και την ελευθερία των άλλων. Και, το χειρότερο, αφήνουμε τους απίστους και τους αρνητές να μονοπωλούν την επιστήμη, τη λογοτεχνία, την ποίηση, τη μουσική, την τεχνολογία, κι όσοι από μας έχουν τη σφραγίδα της δωρεάς του Θεού και διαπρέπουν σ’ έναν απ’ αυτούς τους τομείς, χωνεύονται κι αυτοί μέσα στο κοσμικό παγανιστικό σύστημα που εμείς οι χριστιανοί αφήσαμε ανενόχλητους τους «υιούς του αιώνα τούτου» να οικοδομήσουν.

   Δεν ξέρω αν σας έτυχε να δείτε τη μετάδοση του «Μεσσία» του Χαίντελ το Μ. Σάββατο από την τηλεόραση. Εγώ είδα ελάχιστα πράγματα, στο σαλόνι ξενοδοχείου, ανάμεσα σ’ ένα περιβάλλον που δεν καταλάβαινε ούτε τι βλέπει, ούτε τι ακούει. Έτσι, σε μια από τις πιο σπουδαίες στιγμές του έργου, ακούστηκε η κυρία που καθόταν απέναντί μου να φωνάζει στην παρέα της: «Αλήθεια, αγοράσατε κόκκινα αυγά; εγώ να σας πω το ξέχασα τελείως»… Δεν είναι αυτό που μου έκανε εντύπωση. Είναι γνωστό άλλωστε πως ο ελληνικός λαός που έτσι κι αλλιώς το πολιτιστικό του επίπεδο δε βρίσκεται σε ζηλευτό ύψος, έχει μεσάνυχτα από τις αλήθειες της Αγίας Γραφής κι από τη χριστιανική κουλτούρα. Το τραγικό είναι κάτι άλλο: είναι ο σχολιασμός των κειμένων του ορατόριου με διάφορες εικόνες από το σκηνοθέτη της αγγλικής τηλεόρασης. Το εδάφιο «γνωρίζω ότι ο Λυτρωτής μου ζει», σχολιάστηκε με την εικόνα κάποιας λιτανείας σε κάποια μάλλον λατινοαμερικανική χώρα με το άγαλμα της Παναγίας στη μέση. Στο εδάφιο «εάν ο Θεός μεθ’ ημών, τις θέλει είσθαι καθ’ ημών», είδαμε πλήθη προσκυνητών μπροστά στο άγαλμα του Βούδα, άλλους μέσα σε μουσουλμανικό τέμενος κι άλλους μπροστά σε μια εικόνα του Χριστού. Είναι φανερό πως με τον τρόπο αυτόν θέλησε ο σκηνοθέτης να δείξει την αξία ενός κάποιου θρησκευτικού αισθήματος, ανεξάρτητα απ’ την αλήθεια του πραγματικού Θεού και της πίστης του Χριστού, που μ’ αυτήν είναι διαποτισμένο ολόκληρο το έργο που παρουσιαζόταν. Η αγανάκτηση δε στρέφεται ενάντια στο σκηνοθέτη του BBC. Δικαίωμά του ν’ αντιλαμβάνεται με τον τρόπο αυτόν το μεγάλο έργο, υπερτιμώντας τη δική του νοημοσύνη κι υποτιμώντας τη δική μας. Η αγανάκτηση κι η οργή στρέφεται ενάντια σ’ όλους τους χριστιανούς μουσικούς, σκηνοθέτες, καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους στη Βρετανία και σ’ όποια άλλη χώρα σαν τη Βρετανία, που άφησαν τους θησαυρούς της χριστιανικής τέχνης και το μήνυμα που εκφράζουν να κακοποιούνται μ’ αυτό το βάναυσο τρόπο, έχοντας οχυρωθεί εδώ κι αιώνες πίσω από τους τοίχους της εκκλησίας τους. Σήμερα υπάρχουν χιλιάδες ίσως νέοι στο Λονδίνο που μπορούν να τραγουδήσουν ολόκληρο το «Μεσσία» σα μέλη χορωδιών με δυο-τρεις μονάχα πρόβες. Οι περισσότεροι απ’ τους νέους αυτούς δεν προέρχονται από τις εκκλησίες. Κι ενώ η έντεχνη μουσική στην Αγγλία γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση, στις ζωντανές πνευματικά εκκλησίες της συνεχίζεται και διευρύνεται η παράδοση της φτώχειας και της ανυπαρξίας της καλής χριστιανικής μουσικής. Μονάχα τα μοντέρνα συγκροτήματά τους μας τα λένε καλά, αλλά αυτό δεν είναι καθόλου αρκετό. Είναι κι αυτό ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποψίλωσης σ’ εκδηλώσεις της τέχνης και του πνεύματος που έχει υποστεί η εκκλησία του Χριστού στους τελευταίους αιώνες. Πόσο λίγο αξιοποιήσαμε, πόσο λίγο εκτιμήσαμε, πόσο λίγο αντιληφθήκαμε την άπειρη δωρεά του Θεού, την ελευθερία στη σκέψη και την άνεση στο πνεύμα που μας χαρίζει… Που καινούργιους πια ανθρώπους μας παίρνει από το χέρι και μας καλεί δείχνοντάς μας την ομορφιά του κόσμου που μας περιβάλλει: «Δικά σου είναι όλ’ αυτά· εγώ τα έπλασα για σένα· ερεύνησέ τα, απόλαυσέ τα, δόξασε μ’ όλους τους τρόπους, με τη δουλειά σου, με την επιστήμη σου, με την τέχνη και με το πνεύμα σου το δικό μου τ’ όνομα». Εκείνος όσο ζούσε στη γη ήταν τόσο ελεύθερος και τόσο άνετος και τόσο μεγαλόψυχος στη συμπεριφορά του, σ’ αντίθεση με τη στενή καρδιά, τη μικροψυχία και την καταπιεσμένη προσωπικότητα που δυστυχώς φανερώνουν αρκετοί απ’ αυτούς που επικαλούνται και οικειοποιούνται τ’ όνομά του. Πώς ήταν δυνατόν να μην επιφυλάσσει και να μην προσδοκά απ’ τους δικούς Του την ίδια άνεση, την ίδια ελευθερία στη σκέψη τους, στο πνεύμα τους και στις υπόλοιπες εκδηλώσεις τους;

 

************************* 

 

   Μεγάλους του πνεύματος και της τέχνης, γνήσιους χριστιανούς αναγεννημένους, πολλούς μπορεί να ονομάσει κανένας μέσα στους αιώνες. Τον Μπαχ, το Χαίντελ κι αρκετούς άλλους στη μουσική, τον Ντύρερ και τον Κράναχ και το Ρέμπραντ στη ζωγραφική, το Νεύτωνα και τον Πασκάλ  στην επιστήμη, το Μίλτωνα στην ποίηση. Σήμερα όλο κι πιο σπάνια συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όλο και λιγότερο συναντάς χριστιανούς που το πνεύμα τους και τα επιτεύγματά τους επηρεάζουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν είναι που οι χριστιανοί λιγοστεύουν όλο και περισσότερο, ούτε άλλωστε είναι και τόσο σίγουρο αυτό. Είναι που οι χριστιανοί έχουν χάσει το νόημα που παλιότερα έδιναν στη φράση του Κυρίου: «σεις είσθε το άλας της γης». Ξεκινώντας ακόμη από το μεταρρυθμιστικό κίνημα, διαπιστώνουμε πόσο οι μεγάλοι μεταρρυθμιστές θεωρούσαν βασική την «εν τω κόσμω» παρουσία του χριστιανού σε κάθε ατομική, κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα. Το ιδεώδες του homo universalis – του ολοκληρωμένου ανθρώπου-  των ουμανιστών της αναγέννησης είχε πάρει καινούργιο νόημα, σε βάση σωστή και υγιή. Πάρτε και διαβάστε τον πιο «ξερό» και τον πιο θεολογικό από τους μεταρρυθμιστές, τον Ιωάννη Καλβίνο, που πρόσφατα εκδόθηκε ο πρώτος τόμος του έργου του «Θεσμοί (διδαχές) της Χριστιανικής Θρησκείας» στη γλώσσα μας. Και θαυμάστε το βάθος της σκέψης του, την πολυμάθεια και ευρυμάθεια και αρχαιομάθειά του, κι ακόμα και το θαυμασμό και το σεβασμό του προς τις επιτεύξεις του ανθρώπινου πνεύματος και τα κατορθώματα της επιστήμης του καιρού του. Κι είναι τούτη η καινούργια αντίληψη που έφεραν οι μεταρρυθμιστές στην εποχή τους, αντίληψη που αποτελεί και την πεμπτουσία της χριστιανικής ευαγγελικής πίστης: Η καθολική εκκλησία ήθελε τον πιστό εξαρτημένο μονάχα από την αυθεντία της εκκλησίας. Μέσα στην αυθεντία αυτή έπρεπε να εξαφανιστεί και η θέλησή του και ν’ αφομοιωθεί και η σκέψη του και να ευθυγραμμιστεί κι ο τρόπος ζωής του. Η μεταρρύθμιση απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τα δεσμά της εκκλησίας. Διακήρυξε πως μοναδικός αφέντης μας και μοναδική μας αυθεντία είναι ο Θεός, όπως μας Τον αποκαλύπτουν οι Γραφές  και ιδιαίτερα μέσα από το πρόσωπο του Χριστού. Κι από τη στιγμή που θα καταλάβεις πόσο ελεύθερο σ’ έχει πλάσει και σε θέλει ο Χριστός, τότε χαίρεσαι την ελευθερία σου και δημιουργείς μέσα σ’ αυτήν. Οι κατοπινοί αιώνες, με ιδιαίτερο σταθμό το 18^ο αιώνα του διαφωτισμού, κήρυξαν την αυτονομία του ανθρώπου και του ανθρώπινου πνεύματος ανεξάρτητα από το Θεό. Προσπάθησαν, μ’ άλλα λόγια, να γκρεμίσουν το Θεό από τη θέση Του και να τοποθετήσουν σα κέντρο του σύμπαντος τον άνθρωπο. Ωστόσο η αυτονομία αυτή του ανθρώπου αποδείχτηκε η χειρότερη σκλαβιά του. Και κατέδειξε ακόμη περισσότερο την αξία της θέσης του πιστού, που έχοντας αποδεχτεί το Θεό σα κέντρο του σύμπαντος και της ατομικής του ζωής, απολαμβάνει την αληθινή, τη γνήσια ελευθερία των τέκνων του Θεού. Μια ελευθερία που –το ξαναλέμε- καμιά εκκλησία, καμιά ανθρώπινη εξουσία, κανένα εκκλησιαστικό κατεστημένο, κι αν θέλετε και κανένα πρεσβυτέριο δεν έχει το δικαίωμα να περιορίσει.

 

************************* 

   Ο λαός Ισραήλ λάτρεψε το Θεό με την ποίηση, με τη μουσική, με τις εικαστικές τέχνες. Ακόμη και τα γραπτά των περισσότερων απ’ τους προφήτες αποτελούν υπόδειγμα λογοτεχνικού ύφους. «Ομολογώ πάντως», γράφει ο Ιωάννης Καλβίνος, «ότι σε κομψότητα, ωραιότητα, ακόμη και σε λαμπρότητα, η γλώσσα και το ύφος μερικών προφητών δεν είναι κατώτερα από την ευγλωττία των εθνικών συγγραφέων». Οι πρώτοι χριστιανοί ανέδειξαν έξοχους διανοητές σαν τον Απόστολο Παύλο στα πρώτα χρόνια, σαν τον Ιερό Αυγουστίνο, το Μεγάλο Βασίλειο κι ολόκληρη τη σειρά των πατέρων της εκκλησίας αργότερα. Κι έχοντας στα κατοπινά χρόνια απελευθερωθεί από το πλέγμα της αποστροφής προς κάθε μορφή τέχνης από αντίθεση προς τον ειδωλολατρικό κόσμο και την πλούσια κουλτούρα του, άρχισαν ν’ αναπτύσσουν τη δική τους μουσική, τις δικές τους εικαστικές τέχνες, τη δική τους φιλοσοφία. Γρήγορα όμως όλα αυτά πνίγηκαν μέσα στο νέο ειδωλολατρικό πνεύμα που αναπτύχθηκε. H εποχή της μεταρρύθμισης σήμανε μια καινούργια απαρχή στις κάθε είδους εκδηλώσεις του χριστιανικού πνεύματος και σ’ όλα εκείνα που ο Θεός είχε δημιουργήσει και χαρίσει στον άνθρωπο. Τούτη η καινούργια «άνοιξη» πνίγηκε κι αυτή στους κατοπινούς αιώνες σ’ ένα πνεύμα στενό και μονόπλευρο, που έδωσε –πολύ σωστά και πολύ ευλογημένα- έμφαση στον ευαγγελισμό, στην πνευματική αναζωπύρωση και στην προσωπική εμπειρία με το Χριστό, αμέλησε όμως την ανάγκη για την πνευματική ολοκλήρωση του χριστιανού σ’ όλους τους τομείς και σ’ όλες τις πλευρές της ζωής. Γράφει ο αμερικανός καθηγητής Robert Webber στο θαυμάσιο βιβλίο του «Επανεκτιμώντας την Ευαγγελική Ανώτερη Παιδεία»(Reshaping Evangelical Higher Education): «Ο πιετισμός [αναζωπυρωτικό κίνημα του 17^ου αιώνα που στα χνάρια του αναπτύχθηκαν και τα αναζωπυρωτικά κινήματα των κατοπινών αιώνων] έδωσε μια ισχυρή ώθηση στις αξίες της εντιμότητας, της καθαρής ζωής, της φροντίδας και του ενδιαφέροντος για τον πλησίον, στην αντίληψη της μεγάλης αποστολής για τον ευαγγελισμό. Ωστόσο η αντιπάθεια του κινήματος απέναντι στην τέχνη, στην επιστήμη και στον πολιτισμό στο σύνολό του, το διαμόρφωσε σ’ ένα είδος χριστιανισμού που είχε απήχηση μονάχα στους αγράμματους και τους απαίδευτους. Ο πιετισμός ήταν άρνηση της διδασκαλίας  της δημιουργίας του Θεού που τόσο όμορφα είχε διατυπωθεί από τους μεταρρυθμιστές. Ήταν άρνηση μιας χριστιανικής κοσμοθεωρίας και βιοθεωρίας που έβλεπε τον κόσμο αυτόν σαν τον ωραίο κόσμο που δημιούργησε ο Θεός, και που καλούσε τους χριστιανούς στην προσπάθεια να επηρεάσουν τον κόσμο για χάρη και στ’ όνομα του Χριστού, φέρνοντας τη χριστιανική αντίληψη σ’ όλες τις τέχνες, στις επιστήμες και στον πολιτισμό. Το αποτέλεσμα σε πολλούς τομείς, όπως ήταν φυσικό, υπήρξε ολέθριο. Ο διχασμός ανάμεσα στην πίστη και στη ζωή άρχισε να γίνεται ολοφάνερος. Η πίστη άρχισε απλά ν’ ακολουθεί πορεία παράλληλη προς τη ζωή, αντί να διαποτίζει ολόκληρη τη ζωή. Χάραξε τα χνάρια για έναν απομονωτισμό, που το ενδιαφέρον του για τη γιατρειά και τη φροντίδα της ψυχής συνοδευόταν πολύ συχνά από την έλλειψη φροντίδας κι ενδιαφέροντος για το σώμα και τον κόσμο» (Προσοχή! όταν μιλάμε για «κόσμο» δεν εννοούμε το κοσμικό σατανικό σύστημα όπως το περιγράφει η Γραφή, αλλά –το ξαναλέμε- όλη εκείνη την ομορφιά στη φύση και στο ανθρώπινο πνεύμα  που ο Θεός δημιούργησε, που αλλοιώθηκαν με την πτώση και την αμαρτία, και που ίχνη και στοιχεία τους εξακολουθούμε να βλέπουμε ακόμη παντού, και γύρω μας και μέσα μας).

   «Έτσι», συνεχίζει παρακάτω ο Webber, «ενώ οι πιστοί ευαγγελικοί ασχολούνταν με τη διάδοση του ευαγγελίου στη διάρκεια του 19^ου αιώνα, οι μοντερνιστές ανενόχλητοι ασχολούνταν με το να καταστρέφουν το διανοητικό οικοδόμημα που αφορούσε στην πίστη και στο ευαγγέλιο του Χριστού».

   Κι εμείς προσθέτουμε, πως με τον αναχωρητισμό αυτόν κατάφεραν οι χριστιανοί να εμφανιστούν ξένοι προς τις δικές τους βασικές αρχές και αξίες όπως η ισότητα, η αδελφοσύνη, η ελευθερία, η αγάπη, η ομορφιά σ’ όποια ηθική, πνευματική ή υλική έκφρασή της. Κι άφησαν τους μοντερνιστές ν’ αλωνίζουν κυριολεκτικά στην εκκλησία του Χριστού, και να γοητεύουν με ελκυστικά συνθήματα κι αντιλήψεις που έπρεπε ν’ ανήκουν στους πραγματικούς χριστιανούς, και με την ψεύτικη δήθεν επιστημοσύνη τους. Κι ήταν ακριβώς ο δικός μας, ο ελληνικός χώρος που πρόσφερε ένα ακριβώς αντίθετο παράδειγμα. Τόχουμε πει πολλές φορές στο παρελθόν. Το πνευματικό κίνημα του Κωνσταντίνου Μεταλληνού και των άμεσων μαθητών του στάθηκε από πολλές απόψεις μοναδικό στην ιστορία του ελληνικού ευαγγελικού κινήματος, και υποθέτω και σπάνιο σαν φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία της ευαγγελικής και γενικότερα της χριστιανικής εκκλησίας. Γιατί συνδύασε τον πνευματικό δυναμισμό και το υψηλό πνευματικό επίπεδο –με τη χριστιανική έννοια του όρου «πνευματικός»- με μια πρωτόγνωρη για ελληνικό χριστιανικό κίνημα άνθηση στον τομέα του πνεύματος και της τέχνης: στην ποίηση, στην απολογητική, στην επιστημονική σκέψη, στη μουσική σ’ ένα έστω περιορισμένο ποσοστό, στον ελεύθερο στοχασμό κι ακόμη και στη θεολογία, είτε συμφωνούμε μ’ αυτήν σε όλες της τις λεπτομέρειες είτε όχι. Απόηχος εκείνης της παλιάς άνοιξης στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και το περιοδικό «Σάλπισμα», που αρκετές σελίδες του θυμίζουν ακόμη και σήμερα το παλιό του καλό παρελθόν, τα αξιόλογα απολογητικά βιβλία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αρκετά συχνά, και οι ατομικές προσπάθειες σε διάφορες εκδηλώσεις του πνεύματος όπως η ποίηση, η ψυχολογία, η λογοτεχνία κ.α. Τούτο το φαινόμενο, καταγραμμένο στο δικό μας ελληνικό χώρο και μάλιστα σχετικά πρόσφατα, που δυστυχώς μονάχα απομεινάρια του ζούμε στον δικό μας τον καιρό και που αντίρροπες δυνάμεις το περιόρισαν και προσπαθούν να το καταπνίξουν, αποδείχνει περίτρανα πόσο η άνθηση στις εκδηλώσεις του πνεύματος όχι μονάχα μπορεί να συνυπάρχει με μια έντονη ευαγγελιστική και πνευματική –με τη χριστιανική έννοια- δραστηριότητα, αλλά και πόσο βοηθά στην προαγωγή του έργου του Θεού.

   Πρόσφατα κάποια ηγετική προσωπικότητα των εκκλησιών με καθησύχασε: «Δεν έχω καμιά αντίρρηση για την ανεξάρτητη σκέψη και τον ελεύθερο στοχασμό. Μου αρέσει μάλιστα ιδιαίτερα. Θα το χαιρόμουν να ερχόσουν να συζητούσαμε χωρίς προκατάληψη πάνω στο …» ( και ανέφερε ένα γνωστό αμφιλεγόμενο θεολογικό θέμα). Δόξα τω Θεώ, που στην πραγματικότητα η σκέψη του αδελφού μας πετά πολύ υψηλότερα από ορισμένα ξερά θεολογικά θέματα. Γιατί πιστεύω πως τον αέρα της πραγματικής ελευθερίας που μας έχει άφθονα χαρίσει ο Θεός τον αναπνέουμε και τον απολαμβάνουμε πολύ περισσότερο μέσα στην Αγία Γραφή με τον τρόπο τον αγνό, τον αυθόρμητο, που τον χαίρεται ο μέσος προικισμένος μ’ ευαισθησίες πιστός, μέσα στην προσευχή, μέσα στον εσωτερικό μας κόσμο, μέσα στην τέχνη και τη λογοτεχνία την καθαρά χριστιανική ή σε σπέρματα και στην εξωχριστιανική, μέσα στους συνανθρώπους μας –στα υπολείμματα του αλλοτινού μεγαλείου της ανθρώπινης ψυχής- μέσα στην αγάπη, μέσα στη θαυμαστή αρμονία του σύμπαντος και μέσα στη φύση που δυστυχώς συνήθως… δεν μας περιβάλλει (γι αυτό και χάνουμε σε απελπιστικό βαθμό έναν από τους κυριότερους δρόμους προσέγγισης προς το Θεό). Με όλα τα παραπάνω επικοινωνούμε πολύ περισσότερο με το Θεό, κι όχι τόσο με την ξερή θεολογική συζήτηση και τον ξερό θεολογικό στοχασμό πάνω σε ανεξερεύνητα κι αμφιλεγόμενα θέματα, όπως οι θεολόγοι του μεσαίωνα με τις ατέλειωτες συζητήσεις τους πάνω στο ερώτημα «πόσοι άγγελοι χωρούν στο κεφάλι μιας καρφίτσας» … Κι έχουμε αρκετούς λόγους να ελπίζουμε πως μερικοί από τους νέους μας αρχίζουν και το αντιλαμβάνονται. Το βλέπουμε στον ελεύθερο τρόπο που στοχάζονται σε άρθρα που σπάνια ακόμα βλέπουν το φως της δημοσιότητας, και -ακόμη πιο ελπιδοφόρο και παρήγορο- το βλέπουμε και στην ελεύθερη ποίησή τους τη διαποτισμένη από εκείνο το λεπτό ευγενικό άρωμα που μονάχα ο Χριστός μπορεί να χαρίσει στο ανθρώπινο μυαλό και στην ανθρώπινη φαντασία. Όχι με συμβατικές εκφράσεις, όχι με τη γλώσσα που υπαγορεύει η κομματική γραμμή κι η συμβατικότητα, αλλά ελεύθερα, αβίαστα, όπως νιώθουν κι όχι όπως και ό,τι τους υπαγορεύουν άλλοι πως πρέπει να νιώσουν.

 

   «Πλήρεις εν Χριστώ»…Πλήρεις και ικανοποιημένοι και στις αναζητήσεις και στις ανησυχίες του πνεύματός μας… Και φυσικά, δεν ισχυρίζομαι πως μ’ όλες τούτες τις σκέψεις και με το δρόμο που εκθέσαμε παραπάνω λύνουμε το πρόβλημα της παγκόσμιας εκκλησίας, όταν αυτή αντιμετωπίζει επιτακτικά προβλήματα στην πνευματική της ζωή και πορεία, όταν υπάρχουν ακόμη εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι και τόσοι και τόσοι στο περιβάλλον μας που δεν άκουσαν τίποτα για το Χριστό -κι αυτό αποτελεί πάλι πρόβλημα κι ευθύνη της παγκόσμιας εκκλησίας-, όταν ακόμη εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα, κι έχει κι η παγκόσμια εκκλησία μερίδιο ευθύνης για τούτη την κατάσταση, όταν, όταν… Πολλά άλλα έχουμε να κάνουμε και σαν εκκλησία, και σαν άτομα, εκτός απ’ όσα είπαμε σήμερα. Και στις μεταξύ μας σχέσεις, και στη σχέση μας με το Θεό, και με τον καλό μας λόγο, και με τη βοήθεια και τη θυσία στον συνάνθρωπο και στον αδελφό μας, και στην καθημερινή μας μαρτυρία με τη ζωή και τα λόγια μας. Εδώ θίξαμε μονάχα μια πλευρά της χριστιανικής ζωής και πορείας, βασική όμως και σπουδαία, όπως νομίζουμε. Κι είναι ευχή μας, κι ας είναι επιδίωξη όλων μας τα λόγια του Robert Webber στο βιβλίο του  «Επανεκτιμώντας την Ευαγγελική Ανώτερη Παιδεία» που αναφέραμε πιο πάνω: «Μακάρι όλοι μας, ανοικτοί στο πνεύμα του Χριστού, εύκαμπτοι στη σκέψη και στις μορφές που υιοθετούμε, πρόθυμοι στο νάμαστε χριστιανοί με ριζοσπαστικό τρόπο, ν’ αφήσουμε το Θεό να μας προετοιμάσει στο ν’ ανταποκριθούμε στην πρόκληση του αιώνα μας».