του Frederick Alfred Aston

                                                                  Mετάφραση: Δρ Γιούλικα Κ. Masry*

                                                                           ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

                                                                                                                         Robert H. Pfeiffer

Η βιβλιογραφία που σώζεται για το μνημειώδες 53 (νγ) κεφάλαιο του Ησαΐα είναι τόσο εκτεταμένη που ίσως κανένα άτομο δεν θα μπορούσε να την εξαντλήσει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Παρόλα αυτά, με την όμορφη, στιβαρή και ακριβή απόδοση αυτού του κεφαλαίου του Ησαΐα ο Δρ Άστον έκανε τη συμβολή του στις θεωρητικές επιστήμες και στη θεολογία και πρόσφερε μια τεράστιας σημασίας υπηρεσία στη γενιά μας. Η έξοχη μετάφραση του Δρα Άστον (από τα εβραϊκά) ενισχύει την εμπιστοσύνη στην παραδεδεγμένη ερμηνεία του χωρίου. Με δυνατή επιστημονική σκέψη αλλά και ευσέβεια αμφισβήτησε  το κύρος μερικών από τις σύγχρονες ερμηνείες και μας έδωσε μια δυνατή επιχειρηματολογία της ερμηνείας η οποία είχε δοθεί σύμφωνα με τα αρχαία πρότυπα. Στο ερώτημα: «Ποιος είναι ο Δούλος που υποφέρει;» η Παλαιά Συναγωγή απάντησε «ο Μεσσίας» και η Αποστολική Εκκλησία «ο Κύριος Ιησούς Χριστός».

Ο Ίδιος ο Ιησούς φαίνεται να ήταν πεπεισμένος ότι Εκείνος ήταν ο Δούλος. Διακήρυξε ότι τα λόγια «και μετά ανόμων ελογίσθη» (Ησα. 53 {νγ) 12) επρόκειτο να εκπληρωθούν στο Πρόσωπό Του («Διότι σας λέγω, ότι έτι τούτο το γεγραμμένον πρέπει να εκτελεσθή εις εμέ, το “και μετά ανόμων ελογίσθη”˙ διότι τα περί εμού γεγραμμένα λαμβάνουσι τέλος» (Λουκ. 23 {κγ} 37). Μετά που διάβασε στη συναγωγή της Ναζαρέτ την προφητεία του Ησαΐα 62 (ξβ΄ 1-2) η οποία έλεγε: «Διά την Σιών δεν θέλω σιωπήσει, και διά την Ιερουσαλήμ δεν θέλω ησυχάσει, εωσού η δικαιοσύνη αυτής εξέλθη ως λάμψις, και η σωτηρία αυτής ως λαμπάς καιομένη [κ]αι θέλουσιν ιδεί τα έθνη την δικαιοσύνην σου, και πάντες οι βασιλείς την δόξαν σου˙ και θέλεις ονομασθή με νέον όνομα, το οποίον του Κυρίου το στόμα θέλει ονομάσει», ο Χριστός είπε: «…σήμερον επληρώθη η γραφή αύτη εις τα ώτα υμών» (Λουκ. 4 {δ} 21). Επίσης είναι σημαντική η απάντησή Του στους μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή σχετικώς: «Και αποκριθείς ο Ιησούς είπε προς αυτούς, Υπάγετε και απαγγείλατε προς τον Ιωάννην όσα είδετε και ηκούσατε, ότι τυφλοί αναβλέπουσι, χωλοί περιπατούσι, λεπροί καθαρίζονται, κωφοί ακούουσι, νεκροί εγείρονται, πτωχοί ευαγγελίζονται˙ και μακάριος είναι όστις δεν σκανδαλισθή εν εμοί» (Λουκ. 7 {ζ} 22).

Η Αποστολική Εκκλησία εκφράστηκε επί του θέματος με λόγια που δεν επιδέχονται αντίρρηση. Όπως μας πληροφορούν οι Πράξεις των Αποστόλων, ο Φίλιππος εξήγησε στον ευνούχο Αιθίοπα της βασίλισσας της Κανδάκης τη σημασία της προφητείας του Ησαΐα 53 (νγ) 7-8: «Το δε χωρίον της γραφής, το οποίον ανεγίγνωσκεν, ήτο τούτο, “Εφέρθη ως πρόβατον επί σφαγήν, και ως αρνίον έμπροσθεν του κείροντος αυτό άφωνον, ούτω δεν ανοίγει το στόμα αυτού. Εν τη ταπεινώσει αυτού αφηρέθη η κρίσις αυτού˙ την δε γενεάν αυτού τις θέλει διηγηθή; Διότι σηκόνεται από της γης η ζωή αυτού”» (Πράξ. 8 {η} 32-35). Στην επιστολή προς Εβραίους (9 {θ} 28) επίσης διαβάζουμε: «[Ο]ύτω και ο Χριστός, άπαξ προσφερθείς διά να σηκώση τας αμαρτίας πολλών, θέλει φανή εκ δευτέρου χωρίς αμαρτίας εις τους προσμένοντας αυτόν δια σωτηρίαν» (βλ. Ησα. 53 {νγ} 4-6). Και ακόμα σαφέστερα στην Πρώτη Επιστολή του Πέτρου, η οποία είναι ο απόηχος του 53 (νγ) κεφαλαίου του Ησαΐα και αναφέρεται στο Χριστό, διαβάζουμε: «…[Ό]στις “αμαρτίαν δεν έκαμεν, ουδέ ευρέθη δόλος εν τω στόματι αυτού.” Όστις λοιδορούμενος δεν αντελοιδόρει, πάσχων δεν ηπείλει, αλλά παρέδιδεν εαυτόν εις τον κρίνοντα δικαίως˙ όστις τας αμαρτίας ημών αυτός εβάστασεν εν τω σώματι αυτού επί του ξύλου, διά να ζήσωμεν εν τη δικαιοσύνη αποθανόντες κατά τας αμαρτίας˙ “με του οποίου την πληγήν ιατρεύθητε.” Διότι υπήρχετε “ως πρόβατα πλανώμενα˙” αλλά τώρα επεστράφητε εις τον ποιμένα και επίσκοπον των ψυχών σας» (Α Πέτρ. 2 {β} 22-25).

Η έρευνα που απαιτήθηκε γι’ αυτή τη μελέτη είναι εξαιρετικά δυσανάλογη με την έκτασή της. Μακάρι το ανεκτίμητο αυτό δοκίμιο να οδηγήσει πολλούς στην πίστη και την αφιέρωση στον Κύριο Ιησού Χριστό ο οποίος πραγματικά για την ανυπακοήμας λογχίστηκε, για τις παραβάσεις μας τραυματίστηκε και για τη σωτηρία μας έχυσε το αίμα Του.

Robert H. Pfeiffer Καθηγητής Hancock της εβραϊκής και άλλων γλωσσών της Ανατολής

Πανεπιστήμιο Χάρβαρτ

Κέμπριτζ, Μασσαχουσέττη, ΗΠΑ

                                                                ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η έρευνα που απαιτήθηκε γι’ αυτή τη μελέτη είναι δυσανάλογη της έκτασής της. Αναγνωρίζω με βαθιά ευγνωμοσύνη το χρέος μου απέναντι στο Robert Graves και τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Sir Godfrey R. Driver για τις ανεκτίμητες εισηγήσεις τους.

                                                                                                   Τη μελέτη αυτή την αφιερώνω στη Μάργκαρετ.

                                                                                                                                     F.A.A.

                                                                       ΕΙΣΑΓΩΓΗ

                                                                    W. Bell Dawson

Συνιστώ  την  προσεκτική  μελέτη αυτού του  Ερωτήματος σε όλους εκείνους  που πραγματικά ενδιαφέρονται να βρουν την     αλήθεια σχετικά με το πιο σοβαρό και πιο σπουδαίο από όλα τα θέματα το οποίο είναι και το αντικείμενο αυτής της εργασίας.

Επειδή μιλώ από τη σκοπιά των θετικών επιστημών, ο έπαινός μου δεν θα είχε τίποτε να προσφέρει στην επιστημονικότητα της σκέψης που συναντώ εδώ. Οι θετικές όμως επιστήμες ικανώνουν τον άνθρωπο να αξιολογεί τον ορθολογικό λογισμό και πάνω σ’ αυτή τη βάση δίνω και το «εύγε» μου. Γιατί η μικρή αυτή μελέτη ρίχνει φως στο μεγαλύτερο ηθικό πρόβλημα του Σύμπαντος, δηλαδή στο πώς γίνεται ένας δίκαιος Θεός να συγχωρεί τον αμαρτωλό. Η απάντηση δίνεται με την αναζήτηση της λύσης μέσα από την Αγία Γραφή.

Υπάρχουν πολλοί που καυχώνται ότι είναι ορθολογιστές και δεν δέχονται τίποτε που αντιτίθεται στη λογική. Γυρίζουν τις πλάτες τους στη θρησκεία, γιατί γνωρίζουν ότι με την πίστη αναγκάζεται να δεχτεί κανείς πολλά πράγματα τα οποία είναι αντίθετα με τη λογική. Όταν όμως πρόκειται για το κεντρικό ερώτημα με το οποίο ασχολείται αυτή η μελέτη, μπορούμε ποτέ να υποθέσουμε ότι ο Κριτής όλης της γης θα έκανε τίποτε που να αντιτίθεται στη λογική; Πού λοιπόν μπορεί να βρεθεί η απάντηση η οποία δεν θα ανέτρεπε τις ιδιότητες του Θεού; Γιατί Εκείνος, βέβαια, δεν μπορεί να παραμερίσει τη δικαιοσύνη Του έτσι ώστε το έλεός Του να καλύψει την αμαρτία. Η μόνη μας ελπίδα λοιπόν για να μάθουμε το πώς είναι δυνατό να συγχωρηθούμε είναι να εξετάσουμε προσεκτικά με ποιον τρόπο ο Ίδιος ο Θεός μάς έχει αποκαλύψει ότι μπορεί να γίνει αυτό˙ γιατί μόνο Εκείνος μπορεί να βρει τη Θαυμαστή Λύση.

Όλες οι ανθρώπινες φιλοσοφίες που εξηγούν την παρουσία της αμαρτίας και του κακού, καθώς και οι μέθοδοι τις οποίες εφευρίσκουν για να τα αντιμετωπίσουν, οδηγούν σε αδιέξοδο ή, σε τελευταία ανάλυση, στην ανατροπή αυτής της ίδιας της ηθικής. Είναι μάλλον ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης που είναι αντίθετος με τη λογική. Αλλά, όπως ο Ουρανός στέκει ψηλότερα από τη γη, έτσι και οι μέθοδοι και σκέψεις του Θεού στέκουν ψηλότερα από τις δικές μας.

Ας κοιτάξουμε λοιπόν την Αγία Γραφή να δούμε με ποιον τρόπο ο Θεός οδήγησε τον αρχαίο λαό Ισραήλ, μέσα από τη διδασκαλία περί θυσιών και τα λόγια των προφητών, να προετοιμάσει τη σκέψη του για να κατανοήσει το Δικό Του Σχέδιο Εξιλέωσης των αμαρτιών, προβάλλοντας έτσι την ανάγκη για μια πραγματική –σε αντίθεση με την απλά συμβολική– εκπλήρωση του Εξιλεωτικού Έργου στο Πρόσωπο του Μεσσία.

Αυτό ακριβώς είναι εκείνο το οποίο εκθέτει και εξηγεί μέσ’ απ’ την Αγία Γραφή αυτή η μελέτη. Καθώς αναφέρεται σε ένα ζήτημα που μας αφορά όλους γενικά, θα ήταν ευχής έργο να διαβαστεί με ειλικρινή και αληθινή καρδιά και με την επιθυμία να καταλάβουμε την αλήθεια.

W. Bell Dawson, M.A., D.Sc., F.R.S.C.

Πανεπιστήμιο McGill

Mοντρεάλ, Καναδά

Laureate της Ακαδημίας Επιστημών του Παρισιού

                                                                        ▪▪▪

Η εβραϊκή θρησκευτική ποίηση κατέχει την πρώτη θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία. Η ομορφιά, το βάθος και η ηθική της ανάταση είναι ασυναγώνιστα.

Το πεντηκοστό τρίτο (νγ) κεφάλαιο του Ησαΐα, που θεωρείται από πολλούς το σπουδαιότερο κεφάλαιο της Παλαιάς Διαθήκης, ζωγραφίζει με λέξεις επικού μεγαλείου την εικόνα του υποφέροντος Δούλου του Θεού.

Πουθενά αλλού στην Παλαιά Διαθήκη δεν υπάρχει πιο ζωντανό και συναραπαστικό δράμα από εκείνο που περιέχεται σ’ αυτό το το ποίημα. Μας γεμίζει δέος. Στη σημερινή κατάσταση της ανθρωπότητας το πνεύμα περνάει πολύ έντονη κρίση. Το έργο που έχει επιτελέσει αυτός ο «Δούλος» στην επίλυση του μεγαλύτερου προβλήματος που έχει ποτέ απασχολήσει τον άνθρωπο αποτελεί την πρόκληση των αιώνων.

Ι

52/13. «ΙΔΟΥ, ο δούλος μου θέλει ευοδωθή˙θέλει υψωθή, και δοξασθή, και αναβή υψηλά σφόδρα.

14. Καθώς πολλοί έμειναν εκστατικοί επί σε, τόσον ήτο το πρόσωπον αυτού άδοξον παρά παντός ανθρώπου,

και το είδος αυτού παρά των υιών των ανθρώπων!

15. Ούτω θέλει ραντίσει πολλά έθνη[1]˙ οι βασιλείς θέλουσι φράξει το στόμα αυτών επ’ αυτόν˙ διότι θέλουσιν ιδεί εκείνο, το οποίον δεν ελαλήθη προς αυτούς˙ και θέλουσι νοήσει εκείνο, το οποίον δεν ήκουσαν.

ΙΙ

53/1. Τις επίστευσεν εις το κήρυγμα ημών[2]; και ο βραχίων του Κυρίου[3] εις τίνα απεκαλύφθη;

2. Διότι ανέβη ενώπιον αυτού[4] ως τρυφερόν φυτόν, και ως ρίζα από ξηράς γης˙ δεν έχει είδος, ουδέ κάλλος˙

και είδομεν αυτόν, και δεν είχεν ωραιότητα ώστε να επιθυμώμεν αυτόν.

3. Καταπεφρονημένος και απερριμμένος υπό των ανθρώπων˙ άνθρωπος θλίψεων, και δόκιμος ασθενείας[5]˙

και ως άνθρωπος από του οποίου αποστρέφει τις το πρόσωπον,κατεφρονήθη, και ως ουδέν ελογίσθημεν αυτόν.

ΙΙΙ

4. Αυτός τωόντι τας ασθενείας ημών εβάστασε, και τας θλίψεις ημών επεφορτίσθη˙ ημείς δε ενομίσαμεν αυτόν τετραυματισμένον, πεπληγωμένον υπό Θεού, και τεταλαιπωρημένον.

5. Αλλ’ αυτός ετραυματίσθη διά τας παραβάσεις ημών, εταλαιπωρήθη διά τας ανομίας ημών˙ η τιμωρία, ήτις έφερε την ειρήνην ημών[6], ήτο επ’ αυτόν˙ και δια των πληγών αυτού ημείς ιάθημεν[7].

6. Πάντες ημείς επλανήθημεν ως πρόβατα˙ εστράφημεν έκαστος εις την οδόν αυτού˙και ο Κύριος έθεσεν επ’ αυτόν την ανομίαν πάντων ημών.

ΙV

7. Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος, αλλά δεν ήνοιξε το στόμα αυτού˙ εφέρθη ως αρνίον επί σφαγήν,

και ως πρόβατον έμπροσθεν του κείροντος αυτό άφωνον, ούτω δεν ήνοιξε το στόμα αυτού[8].

8. Aπό καταθλίψεως και κρίσεως[9] ανηρπάχθη˙ την δε γενεάν αυτού τις θέλει διηγηθή; διότι εσηκώθη από της γης των ζώντων˙ διά τας παραβάσεις του λαoύ μου[10] ετραυματίσθη[11].

9. Και ο τάφος[12] αυτού διωρίσθη μετά των κακούργων˙ πλην εις τον θάνατον αυτού εστάθη μετά του πλουσίου˙

διότι δεν έκαμεν ανομίαν, ουδέ ευρέθη δόλος εν τω στόματι αυτού.

V

10. Αλλ’ ο Κύριος ηθέλησε να βασανίση αυτόν˙ εταλαιπώρησεν αυτόν. Αφού όμως δώσης την ψυχήν αυτού προσφοράν περί αμαρτίας, θέλει ιδεί έκγονα[13], θέλει μακρύνει τας ημέρας αυτού, και το θέλημα του Κυρίου θέλει ευοδωθή εν τη χειρί αυτού.

11. Θέλει ιδεί τους καρπούς του πόνου της ψυχής αυτού, και θέλει χορτασθή[14]˙ ο δίκαιος δούλος μου θέλει δικαιώσει πολλούς διά της επιγνώσεως αυτού˙ διότι αυτός θέλει βαστάσει τας ανομίας αυτών.

12. Διά τούτο θέλω δώσει εις αυτόν μερίδα μετά των μεγάλων, και τους ισχυρούς θέλει μοιρασθή λάφυρον, διότι παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον, και μετά ανόμων ελογίσθη, και αυτός εβάστασε τας αμαρτίας πολλών, και θέλει μεσιτεύσει υπέρ των ανόμων»[15].

                                                                                ▪▪▪

Από την αρχή κιόλας τίθεται το δύσκολο ερώτημα, «Ποιος είναι αυτός ο Δούλος;» Δύο είναι οι κύριες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί από ειδικούς:

i) η θεωρία ότι εκπροσωπεί το λαό Ισραήλ

ii) η θεωρία ότι είναι ένα άγνωστο άτομο

                                                                                  A

                                                            Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ

                                                            1. Η συλλογική θεωρία

Τι εικόνα του Δούλου μάς δίνει το ποίημα που παραθέσαμε; Αυτό μπορούμε να το δούμε με την ανάλυση η οποία θα αποκαλύψει τα ουσιαστικά συστατικά στοιχεία της προφητείας.

1. Ο «Δούλος» της παραπάνω προφητείας έχει τα λεπτομερή χαρακτηριστικά μιας πραγματικής ανθρώπινης προσωπικότητας.

2. Είναι ένα αθώο θύμα. («…διότι δεν έκαμεν ανομίαν, ουδέ ευρέθη δόλος εν τω στόματι αυτού»˙ «…και μετά ανόμων ελογίσθη»).

3. Υπέφερε θεληματικά. («Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος»).

4. Υπέφερε αδιαμαρτύρητα και ταπεινά. Από υπακοή. («Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος, αλλά δεν ήνοιξε το στόμα αυτού˙ εφέρθη ως αρνίον επί σφαγήν, και ως πρόβατον έμπροσθεν του κείροντος αυτό άφωνον, ούτω δεν ήνοιξε το στόμα αυτού»).

5. Τα πάθη του τα υπέστη από αγάπη για τους αμαρτωλούς, περιλαμβανομένων και των σταυρωτών του οι οποίοι δεν συνειδητοποιούσαν τι έκαναν. («…ημείς δε ενομίσαμεν αυτόν τετραυματισμένον, πεπληγωμένον υπό Θεού, και τεταλαιπωρημένον». «Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος, αλλά δεν ήνοιξε το στόμα αυτού˙ εφέρθη ως αρνίον επί σφαγήν, και ως πρόβατον έμπροσθεν του κείροντος αυτό άφωνον, ούτω δεν ήνοιξε το στόμα αυτού». «…[Κ]αι θέλει μεσιτεύσει υπέρ των ανόμων»).

6. Τα πάθη του είναι αποτέλεσμα θεϊκής επιταγής και ο σκοπός τους είναι ταγμένος από το Θεό.

(«Αλλ’ ο Κύριος ηθέλησε να βασανίση αυτόν˙ εταλαιπώρησεν αυτόν. Αφού όμως δώσης την ψυχήν αυτού προσφοράν περί αμαρτίας, θέλει ιδεί έκγονα, θέλει μακρύνει τας ημέρας αυτού, και το θέλημα του Κυρίου θέλει ευωδοθή εν τη χειρί αυτού»).

7. Υπέφερε στη θέση άλλων –τη δική μας–, άρα τα πάθη Του ήταν για χάρη εκείνων τους οποίους αντιπροσώπευε.

(«…τας ασθενείας ημών εβάστασε, και τας θλίψεις ημών επεφορτίσθη»˙ «…ετραυματίσθη διά τας παραβάσεις ημών, εταλαιπωρήθη διά τας ανομίας ημών»˙ «…ο Κύριος έθεσεν επ’ αυτόν την ανομίαν πάντων ημών». «[Δ]ιά τας παραβάσεις του λαού μου ετραυματίσθη», «…ο Κύριος ηθέλησε να βασανίση αυτόν»˙ «…διότι παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον»).

8. Τα πάθη του είναι λυτρωτικής και πνευματικής φύσης. («…η τιμωρία, ήτις έφερε την ειρήνην ημών, ήτο επ’ αυτόν˙ και διά των πληγών αυτού ημείς ιάθημεν». «[Δ]ιότι αυτός θέλει βαστάσει τας ανομίας αυτών»).

9. Τα πάθη του καταλήγουν στο θάνατο. («[Δ]ιότι εσηκώθη από της γης των ζώντων»˙ «[ο Κύριος] εταλαιπώρησεν αυτόν». «[Δ]ιότι παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον…»).

10. Ο θάνατός του ακολουθείται από την Ανάσταση. («…θέλει ιδεί έκγονα, θέλει μακρύνει τας ημέρας αυτού», «[θ]έλει ιδεί τους καρπούς του πόνου της ψυχής αυτού, και θέλει χορτασθή˙ ο δίκαιος δούλος μου θέλει δικαιώσει πολλούς διά της επιγνώσεως αυτού˙ διότι αυτός θέλει βαστάσει τας ανομίας αυτών»).

11. Το λυτρωτικό του έργο οδηγεί τους πλανημένους σε ομολογία και μετάνοια. («Αυτός τωόντι τας ασθενείας ημών εβάστασε, και τας θλίψεις ημών επεφορτίσθη˙ ημείς δε ενομίσαμεν αυτόν τετραυματισμένον, πεπληγωμένον υπό Θεού, και τεταλαιπωρημένον. Αλλ’ αυτός ετραυματίσθη διά τας παραβάσεις ημών, εταλαιπωρήθη διά τας ανομίας ημών˙ η τιμωρία, ήτις έφερε την ειρήνην ημών, ήτο επ’ αυτόν˙ και διά των πληγών αυτού ημείς ιάθημεν. Πάντες ημείς επλανήθημεν ως πρόβατα˙ εστράφημεν έκαστος εις την οδόν αυτού˙ και ο Κύριος έθεσεν επ’ αυτόν την ανομίαν πάντων ημών»).

12. Το λυτρωτικό του έργο στο οποίο τα πάθη, ο εξευτελισμός και ο θάνατος κατέχουν την πρώτη θέση, εγκαινιάζει μια ζωή ανυπέρβλητου θριάμβου. («ΙΔΟΥ, ο δούλος μου θέλει ευωδοθή˙ θέλει υψωθή, και δοξασθή, και αναβή υψηλά σφόδρα». «Ούτω θέλει ραντίσει πολλά έθνη˙ οι βασιλείς θέλουσι φράξει το στόμα αυτών επ’ αυτόν»˙ «[δ]ιά τούτο θέλω δώσει εις αυτόν μερίδα μετά των μεγάλων, και τους ισχυρούς θέλει μοιρασθή λάφυρον…»

▪▪▪

Είναι άραγε δυνατό να θεωρηθεί ότι αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ταιριάζουν στο λαό Ισραήλ –τον ιστορικό, τον πνευματικό ή τον ιδεατό;

(I) Θα μπορούσε αυτό να είναι μια προσωποποίηση του Ισραήλ στον ποιητικό λόγο χωρίς να γίνεται πουθενά υπαινιγμός για τον αλληγορικό του χαρακτήρα;

Στην Αγία Γραφή δεν υπάρχει άλλη περίπτωση που σ’ ένα μακρόπνοο κείμενο να διατηρείται η προσωποποίηση χωρίς κανέναν υπαινιγμό για το πρόσωπο. Αντίθετα, σε κάθε αλληγορικό κείμενο οι υπαινιγμοί είναι εμφανείς. Ακόμα κι ένας τόσο φιλελεύθερος επιστήμονας σαν τον Bernhard Duhm λέει:

«Εδώ ο δούλος του Γιαχβέ είναι ακόμα πιο εξατομικευμένος από ό,τι στα άλλα άσματα [του Δούλου] και το να ερμηνεύσουμε το πρόσωπό του ως το λαό Ισραήλ –είτε τον ιστορικό είτε τον ιδεατό– είναι τελείως παράλογο»[16].

(ΙΙ) Ήταν ο Ισραήλ, ως  λαός, ένα αθώο θύμα;

Τα λόγια στο εδάφιο 8 «διά τας παραβάσεις του λαού μου ετραυματίσθη» κάνουν την εφαρμογή της έννοιας «Δούλος» στο λαό Ισραήλ απαράδεκτη δεδομένου ότι το «του λαού μου» καθαρά αναφέρεται στον Ισραήλ οπότε, αν ο Δούλος είναι ο ιστορικός Ισραήλ, τότε πώς γίνεται να τραυματιστεί για χάρη του Ισραήλ;

Στον Ησαΐα (κεφ. 1 {α} 4) ο προφήτης χαρακτηρίζει το λαό Ισραήλ ως «έθνος αμαρτωλόν», «λα[όν] πεφορτωμέν[ον] ανομίαν, σπέρμα κακοποιών», ενώ στο 42 (μβ) κεφάλαιο λέει ότι η ταλαιπωρία του Ισραήλ είναι αποτέλεσμα της κρίσης του Θεού για τις αμαρτίες του έθνους. Στην εβραϊκή συναγωγή το τελετουργικό των Μεγάλων Θρησκευτικών Εορτών περιλαμβάνει και την εξής ομολογία: «Εξαιτίας των αμαρτιών μας εξοριστήκαμε από την πατρίδα μας».

(III) Ήταν θεληματικά τα πάθη του Ισραήλ;

Οι Εβραίοι ουδέποτε πήγαν εξορία θεληματικά. Η κάθε εξορία τους ήταν αποτέλεσμα μιας ταπεινωτικής εθνικής ήττας.

(ΙV) Υπέφερε ο Ισραήλ σιωπηλά και χωρίς να φέρει αντίσταση;

Ο George Adam Smith σωστά παρατηρεί:

«Στην Παλαιά Διαθήκη το να υποφέρει κανείς σιωπηρά είναι κάτι το παράδοξο, το ολότελα ξένο. Καμία άλλη προσωπικότητα της Παλαιάς Διαθήκης δεν δέχτηκε τον πόνο σιωπηρά. Αντέδρασε με έναν από τους εξής δύο τρόπους: τύψεις και ενοχή απέναντι του Θεού ή διαμαρτυρία κατά του Θεού. Στην Παλαιά Διαθήκη το θύμα πάντοτε ή νιώθει τύψεις και εξομολογείται την ενοχή του στο Θεό ή –όταν δεν νιώθει ένοχο– ζητάει από το Θεό το λόγο»[17].

Δεν είχε ακόμα προλάβει να ελευθερωθεί από το ζυγό των Αιγυπτίων ο Ισραήλ, όταν επαναστάτησε κατά των στερήσεων στην έρημο[18]. Ύψωσε τη φωνή του διαμαρτυρόμενος: «Η οδός μου είναι κεκρυμμένη από του Κυρίου, και η κρίσις μου παραμελείται υπό του Θεού μου;» (Ησα. 40 {μ}  27). Ακόμα και προσωπικότητες σαν τον Ιώβ, το Δαβίδ, τον Ηλία και τον Ιερεμία υπέκυψαν στον πειρασμό να παραπονούνται οικτρά για τη μοίρα τους. Στην πολιορκία της Ιερουσαλήμ από τον Τίτο το 70 μ.Χ. οι Εβραίοι αντιστάθηκαν με τον πεισματικότερο τρόπο στην ιστορία. Κατά καιρούς δε ο εβραϊκός λαός επαναστάτησε εναντίον των κατακτητών του –Περσών, Συρίων, Ρωμαίων και Μωαμεθανών.

(V) Από αγάπη υπέφερε ο Ισραήλ;

Αφού τα πάθη του Ισραήλ δεν ήταν ούτε χωρίς φταίξιμο, ούτε θεληματικά, ούτε σιωπηρά, δεν ήταν πάθη που τα υπέφερε «από αγάπη».

(VI)  Ήταν θεϊκή επιταγή να υποφέρει ο Ισραήλ;

Τα πάθη του Ισραήλ ήταν η φυσική συνέπεια των παραβάσεών του και όχι το αποτέλεσμα θεϊκού σχεδιασμού και θείας αγάπης. Στο Δευτερονόμιο (28 {κη} 62-68) διαβάζουμε:

«Και θέλετε εναπολειφθή ολιγοστοί τον αριθμόν, ενώ ήσθε ως τα άστρα του ουρανού κατά το πλήθος˙ διότι δεν υπήκουσας εις την φωνήν Κυρίου του Θεού σου. Και καθώς ο Κύριος ευφράνθη εις εσάς εις το να σας αγαθοποιή και να σας πληθύνη, ούτω θέλει ευφρανθή Κύριος εις εσάς εις το να σας εξαλείψη, και να σας μηδενώση˙ και θέλετε αρπαχθή από της γης, όπου υπάγετε να κληρονομήσητε αυτήν. Και θέλει σε διασπείρει ο Κύριος εις πάντα τα έθνη, απ’ άκρου της γης έως άκρου της γης˙ και θέλετε λατρεύσει εκεί άλλους θεούς, τους οποίους δεν εγνώρισας, συ, ουδέ οι πατέρες σου, ξύλα και λίθους. Αλλά και εν τω μέσω των εθνών τούτων δεν θέλεις ευρεί ανάπαυσιν, ουδέ θέλει έχει στάσιν το ίχνος του ποδός σου˙ αλλά θέλει σοι δώσει ο Κύριος εκεί καρδίαν τρέμουσαν, και μαραινομένους οφθαλμούς, και τηκομένην ψυχήν. Και η ζωή σου θέλει είσθαι κρεμαμένη ενώπιόν σου˙ και θέλεις φοβείσθαι νύκτα και ημέραν, και δεν θέλεις πιστεύει εις την ζωήν σου. Το πρωί θέλεις ειπεί, Είθε να ήτο εσπέρα! και την εσπέραν θέλεις ειπεί, Είθε να ήτο πρωί! διά τον φόβον της καρδίας σου, τον οποίον θέλεις φοβείσθαι, και διά τα θεάματα των οφθαλμών σου, τα οποία θέλεις βλέπει.       Και θέλει σε επαναφέρει ο Κύριος εις την Αίγυπτον με πλοία, από της οδού περί της οποίας σοι είπα, Δεν θέλεις πλέον ιδεί αυτήν άλλην φοράν˙ και θέλετε πωλείσθαι εκεί εις τους εχθρούς σας ως δούλοι και δούλαι, και δεν θέλει είσθαι ο αγοράζων».

Και στον Ησαΐα (40 {μ} 2β) αναφέρεται το εξής σχετικά με την Ιερουσαλήμ:

«…Ότι ο καιρός της ταπεινώσεως αυτής επληρώθη, ότι η ανομία αυτής συνεχωρήθη˙ διότι έλαβεν εκ της χειρός Κυρίου διπλάσιον διά πάσας τας αμαρτίας αυτής».

(VII) Για λογαριασμό άλλων εθνών υπέφερε ο Ισραήλ;

Πουθενά στην Παλαιά Διαθήκη ή στη ραβινική βιβλιογραφία του πρώτου καιρού δεν υπάρχει επιβεβαίωση γι’ αυτό το ζήτημα. Εντούτοις το να υποφέρει κάποιος για λογαριασμό άλλου είναι μια έννοια χαρακτηριστική αυτού του κεφαλαίου και αναφέρεται τουλάχιστον είκοσι τρεις φορές σε εννέα από τα δώδεκα εδάφιά του.

3. …άνθρωπος θλίψεων, και δόκιμος ασθενείας.

4.  …[α]υτός τωόντι τας ασθενείας ημών εβάστασε,

και τας θλίψεις ημών επεφορτίσθη.

5. …[α]λλ’ αυτός ετραυματίσθη διά τας παραβάσεις ημών,

εταλαιπωρήθη διά τας ανομίας ημών˙

η τιμωρία, ήτις έφερε την ειρήνην ημών, ήτο επ’ αυτόν˙

και διά των πληγών αυτού ημείς ιάθημεν.

6. …και ο Κύριος έθεσεν επ’ αυτόν

την ανομίαν πάντων ημών.

7. Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος,

Αλλά δεν ήνοιξε το στόμα αυτού∙

εφέρθη ως αρνίον επί σφαγήν,

και ως πρόβατον ενώπιον του κείροντος αυτό άφωνον…

8. …διότι εσηκώθη από της γης των ζώντων˙

διά τας παραβάσεις του λαού μου ετραυματίσθη.

10.  [α]λλ’ ο Κύριος ηθέλησε να βασανίση αυτόν˙ εταλαιπώρησεν αυτόν.

Αφού όμως δώσης την ψυχήν αυτού προσφοράν περί αμαρτίας…

11. …διότι αυτός θέλει βαστάσει τας ανομίας αυτών.

12….διότι παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον,

και μετά ανόμων ελογίσθη,

και αυτός εβάστασε τας αμαρτίας πολλών».

(VIII)  Τα πάθη του Ισραήλ έφεραν λύτρωση στον κόσμο;

Η ανθρώπινη αμαρτία είναι πολύ βαριά σε σύγκριση με την υπέροχη αγιοσύνη του Θεού για να μπορεί ο άνθρωπος από μόνος του να λυτρώσει τον εαυτό του –πολύ δε περισσότερο άλλους. Η Αγία Γραφή δεν διδάσκει πουθενά ότι ο Ισραήλ θα λυτρωθεί μέσ’ απ’ τα δικά του παθήματα, πολύ δε περισσότερο ότι θα λυτρώσει άλλους λαούς, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για λύτρωση από τη δύναμη της αμαρτίας. Ούτε αναφέρει ότι μερικοί δίκαιοι άνθρωποι θα λυτρώσουν τον Ισραήλ ή άλλα έθνη[19]. Τα πάθη του Ισραήλ όχι μόνο δεν δικαιώνουν τους δυνάστες του, αλλά, όπως δείχνει και η ιστορία, οδηγούν στην τιμωρία τους. Το παράδειγμα της Ναζιστικής Γερμανίας είναι χαρακτηριστικό επί του προκειμένου. Δεδομένου ότι ο Ισραήλ δεν υπέφερε ποτέ θεληματικά, τα παθήματα του Ισραήλ δεν θα μπορούσαν να έχουν εσωτερική ηθική αξία ή λυτρωτική δύναμη.

(IX) Κατέληξαν σε θάνατο τα πάθη του Ισραήλ;

Είτε πρόκειται για τον ιστορικό είτε για τον ιδεατό Ισραήλ, η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι οριστικά αρνητική. Μερικοί βλέπουν στην εξορία την προσωπογραφία του θανάτου, αλλ’ αυτό δεν μπορεί να υποστηριχτεί γιατί, αντιθέτως, η εξορία λειτούργησε ως εξαγνιστική δύναμη ισχυροποιώντας τη μονοθεϊστική πίστη των Εβραίων και το ζήλο τους για το Θεό. Ο εβραϊκός λαός αποτελεί εντυπωσιακή εξαίρεση στη συνηθισμένη πορεία ανάπτυξης και παρακμής των εθνών. Όλα τα έθνη που έπαιξαν κάποιο ρόλο στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης την ίδια εποχή με τον Ισραήλ έχουν προ πολλού βυθιστεί στη λησμονιά. Η επιβίωση του εβραϊκού λαού είναι μοναδική και δεν ακολουθεί τους βασικούς νόμους που διέπουν την ιστορία των λαών. Παρόλη την εξορία, τη διασπορά, τις απόπειρες να τον αφομοιώσουν διά της βίας, τους εναντίον του διωγμούς, παρόλη τη φιλελεύθερη και ανεκτική απέναντί του συμπεριφορά –κάτι που συχνά είναι παράγων πιο διαλυτικός από την καταδίωξη– ο Ισραήλ εξακολουθεί να διατηρεί τη φυλετική του ιδιαιτερότητα.

(X) Γνώρισε ανάσταση ο λαός του Ισραήλ;

Αφού ούτε ο ιστορικός ούτε ο ιδεατός Ισραήλ πέθανε, συνεπώς ούτε και αναστήθηκε σαν έθνος

(XI) Οδήγησαν τα πάθη του Ισραήλ σε ηθική αναγέννηση των εθνών και τα έφεραν σε γονυκλισία και σε ομολογία της αμαρτίας τους;

Η παγκόσμια ιστορία δίνει αρνητική απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Δια μέσου των αιώνων τα έθνη που καταπίεσαν το λαό Ισραήλ ουδέποτε πήραν τη θέση που περιγράφεται σ’ αυτό το κεφάλαιο, δηλαδή τη θέση της ομολογίας και της μετάνοιας.

(XII) Οδήγησαν τα πάθη του Ισραήλ σε ψυχική ανάταση;

Ακόμα και αν θεωρήσουμε την εξορία ως προσωποποίηση του θανάτου, η αποκατάσταση που ακολούθησε δεν ανύψωσε τον Ισραήλ από το επίπεδο της εξαιρετικής ταπείνωσης σε επίπεδο εξαιρετικής ανύψωσης. Ούτε κέρδισε ο Ισραήλ πολλούς οπαδούς από τα έθνη. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ιεραποστολικός ζήλος των Εβραίων σβήστηκε τα πρώτα χρόνια της χριστιανοσύνης, όταν το ενδιαφέρον τους να κερδίσουν ψυχές μεταξύ των απίστων χάθηκε. Το παράδειγμα των αρχαίων Χαζάρων, οι οποίοι κατείχαν διακεκριμένη θέση μεταξύ των υποδεέστερων εξουσιών του βυζαντινού πολιτικού συστήματος, ήταν η εξαίρεση. Όταν απέλασαν τους Εβραίους από την Κωνσταντινούπολη, εκείνοι συνέχισαν το ιεραποστολικό τους έργο με τους Χαζάρους και κατόρθωσαν να τους προσηλυτίσουν (γύρω στο 740 μ.Χ.).

Για να μπορούσε να θεωρηθεί ο Ισραήλ ότι ανταποκρίνεται στην προφητική εικόνα ενός έθνους με υπεροχή («θέλει ευωδοθή˙ θέλει υψωθή, και δοξασθή, και αναβή υψηλά σφόδρα…οι βασιλείς θέλουσι φράξει το στόμα αυτών επ’ αυτόν»), θα έπρεπε να συμβαίνουν τρία πράγματα:

α. Πρώτον, ο Ισραήλ θα έπρεπε με τη θέλησή του να είχε ζητήσει να εξιλεωθεί –μια εξιλέωση αποδεκτή από τους ανθρώπους και το Θεό– φέρνοντας έτσι στον κόσμο τη λύτρωση.

β. Δεύτερον, σαν αποτέλεσμα αυτής της εξιλέωσης («διότι παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον»), Ο Ισραήλ θα έπρεπε να είχε φτάσει στο απόγειο δύναμης και δόξας στον κόσμο.

γ. Τρίτον, ο Ισραήλ θα έπρεπε να είχε μεσιτεύσει υπέρ των παραβατών.

Κανένα όμως από τα τρία δεν αληθεύει για τον Ισραήλ –είτε τον ιστορικό, είτε τον πνευματικό, είτε τον ιδεατό.

Η πρώτη θεωρία που υποστηρίζει ότι ο λαός του Ισραήλ είναι η προσωποποίηση του Δούλου του Θεού έχει περαιτέρω και άλλα τρωτά. Μας αναγκάζει να δεχτούμε τις εξής ερμηνείες: Ότι τα εδάφια 1-10 αναφέρονται στα άπιστα έθνη˙ ότι ο θάνατος του Δούλου του Θεού εκφράζεται συμβολικά με την εξορία, με το τέλος της εθνικής αυθυπαρξίας των Εβραίων˙ και τέλος ότι η ανάσταση ειναι μια συμβολική προφητεία της αποκατάστασης του Ισραήλ η οποία θα πραγματοποιηθεί μετά τη μεταστροφή των ειδωλολατρών. Το αξεπέραστο εμπόδιο σ’ αυτές τις ερμηνείες βρίσκεται στην ανάγκη να υποθέσουμε ότι στα εδάφια 1-10 είναι τα άπιστα έθνη που μιλούν. Όμως κανένας Εβραίος προφήτης δεν θα παρουσίαζε τους άπιστους ως εκφραστές τέτοιων υπέροχων και απαράμιλλων σκέψεων και τοποθετήσεων σαν αυτές που περιγράφονται σ’ αυτό το κείμενο. Ο Hugo Gressmann λέει τα εξής:

«Ένα άσμα μετάνοιας στα χείλη των απίστων είναι κάτι το τελείως απίθανο. Η Παλαιά Διαθήκη δεν έχει ανάλογα παραδείγματα»[20].

Η άποψη ότι ο Δούλος του Θεού αναφέρεται στο πνευματικό στοιχείο του εβραϊκού λαού συναντά ακόμα περισσότερα ανάλογα εμπόδια. Μπορεί να υποστηριχτεί ότι είναι οι πνευματικοί Ισραηλίτες οι οποίοι υπέφεραν περισσότερο στην εξορία και ότι αυτοί πάσχιζαν να φέρουν το έθνος σε μετάνοια και να διαδώσουν το Λόγο του Θεού μεταξύ των απίστων. Αυτοί μάλιστα μπορεί και να διώκονταν από τους άλλους Εβραίους τα χρόνια της εξορίας. Είναι όμως δύσκολο να γίνει πιστευτό ότι τα χρόνια της εξορίας υπήρχε τέτοια διαφοροποίηση μεταξύ μαζών και πνευματικού υπόλοιπου του εβραϊκού λαού ώστε να δικαιολογείται η χρησιμοποίηση αυτής της γλώσσας. Μολονότι συνειδητοποιούσαν ότι η εθνική τραγωδία τους ξεκινούσε από την αμαρτία του λαού, δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να δικαιολογεί την άποψη ότι εκείνοι αποτελούσαν το ειδικό αντικείμενο της θεϊκής οργής. Οι ευσεβείς Εβραίοι δεν υπέφεραν για χάρη του έθνους αλλά μαζί με το έθνος. Για το Δούλο του Θεού όμως η Αγία Γραφή λέει ότι «παρέδωκε την ψυχήν αυτού εις θάνατον». Ο πνευματικός Ισραήλ, ωστόσο, δεν πέθανε στην εξορία.

Τέλος, η άποψη ότι ο Δούλος είναι η προσωποποίηση του ιδεατού Ισραήλ, ο οποίος τώρα υπάρχει μόνο μέσα στο Θεϊκό Νου και στα Θεϊκά Σχέδια ενώ η πραγματοποίησή του ανήκει σε μελλοντικό χρόνο, δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες. Στο προφητικό κείμενο ο ιστορικός Ισραήλ περιγράφεται ρεαλιστικά, με όλα του τα ελαττώματα και με τη μεγαλύτερη αμαρτία του: την απόρριψη του Δούλου του Θεού, του Λυτρωτή. Θα ήταν ποτέ δυνατό ο ιδεατός Ισραήλ να ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά χαμηλής κοινωνικής καταγωγής, άθλιας εμφάνισης και γενικά αποκρουστικότητας; Μπορεί ο ιδεατός Ισραήλ να υποφέρει και να πεθάνει για χάρη του ιστορικού Ισραήλ και μετά να αναστηθεί;

Σε άλλα όμως χωρία σχετικά με το «Δούλο του Θεού»[21] ο Ισραήλ δεν είναι εκείνος που αναφέρεται με το όνομα «Δούλος»; Αυτό είναι σωστό, αλλά στα συγκεκριμένα χωρία της προφητείας του Ησαΐα (52 {νβ} 13 – 53 {νγ} 12) η προσωπικότητα του «Δούλου» είναι πολύ διαφορετικής υφής από κείνη του Ισραήλ ως Δούλου, τόσο που στη μεγαλοσύνη της ξεπερνάει κάθε άλλη στην Παλαιά Διαθήκη.

Έτσι τα πάθη παίρνουν εδώ μια καινούργια χροιά και σημαίνουν αναγκαιότητα, σκοπό και αξία. Η σχέση του Ισραήλ με το Θεό διακόπηκε όταν το έθνος απίστησε[22]. Ο όρος «Δούλος του Θεού», ο οποίος αρχικά ταυτιζόταν με το έθνος του Ισραήλ, με το να ξεπεράσει τα προηγούμενα εθνικά του όρια, συνδέθηκε με το Πρόσωπο και το Έργο του Μεσσία που ανέλαβε την αποστολή στην οποία τόσο ατιμωτικά απέτυχε ο λαός του Ισραήλ. Συνεπώς, σε πολλά χωρία[23] η εφαρμογή του όρου «Δούλος του Θεού» στον Ισραήλ είναι απαράδεκτη επειδή σ’ αυτά ο Δούλος διαφέρει από το λαό Ισραήλ, γιατί έχει να εκπληρώσει μία αποστολή: να συγκεντρώσει το λαό Ισραήλ και να χρησιμεύσει ως φως σε όλο τον κόσμο.

Είναι σημαντικό ότι στη συναγωγή των Εβραίων, όταν διαβάζουν από τις προφητείες, πάντοτε παραλείπεται το εδάφιο 13 από το 52 (νβ) κεφάλαιο του Ησαΐα καθώς και ολόκληρο το 53 (νγ) κεφάλαιο του Ησαΐα ενώ διαβάζονται τα χωρία που προηγούνται ή ακολουθούν.

Αν οι ηγέτες του σύγχρονου εβραϊσμού πιστεύουν ότι αυτό το κεφάλαιο περιγράφει το λαό Ισραήλ, γιατί δεν το διαβάζουν δημοσία; Σε ένα μνημόσυνο για Εβραίους που βρήκαν το θάνατο σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Τρεμπλίνκα ή σε μια απεγνωσμένη μάχη στο γκέτο της Βαρσοβίας, τι θα ήταν πιο παρηγορητικό από την υπόσχεση του Θεού «ο δίκαιος δούλος μου θέλει δικαιώσει πολλούς διά της επιγνώσεως αυτού˙ διότι αυτός θέλει βαστάσει τας ανομίας αυτών»; Στους χιλιάδες που πενθούν για το χαμό των συγγενών τους στη Ναζιστική παραφροσύνη, πόσο παρηγορητική θα ήταν η διαβεβαίωση ότι οι αγαπημένοι τους πέθαναν σε εκτέλεση ενός Λυτρωτικού Σχεδίου!

                                                             2. Η ατομική θεωρία

Μερικοί επιστήμονες που υποστηρίζουν την ατομική θεωρία πιστεύουν ότι ο «Δούλος» είναι ένας λεπρός ή ένας μάρτυρας. Κανένας λεπρός όμως δεν θα μπορούσε να είναι η ζωή που θυσιάζεται –κάτι που τόσο καθαρά περιγράφεται σ’ αυτό το χωρίο– αφού ως και τα ζώα που προσκομίζονταν στο Ναό για θυσία έπρεπε να είναι αψεγάδιαστα. Και πώς θα μπορούσαν οι φράσεις «από καταθλίψεως και θλίψεως ανηρπάχθη» (νγ 8α) –που  υπονοούν κατάδικο– και «διότι δεν έκαμεν ανομίαν, ουδέ ευρέθη δόλος εν τω στόματι αυτού» (53 {νγ} 9γ και 9δ) –που υποδηλώνουν δικαστική πλάνη– καθώς και το «διότι εσηκώθη από της γης των ζώντων» (8γ) –που η χρησιμοποιούμενη στο εβραϊκο κείμενο ιδιωματική φράση δηλώνει βίαιο θάνατο– να αναφέρονται σε ένα λεπρό;

Επίσης, πού αλλού στην ιστορία γίνεται γραπτή μνεία αυτού του λεπρού; Άλλοι πάλι στο κομμάτι αυτό βλέπουν την προσωποποίηση ενός μάρτυρα, όπως ο Ιερεμίας ή ο Ησαΐας. Τέτοια όμως ανύψωση ενός ευσεβούς ανθρώπου, και ιδιαίτερα που ο θάνατός του θα οδηγούσε στη λύτρωση όλου του μη εβραϊκού κόσμου, είναι ιδέα ξένη προς την Παλαιά Διαθήκη όπου άδικα θα έψαχνε κανείς για το εγκώμιο ακόμα και των πιο μεγάλων ηρώων του Ισραήλ –ενός Αβραάμ, ενός Ιωσήφ, ενός Μωυσή, ή ενός Δαβίδ.

Σοβαρά επιχειρήματα έχουν διατυπωθεί υπέρ της άποψης ότι ο «Δούλος» είναι ο Μεσσίας. Όπως φαίνεται και από τα γραπτά των ραβίνων, περιλαμβανομένων και των προσευχών που λέγονται στη συναγωγή, η Παλαιά Συναγωγή γνώριζε το γεγονός  ότι ο προφήτης μιλάει εδώ για ένα πρόσωπο υπερβατικής επιρροής το οποίο ηθικά και πνευματικά στέκει πάνω από όλα τα άλλα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης και δεχόταν ότι αυτό το κείμενο αναφέρεται στο Μεσσία.

Ο August Wünsche στο βιβλίο του Die Leiden des Messias (Τα Πάθη του Μεσσία) έκανε μια συστηματική συλλογή αποσπασμάτων αρχαίων ραβινικών κειμένων απ’ όπου βγαίνει το συμπέρασμα ότι η έννοια του Μεσσία ο οποίος υποφέρει δεν ήταν καθόλου άγνωστη στην Παλαιά Συναγωγή[24].

Ο διαπρεπής επιστήμονας Emil Schürer καταλήγει σε παρόμοιο συμπέρασμα:

«Είναι αναμφισβήτητο ότι το 2^ο αιώνα μ.Χ., τουλάχιστον σε ορισμένους εβραϊκούς κύκλους, ήταν εξοικειωμένοι με την έννοια του Μεσσία ο οποίος επρόκειτο να υποφέρει –και να υποφέρει για χάρη άλλων– για την ανθρώπινη αμαρτία. Η εικόνα που δίνει ο  Justin δείχνει καθαρά ότι οι Εβραίοι επιστήμονες, εξαιτίας των συζητήσεων που είχαν με τους χριστιανούς, είχαν αναγκαστεί να κάνουν αυτή την παραχώρηση. Έτσι, ο Μεσσίας αντιμετωπιζόταν κάτω από το φως μιας έννοιας η οποία ήταν γνωστή στο ραβινικό ιουδαϊσμό –ότι δηλαδή ο δίκαιος δεν ήταν απλά ο τηρητής όλων των νόμων αλλά κι εκείνος που, με τα πάθη του, εξιλεώνεται επίσης και για αμαρτίες τις οποίες μπορεί να έχει κάνει και ότι από το επιπλέον κομμάτι των παθών του δικαίου μπορεί να ωφελούνται και άλλοι»[25].

Το Ταργκούμ (Mετάφραση) Γιονατάν του 1^ου αιώνα, που είναι μια παράφραση των προφητειών αυτών αναγνωρισμένη στη Βαβυλωνία από τον 3^ο κιόλας αιώνα και η οποία γενικά αναγνωρίστηκε σαν αυθεντία στην αρχαιότητα έναν αιώνα αργότερα, ανοίγει το ποίημα ως εξής:

«Ιδού! Ο Δούλος μου, ο Μεσσίας, θα ευημερήσει».

Εξαιτίας όμως τροποποιήσεων που έγιναν αργότερα, το κείμενο αυτό περιέχει φοβερές αντιφάσεις, διότι αποδίδει ορισμένα μόνο χωρία της Γραφής (για τη δόξα) στο Μεσσία, ενώ τα άλλα (για τα πάθη) στο λαό Ισραήλ. Εντούτοις δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ότι ο Μεσσίας δίνει τη ζωή Του για τη λύτρωση του Ισραήλ.

Στο Μιντράς (Σχόλιο των Γραφών) Koέν ο προφήτης Ηλίας παρηγορεί το Μεσσία ως εξής:

«Υπόμεινε τα πάθη και την τιμωρία του Κυρίου Σου με τα οποία σε τιμωρεί για τις αμαρτίες του Ισραήλ, όπως είναι γραμμένο (‘Αλλ’ αυτός ετραυματίσθη διά τας παραβάσεις ημών, εταλαιπωρήθη διά τας ανομίας ημών’), μέχρις ότου έρθει το τέλος»[26]. 

Στο Μιντράς (Σχόλιο) Ραμπά του Pαβίνου Μοσέ Χα’νταρσάν αναφέρεται το εξής:

«Αμέσως ο Άγιος, ευλογημένο το όνομά Του, άρχισε να θέτει στο Μεσσία αυτούς τους όρους: «Μεσσία, δικέ Μου Δίκαιε, οι αμαρτίες εκείνων που είναι καλυμμένοι από Σένα θα σε φέρουν κάτω από σκληρό ζυγό: τα μάτια Σου δεν θα δουν φως∙ τ’ αυτιά Σου θ’ ακούσουν πολλές κατηγορίες από τα έθνη του κόσμου∙ τα ρουθούνια Σου θα μυρίζουν αποσύνθεση∙ το στόμα Σου θα γεύεται πικρία∙ η γλώσσα Σου θα κολλήσει στον ουρανίσκο Σου∙ το δέρμα Σου θα ζαρώσει πάνω στα κόκκαλά Σου και η ψυχή Σου θα εξασθενήσει από τη λύπη τη βαθιά και το στεναγμό. Αν δέχεσαι να το πάρεις αυτό επάνω Σου, έχει καλώς· αν όχι, θα τις εξαφανίσω τις γενεές τώρα κιόλας». Κι Εκείνος απάντησε: «Κύριε του Σύμπαντος, με χαρά παίρνω επάνω μου αυτά τα πάθη…». Και αμέσως ο Μεσσίας φορτώθηκε επάνω Του «τα πάθη της αγάπης με τη θέλησή Του, όπως είναι γραμμένο, “Αυτός ήτο κατατεθλιμμένος και βεβασανισμένος”» (Ησαΐας 53 {νγ} 7)[27].

Ένα άλλο Μιντράς (Σχόλιο) αναφέρει ότι στη Μεσσιανική εποχή οι πατριάρχες θα πουν στο Μεσσία:

«Εφραΐμ, Μεσσία, Εσύ που είσαι η δικαιοσύνη μας, παρόλο που εμείς είμαστε οι πρόγονοί Σου, Εσύ είσαι καλύτερος από μας, γιατί Εσύ πήρες επάνω Σου τις αμαρτίες μας και τις αμαρτίες των παιδιών μας∙ έχεις περάσει τόσα πολλά που εμείς ποτέ δεν περάσαμε σε προηγούμενες ή μεταγενέστερες εποχές∙ έγινες Εσύ αντικείμενο εξευτελισμών και χλευασμού από τους άπιστους για χάρη του Ισραήλ»[28].

Στην εβραϊκή συναγωγή το τελετουργικό της Μουσάφ για το Γιόμ Κιπούρ (Ημέρα του Εξιλασμού) περιλαμβάνει μια αξιοπρόσεκτη αρχαία προσευχή[29]:

Ο Μεσσίας, η Δικαιοσύνη μας, έφυγε από κοντά μας∙ μάς έχει καταλάβει τρόμος, γιατί δεν υπάρχει κανείς πια για να μας τακτοποιήσει απέναντι του Θεού. Εκείνος είναι που παίρνει επάνω Του τις αμαρτίες μας και εξαιτίας των αμαρτιών μας λογχίστηκε. Μεταφέρει στους ώμους Του τις αμαρτίες μας για να επιτύχει τη συγχώρηση των δικών μας αδικημάτων. Μέσω των πληγών Του έρχεται σ’ εμάς η Σωτηρία. Ω, Αιώνιε, είναι καιρός να μας Τον ξαναδημιουργήσεις! Σήκωσέ Τον από τη σφαίρα της γης, ανάδειξέ Τον από τη χώρα του Σηείρ[30], για να μας συγκεντρώσεις στο Όρος του Λιβάνου[31] για δεύτερη φορά με το χέρι του Γιννόν![32]

Ο διάσημος Raymundus Marti στο έργο του Pugio Fidei (Εγχειρίδιο πίστης) γύρω στο 1278 μ.Χ. παρουσίασε πολλές συλλογές από παλαιά ραβινικά χειρόγραφα –τα οποία τώρα είτε έχουν τελείως εξαφανιστεί είτε έχουν φτάσει ως εμάς σε πολύ αλλοιωμένη μορφή– η αυθεντικότητα των οποίων δεν αμφισβητείται από διασημότητες του κύρους του Ε. Β. Pusey, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Τα χειρόγραφα αυτά βεβαιώνουν ότι το 53 (νγ) κεφάλαιο του Ησαΐα αναφέρεται στο Μεσσία.

Παρά τις αντιρρήσεις που αντιτάχτηκαν από την Παλαιά Συναγωγή, ο περίφημος επιστήμονας, Ραβίνος Σλόμο Ιτσχάκι, γνωστός ως Ρασί από τη σύντμηση των αρχικών του (1040-1105 μ.Χ.), τον οποίο ακολούθησε ο μεγάλος γραμματικολόγος Δαβίδ Κίμχι (1160-1235), ερμήνευσε το κεφάλαιο 53 (νγ) του Ησαΐα ως αναφερόμενο στο λαό Ισραήλ. Η θέση του Ρασί στη συνέχεια έγινε η επίσημη θέση του εβραϊσμού. Αυτό όμως είναι κάτι του οποίου μπορεί εύκολα κανείς να καταλάβει την αιτία. Αν ο Ρασί έγραψε το σχόλιό του μετά το 1095 που η Σύνοδος του Κλερμόν είχε εγκαινιάσει την Πρώτη Σταυροφορία, είναι πολύ πιθανό ότι οι σφαγές των Εβραίων που ακολούθησαν τη Σταυροφορία τον επηρέασαν στο να θεωρήσει ότι ο Δούλος του Θεού που υποφέρει είναι ο λαός Ισραήλ.

Η θεωρία όμως του Ρασί και του Κίμχι απορρίφθηκε ως μη ικανοποιητική από επιστήμονες της ολκής του Ραβίνου Μοσέ Μπεν Μαϊμόν, κοινώς γνωστού ως Μαϊμονίδη ή Ραμπάμ από τη σύντμηση των αρχικών του (1135-1204), η γνώμη του οποίου επιβεβαιώνεται από το εβραϊκό τελετουργικό επισημοποιούμενη συνεπώς από τη συναγωγή.

Και όχι μόνο στην Παλαιά Συναγωγή αλλά και αργότερα, μέχρι και το 17^ο αιώνα μ.Χ., ραβίνοι ηγετικού αναστήματος, εναρμονιζόμενοι με το εβραϊκό τελετουργικό, ερμηνεύουν το κεφάλαιο 53 {νγ} του Ησαΐα ως αναφερόμενο στο Μεσσία.

Ο Ραβίνος Ναφταλί Μπεν Ασέρ Αλτσούλερ (τέλη 17^ου – αρχές 18^ου αιώνα) γράφει:

«Εκπλήσσομαι που ο Ρασί και ο Δαβίδ Κίμχι δεν τα ερμηνεύουν [τα εδάφια 52 {νβ} 13 – 53 {νγ} 12] όπως και το Ταργκούμ, δηλαδή ως αφορώντα το Μεσσία»[33].

Το παρακάτω προέρχεται από την πένα ενός σύγχρονου του Ραβίνου Αλτσούλερ, του Ραβίνου Μοσέ Αλσέχ, μαθητή του περίφημου Ραβίνου Γιοσέφ Κάρο που ήταν ο συγγραφέας του Σουλχάν Αρούκ:

«Μπορώ λοιπόν να παρατηρήσω ότι οι ραβίνοι μας ομόφωνα δέχονται και επιβεβαιώνουν τη γνώμη ότι ο προφήτης μιλά για το Βασιλιά-Μεσσία και θα προσχωρήσουμε κι εμείς στην ίδια αυτή άποψη»[34].

Ποιος όμως είναι ο Μεσσίας που εξιλεώνει για τον οποίο μιλά ο προφήτης; Η ιστορία δεν γνωρίζει κανέναν άλλο εκτός από τον Ιησού το Ναζωραίο ο οποίος εκπλήρωσε την προφητεία του 53 {νγ} κεφαλαίου του Ησαΐα. Μέσω Αυτού  ο Θεός αποκαλύφθηκε και μπήκε στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Μόνο Εκείνος ήταν τόσο Αγαθός και τόσο Μεγάλος ώστε να πραγματοποίησει την εξιλέωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Μόνο όταν ερχόμαστε και αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά Του γνωρίσματα σ’ αυτή την περιγραφή η οποία προξενεί δέος εξαφανίζονται οι αντιφάσεις που θολώνουν το νόημα. Το ότι ο υποφέρων Δούλος είναι ο Ιησούς, ο Μεσσίας,  αποδεικνύεται από τα παρακάτω:

1. Ήταν ένα ιστορικό πρόσωπο (Ματθ. 2 {β} 1: «Αφού δε εγεννήθη ο Ιησούς εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας, επί των ημερών Ηρώδου του βασιλέως, ιδού, μάγοι από ανατολών ήλθον εις Ιεροσόλυμα λέγοντες…»).

2. Ήταν ένα αθώο θύμα (Ιωάν. 8 {η} 46: «Τις από σας με ελέγχει περί αμαρτίας; εάν δε αλήθειαν λέγω, διά τι σεις δεν με πιστεύετε;»).

3. Υπέφερε θεληματικά (Ιωαν.  10 {ι} 17, 18: «Διά τούτο ο Πατήρ με αγαπά, διότι εγώ βάλλω την ψυχήν μου, διά να λάβω αυτήν πάλιν. Ουδείς αφαιρεί αυτήν απ’ εμού, αλλ’ εγώ βάλλω αυτήν απ’ εμαυτού». Επίσης Γαλ. 2 (β) 20: «…όστις με ηγάπησε, και παρέδωκεν εαυτόν υπέρ εμού»).

4. Υπέφερε αδιαμαρτύρητα (Ματθ. 27 {κζ} 12, 14: «Και ενώ εκατηγορείτο υπό των αρχιερέων και των πρεσβυτέρων, ουδέν απεκρίθη… Και δεν απεκρίθη προς αυτόν [τον Πιλάτον] ουδέ προς ένα λόγον· ώστε ο ηγεμών εθαύμαζε πολύ». Επίσης Φιλιππ. 2 {β} 8: «…γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού», καθώς και Α Πέτρ. 2 {β} 23: «…λοιδορούμενος δεν αντελοιδόρει, πάσχων δεν ηπείλει, αλλά παρέδιδεν εαυτόν εις τον κρίνοντα δικαίως»).

5. Τα πάθη Του τα υπέφερε από αγάπη. Στο πρόσωπο του Χριστού αποκαλύπτεται η λυτρωτική και συμφιλιωτική αγάπη του Θεού στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιήθηκε το Εξιλαστήριο Έργο Του. (Ιωάν. 3 {γ} 16: «Διότι τόσον ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε έδωκε τον Υιόν αυτού τον μονογενή, διά να μη απολεσθή πας ο πιστεύων εις αυτόν, αλλά να έχη ζωήν αιώνιον». Γι’ αυτό και ο Ιησούς είπε από το Σταυρό (Λουκ. 23 {κγ} 34): «Πάτερ, συγχώρησον αυτούς· διότι δεν εξεύρουσι τι πράττουσι»).

6. Τα πάθη Του ήταν αποτέλεσμα Θεϊκού Σχεδιασμού. Ήταν θέλημα του Θεού να λυτρώσει τον άνθρωπο μέσω του Ιησού Χριστού, σύμφωνα με τον προαιώνιο σκοπό Του (Εφεσ. 3 {γ} 11: «… κατά την αιώνιον πρόθεσιν την οποίαν έκαμεν εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών»).

7. Υπέφερε στη θέση άλλων, δηλαδή αντί γι’ αυτούς (Α Πέτρ. 2 {β} 24: «…όστις τα αμαρτίας ημών αυτός εβάστασεν εν τω σώματι αυτού επί του ξύλου, διά να ζήσωμεν εν τη δικαιοσύνη αποθανόντες κατά τας αμαρτίας»).

8. Τα πάθη Του ήταν λυτρωτικά –μια αποκάλυψη της δύναμης του Κυρίου–, δηλαδή ήταν αποτέλεσμα μιας παρέμβασης του Θεού στη ροή της ανθρώπινης ιστορίας προκειμένου να κάνει τους αμαρτωλούς σαν να ήταν δίκαιοι στα μάτια Του (Α Κορινθ. 1 {α} 30: «Αλλά σεις είσθε εξ αυτού εν Χριστώ Ιησού, όστις εγεννήθη εις ημάς σοφία από Θεού, δικαιοσύνη τε και αγιασμός και απολύτρωσις». Επίσης Α Πέτρ. 1 {α} 18-19: «… εξεύροντες ότι δεν ελυτρώθητε από της ματαίας πατροπαραδότου διαγωγής υμών δια φθαρτών, αργυρίου ή χρυσίου, αλλά διά του τιμίου αίματος του Χριστού, ως αμνού αμώμου και ασπίλου»).

9. Τα πάθη Του κατέληξαν στο θάνατο (Ματθ. 27 {κζ} 50: «Ο δε Ιησούς, πάλιν κράξας μετά φωνής μεγάλης, αφήκε το πνεύμα»).

10. Το θάνατο ακολούθησε η Ανάσταση (Πράξ. 1 {α} 3: «… εις τους οποίους και εφανέρωσεν εαυτόν ζώντα μετά το πάθος αυτού δια πολλών τεκμηρίων…». Επίσης Α Κορινθ. 15 {ιε} 4-8: «…και ότι ετάφη, και ότι ανέστη την τρίτην ημέραν κατά τας γραφάς…»).

11. Ο λυτρωτικός σκοπός του Θεού που πραγματοποιήθηκε με τη ζωή, το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού, θα φτάσει στην πλήρη εκπλήρωσή του στη Δευτέρα Παρουσία, όταν θα γίνει η εθνική ομολογία και μετάνοια του λαού Ισραήλ (Ζαχαρ. 12 {ιβ} 10: «Και θέλω εκχέει επί τον οίκον Δαβίδ, και επί τους κατοίκους της Ιερουσαλήμ, πνεύμα χάριτος και ικεσιών· και θέλουσιν επιβλέψει προς εμέ, τον οποίον εξεκέντησαν· και θέλουσι πενθήσει δι’ αυτόν, ως πενθεί τις δια τον μονογενή αυτού, και θέλουσι λυπηθή δι’ αυτόν, ως ο λυπούμενος δια τον πρωτότοκον αυτού». Επίσης  Ματθ. 24 {κδ} 30, 31: «[Κ]αι λέγετε, Εάν ήμεθα εν ταις ημέραις των πατέρων ημών, δεν ηθέλομεν είσθαι συγκοινωνοί αυτών εν τω αίματι των προφητών. Ώστε μαρτυρείτε εις εαυτούς, ότι είσθε υιοί των φονευσάντων τους προφήτας», καθώς και Ρωμ. 11 {ια} 25, 26: «Διότι δεν θέλω να αγνοήτε, αδελφοί, το μυστήριον τούτο (δια να μη υψηλοφρονήτε), ότι τύφλωσις κατά μέρος έγεινεν εις τον Ισραήλ, εωσού εισέλθη το πλήρωμα των εθνών· και ούτω πας Ισραήλ θέλει σωθή, καθώς είναι γεγραμμένον, “Θέλει ελθεί εκ Σιών ο Λυτρωτής, και θέλει αποστρέψει τας ασεβείας από του Ιακώβ…”»).

12. Ανέβηκε στον ουρανό και τώρα είναι εξαιρετικά υπερυψωμένος καθώς κάθεται στα δεξιά του Θεού (Ιωάν. 1 {α} 51: «Αληθώς, αληθώς σας λέγω, Από του νυν θέλετε ιδεί τον ουρανόν ανεωγμένον, και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον Υιόν του ανθρώπου». Επίσης Φιλιππ. 2 {β} 9-11: «Διά τούτο και ο Θεός υπερύψωσεν αυτόν, και εχάρισεν εις αυτόν όνομα το υπέρ παν όνομα· διά να κλίνη εις το όνομα του Ιησού παν γόνυ επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων· και πάσα γλώσσα να ομολογήση ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος, εις δόξαν Θεού Πατρός»). Εκτός αυτού, η Καινή Διαθήκη ξεκάθαρα βλέπει το 53 κεφάλαιο του Ησαΐα ως χωρίο που αφορά τον Ιησού Χριστό[35].

Η σχολή που υποστηρίζει τη «σύνθετη άποψη» θεωρεί το Δούλο του Κυρίου και ως το λαό Ισραήλ και ως τον Ιησού Χριστό. Αυτό αποτελεί ένα μείγμα αλήθειας και πλάνης. Η Καινή Διαθήκη είναι ξεκάθαρη πάνω σ’ αυτό το θέμα: το 53 (νγ) κεφάλαιο του Ησαΐα αφορά αποκλειστικά τον Ιησού Χριστό.

Οι αντιρρήσεις για το ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Δούλος του Θεού βασίζονται είτε σε απιστία για την προφητική ικανότητα των προφητών είτε σε άγνοια της διπλής φύσης του Μεσσία, ανθρώπινης και θείας –που όμως δεν αποκλείουν η μία την άλλη– είτε σε έλλειψη κατανόησης του διπλού σκοπού του Έργου Του: να υποφέρει και να πεθάνει και μετά ν’ αναστηθεί θριαμβευτικά και να πάρει την υψηλή θέση στα δεξιά του Θεού, όπως το προφήτεψε ο Ησαΐας:

«ΙΔΟΥ, ο δούλος μου θέλει ευοδωθή·

θέλει υψωθή, και δοξασθή, και αναβή υψηλά σφόδρα».

Β

Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ 

Η κεντρική ιδέα στο κεφάλαιο 53 (νγ) του Ησαΐα είναι η εξιλέωση η οποία πραγματοποιείται μέσω του Δούλου του Θεού. Η αναγκαιότητα και το γεγονός της εξιλέωσης τονίζονται κατ’ επανάληψη. Το πρώτο εδάφιο βεβαιώνει ότι πρόκειται για μια θεϊκή αποκάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας η οποία εκδηλώνεται διά μέσου της δύναμης του Θεού να σώζει. Η εξιλέωση δεν ξεκινά από τον άνθρωπο αλλά από το Θεό, παρόλο που δεν πρόκειται για ανάγκη του Θεού να συμφιλιωθεί με τον άνθρωπο αλλά μάλλον του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με το Θεό. Έχει τη σφραγίδα της θεϊκής επαλήθευσης, δηλ. την ανάσταση του Δούλου, κάτι που μετατρέπει την τραγωδία σε ένδοξη νίκη.

10. Εκείνον ο οποίος κατά θεϊκή επιταγή θυσιάστηκε,

για να εξιλεωθούμε εμείς,

ο Θεός τον ανέστησε και πάλι στη ζωή.

Έχει οπαδούς διά μέσου των αιώνων,

εκπληρώνοντας έτσι θριαμβευτικά το θεϊκό σκοπό

11. Μπαίνει στη δόξα διά μέσου των παθημάτων του

και φέρνει τη νίκη ενάντια στο κακό.

12. Γιαυτό του χαρίζω μεγάλους άνδρες ως λάφυρο

και ισχυρούς άρχοντες ως όφελος.

Αμαρτία είναι η διαστροφή της θέλησης και η επανάσταση εναντίον του Θεού. Προερχόμενη από την ελευθερία της θέλησης και παραβαίνοντας μια θεϊκή επιταγή, η αμαρτία προσβάλλει την εξουσία του Θεού και σπάζει την κοινωνία που υπάρχει μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Συνεπώς, συνεπάγεται βαρύτατες συνέπειες. «[Ο] μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος» (Ρωμ. 6 {στ} 23).

Για τους Εβραίους η θυσία ήταν μια έκφραση πίστης στο Θεό, πίστης στη δικαιοσύνη Του, η οποία μεταθέτει τη θανατική καταδίκη –που έπρεπε να επιβληθεί ως ποινή για την αμαρτία– στο υποκατάστατο θύμα και πίστης στην ελεητική Χάρη του Θεού. Η έννοια του «υποφέρειν» μέσω ενός αντικαταστάτη δεν ήταν άγνωστη στους Εβραίους αφού αποτελούσε τη βάση του όλου συστήματος των θυσιών τους το οποίο δίδασκε ότι ένας δίκαιος Θεός δεν μπορεί να συμβιβαστεί με την αμαρτία, αλλά επιβάλλεται να την τιμωρήσει με την πρέπουσα ποινή: θάνατο. Εντούτοις, επειδή ο Θεός είναι τόσο ελεήμονας, έχει κατά χάρη συστήσει ένα μέσο διά του οποίου η αμαρτία μπορεί να εξιλεωθεί μέσω της θυσίας χωρίς να παραβιάζεται η δικαισύνη Του. Γιατί, αν Εκείνος συγχωρούσε απλά και μόνο από συμπόνια ή επειδή ως Παντοδύναμος Θεός μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αυτό θα υπονόμευε την ηθική τάξη του Σύμπαντος.

Πέρα απ’ αυτό η εξιλέωση όχι μόνο είναι το μοναδικό σωστό μέσο για την αντιμετώπιση της αμαρτία αλλά, λόγω της δύναμής της να αναγεννά τον άνθρωπο, είναι και ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος. Μόνο μετά από τρομερό πόνο και θάνατο μπορεί ο «Άνθρωπος των θλίψεων» να αποκαταστήσει τη δικαιοσύνη και να χαρίσει νέα ζωή. Το χωρίο αυτό του Ησαΐα (10) δείχνει ξεκάθαρα ότι αυτή η εξιλέωση δεν θα μπορούσε να γίνει απλά και μόνο με τη διδασκαλία του Δούλου του Θεού, αλλά ότι συνιστά μια αέναη διαδικασία δεδομένου ότι, «αφού όμως δώσης την ψυχήν αυτού προσφοράν περί αμαρτίας», τότε και μόνο τότε «θέλει ιδεί έκγονα, θέλει μακρύνει τας ημέρας αυτού, και το θέλημα του Κυρίου θέλει ευωδοθή εν τη χειρί αυτού».

H ιεροτελεστία της θυσίας στην Παλαιά Διαθήκη ήταν ένας ΤΥΠΟΣ της θυσίας η οποία προσφέρθηκε στο Γολγοθά. Το αίμα των ζώων εξάγνιζε από την αμαρτία μόνο και μόνο επειδή ήταν το προμήνυμα της θυσίας για χάρη μας του Ιησού Χριστού ο σταυρικός θάνατος του οποίου χαρίζει την πραγματική εξιλέωση την οποία συμβόλιζαν όλες οι ιεροτελεστίες της θυσίας και για την οποία προφητεύει ο Ησαΐας στο 53 (νγ) κεφάλαιο όταν αναφέρεται στο Μεσσία ως «προσφορά περί αμαρτίας» –στα εβραϊκά ασάμ. Στην εξιλέωση των αμαρτιών μας δι’ αντιπροσώπου, διά του Χριστού, αποκαλύπτεται το μεγάλο έλεος του Θεού και ο αμαρτωλός άνθρωπος συγχωρείται. Ωστόσο, σύμφωνα με την αρχή της δικαιοσύνης που κυβερνά το Θεϊκό Βασίλειο, η αμαρτία δεν μένει ατιμώρητη. Μόνο ο Ιησούς Χριστός μπορούσε να προσφέρει τέτοια τέλεια εξιλέωση· γιατί στο Πρόσωπό Του δεν έχουμε έναν απλό άνθρωπο, ο οποίος, εξαιτίας των προσωπικών Του ικανοτήτων και της ασύγκριτης ποιότητας ζωής Του μάς αναγκάζει να Tον ακολουθούμε ή ένα μάρτυρα ο οποίος πεθαίνοντας για το συνάνθρωπό του μάς εμπνέει το σεβασμό. Έχουμε τον Ίδιο το Θεό που κατεβαίνει στο επίπεδο του ανθρώπου και πραγματοποιεί ο Ίδιος το Έργο της Λύτρωσης.

Η αρχή της εξιλέωσης δεν είναι απλά μια αφηρημένη θεολογική έννοια, ξέχωρη από τη ζωή. Ο πάνσοφος Θεός που γνωρίζει την ανθρώπινη καρδιά καλύτερα απ’ τον ίδιο τον άνθρωπο ξέρει επίσης και ποιο είναι το καλύτερο γιατρικό γι’ αυτήν. Είδαμε ότι το Εξιλαστήριο Έργο του Δούλου ακολουθείται από την ομολογία και μετάνοια των ανθρώπων που προηγουμένως ζούσαν σε πλάνη. Διά μέσου των αιώνων άντρες και γυναίκες που έδειξαν υπακοή στο Θείο Θέλημα και δέχτηκαν να οικειοποιηθούν τη σωτηρία που τους χάρισε ο Θεός, βρήκαν στην εξιλέωση «δύναμη Θεού» η οποία αναγέννησε και μεταμόρφωσε τη ζωή τους. Η νέa εν Χριστώ ζωή είναι μια έμπρακτη απόδειξη της αποτελεσματικότητας του Εξιλαστήριου Έργου. Παρόλο που η Εξιλέωση μάς φέρνει αντιμέτωπους με το διπλό αίνιγμα να υποφέρει και να πεθαίνει ένας Δούλος του Θεού ο οποίος είναι αθώος και τα πάθη αυτά να είναι κατ’ εντολή ενός Θεού δικαιοσύνης και αγάπης, τα πάθη Του και ο θάνατός Του οδηγούν στη νίκη και στη δόξα (Ησα. 53 {νγ} 10-12). Συνεπώς η Εξιλέωση, που δεν είναι παρά η παρεμβατική ενέργεια του Θεού στην ιστορία, είναι μια ηθική αναγκαιότητα στο Θεϊκό Σχέδιο για τη λύτρωση του ανθρώπου.

Άραγε όμως δεν συγχωρεί ο Θεός την αμαρτία με κανέναν άλλο τρόπο παρά μόνο με την εξιλέωση μέσω αίματος; Μερικοί ραβίνοι διδάσκουν ότι στις περιπτώσεις που ο Μωσαϊκός Νόμος επιβάλλει την ποινή του θανάτου –κατά την ορολογία της Αγίας Γραφής «η ψυχή εκείνη θέλει εξολοθρευθή εκ του Ισραήλ»[36]– , το μόνο αποτέλεσμα που έχει η μετάνοια και το Γιόμ Κιπούρ (Ημέρα της Εξιλέωσης) είναι η αναβολή της ποινής, ενώ η οριστική εξιλέωση επιτυγχάνεται με τα παθήματα. Υποστηρίζουν ότι η βλασφημία του ονόματος του Ουρανού (Θεού) εξιλεώνεται κατά το ένα τρίτο με τη μετάνοια την Ημέρα του Γιόμ Κιπούρ, κατά το άλλο ένα τρίτο με τα πάθη κατά τη διάρκεια του χρόνου, αλλά ότι η οριστική εξιλέωση δεν μπορεί να επιτευχθεί με κανένα άλλο μέσο εκτός από το θάνατο[37]. Η παράδοση της Σχολής του Ισμαήλ διδάσκει ότι η αμαρτία εξιλεώνεται με τα πάθη: «Η σωματική ποινή σβήνει κάθε ανθρώπινη κακία»[38]. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, η αποτελεσματικότητα του σωματικού πόνου είναι ακόμα μεγαλύτερη από κείνη της θυσίας, επειδή η πρώτη έχει επιπτώσεις στο πρόσωπο ενώ η δεύτερη στην περιουσία[39].

Εκτός απ’ αυτό, η εβραϊκή θρησκεία διδάσκει ότι τα πάθη και ο θάνατος των δικαίων επιδρούν εξιλεωτικά και πάνω σε άλλους. Στο τέταρτο βιβλίο των Μακκαβαίων υπάρχει μία προσευχή η οποία αποδίδεται στο μάρτυρα Ελεάζαρ:

«Συ, Κύριε, γνωρίζεις ότι ενώ θα έπρεπε να απολαμβάνω τη σωτηρία μου, εγώ πεθαίνω μέσα σε πύρινα μαρτύρια για χάρη του Νόμου Σου. Δείξε λοιπόν έλεος στο λαό Σου ικανοποιούμενος με τα δικά μου παθήματα για λογαριασμό τους. Κάνε το αίμα μου θυσία εξαγνισμού για χάρη τους και πάρε τη δική μου ζωή αντί για τη δική τους»[40] [41].

Και κλείνοντας ο συγγραφέας επιβεβαιώνει την έννοια των παθών για λογαριασμό άλλων ως εξής:

«Εκεί λοιπόν, αγιασμένοι προς χάρη του Θεού, δεν τιμήθηκαν μόνο με αυτή την τιμή[42], αλλά και με το ότι, για χάρη τους, οι εχθροί δεν κατεξουσίασαν το έθνος, ο τύραννος τιμωρήθηκε και η γη των πατέρων μας εξαγνίστηκε. Και αυτό επειδή εκείνοι έγιναν αντικαταστάτες πεθαίνοντας οι ίδιοι για τις αμαρτίες του έθνους. Έτσι, μέσω του αίματος αυτών των ευσεβών και του εξιλαστήριου θανάτου τους, η Θεία Πρόνοια έσωσε το λαό Ισραήλ ο οποίος ήταν προηγουμένως σε φοβερά άσχημη κατάσταση»[43].

Είναι απαραίτητο να γίνει μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ του Μωσαϊκού δόγματος της εξιλέωσης και των διδασκαλιών των ραβίνων –συχνά αντιφατικών–, όπως διαμορφώθηκαν βαθμιαία στους μεταγενέστερους αιώνες. Η προσευχή του Ελεάζαρ είναι εντυπωσιακή αλλά αντίθετη με τις Γραφές. Ούτε μετάνοια, ούτε «καλά έργα», ούτε φυσικός θάνατος –ακόμα και μάρτυρος– δεν μπορεί να ικανοποιήσει τον τέλειο Νόμο του Θεού, διότι «δεν υπάρχει πράττων αγαθόν· δεν υπάρχει ουδέ εις» (Ψαλμ. 14 {ιδ} 3· Ρωμ. 3 {γ} 12). Στην κάθε παράβαση αρμόζει η θεϊκή οργή και κατάρα, τόσο σ’ αυτή τη ζωή όσο και στην άλλη. Ο φυσικός θάνατος είναι μέρος της τιμωρίας για την αμαρτία. Δεν έχει εξιλεωτικό αποτέλεσμα ούτε για το ένα τρίτο, ούτε για το μισό, ούτε για κανένα τμήμα της ανθρώπινης αμαρτίας. Μετά το θάνατο –την προβλεπόμενη συνέπεια της ανθρώπινης αμαρτίας– έρχεται η κρίση. Αν όλοι οι άνθρωποι έχουν παραβιάσει τις εντολές του Θεού, όπως η Παλαιά Διαθήκη ολοφάνερα διδάσκει ότι έχει συμβεί, κι αν κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να προσφέρει εξιλεωτική θυσία για την αμαρτία του που να είναι αρεστή στο δίκαιο Θεό, τότε έργα ατομικού υπερηρωισμού είναι αδύνατα και ακόμα λιγότερο είναι δυνατή η εξιλέωση υπέρ τρίτων.

Παρόλο που οι ραβίνοι της μεσαιωνικής περιόδου έγραψαν εκτεταμένες προσευχές μετάνοιας, οι οποίες διαβάζονται ακόμα και σήμερα προ και κατά τη διάρκεια του Γιόμ Κιπούρ (Ημέρα της Εξιλέωσης), μεταξύ των μαζών η συνειδητοποίηση της αμαρτίας και η ανάγκη για σωτηρία ατόνησε βαθμιαία. Στη συνέχεια, ως αποτέλεσμα της διαμάχης μεταξύ ιουδαϊσμού και των χριστιανικών εκκλησιών, η έννοια ενός Λυτρωτή ο οποίος υποφέρει για τον εξιλασμό των ανθρώπων, έγινε όλο και λιγότερο ευπρόσδεκτη.

Ορισμένοι επιστήμονες διαφωνούν με την εξιλέωση επί ηθικής βάσης. Όμως η συναίσθηση της ενοχής και η βαθιά επιθυμία για συγχώρηση είναι κάτι το δεδομένο στην ανθρώπινη εμπειρία. Όχι μόνο η Αγία Γραφή αλλά ακόμα και οι μυθιστοριογράφοι και οι θεατρικοί συγγραφείς τονίζουν αυτή τη βασική αλήθεια. Επίσης, όλων των σχολών οι ψυχολόγοι διδάσκουν ότι μεταξύ των τριών κυρίων αιτίων της αγχωτικής νεύρωσης –μετά την αίσθηση της έλλειψης σκοπού– είναι η αίσθηση της ενοχής. Η αρχή του να σηκώνει ένα άτομο τη συλλογική ενοχή της κοινωνίας δεν είναι αδικία, δεδομένου ότι ο αναμάρτητος Δούλος του Θεού δέχεται θεληματικά να υποστεί τη θεία καταδίκη για την αμαρτία.

Παρόλο που μερικοί μπορεί να βρίσκουν την ιδέα του να υποφέρει ο ένας για τους άλλους τρομερή, δεν υπάρχει ηθική απρέπεια όταν η αγάπη παρεμβαίνει θεληματικά με το σκοπό να πάθει και να σώσει τον αμαρτωλό από τις συνέπειες της παραβίασης που του άξιζαν, το ίδιο όπως δεν υπάρχει ηθική απρέπεια όταν ο πιστωτής, από μόνος του, διαγράφει ένα χρέος που του όφειλαν κι έτσι χάνει ο ίδιος. Πέρα απ’ αυτό, ο ηθικός νόμος της εξιλέωσης μέσω αυτοθυσίας εφαρμόζεται σε ολόκληρη τη φύση. Το ορυκτό βασίλειο θυσιάζεται για το φυτικό, το φυτικό για το ζωικό και το ζωικό για χάρη του ανθρώπου. Αυτό όμως δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ανάλογο της θυσίας του Ιησού Χριστού η οποία δεν έχει αντίστοιχο πουθενά στη φύση και αποτελεί το μοναδικό και μεγαλύτερο έργο της άνευ όρων αγάπης του Θεού.

Ο Anders Nygren το θέτει σωστά όταν λέει πως «η αγάπη του Σταυρού» είναι μια «αγάπη που παραχωρεί τον εαυτό της, που θυσιάζεται, μέχρις εσχάτων… είναι ο τρόπος του Θεού προς τον άνθρωπο»[44]. Δείχνοντας τη μέγιστη αυτή αγάπη για την ανθρωπότητα, ο Δούλος του Θεού έδωσε «την ψυχήν αυτού προσφοράν περί αμαρτίας» (εδ. 10). Αποδεχόμενος την εξιλέωση, ο άνθρωπος αποδέχεται αυτή την αγάπη του Θεού που αποκαλύπτεται εν τω Χριστώ.

Ένας διαπρεπής ιστορικός της εκκλησίας λέει επί του προκειμένου:

«Σε κανένα παρακλάδι της Δυτικής Εκκλησίας δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί να αποδώσει τιμή για τη συμβολή στην προώθηση ανθρωπιστικών ιδεωδών. Και οι μη χριστιανοί έχουν επίσης ευρύτατα συμβάλει στο έργο της εξάπλωσης του μοντέρνου θετικού πνεύματος της καλοσύνης. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το χρέος για την απαρχή του κινήματος το οφείλουμε στον τύπο εκείνο του Προτεσταντισμού ο οποίος διακρίνεται για την σημασία που αποδίδει στο δόγμα της Εξιλέωσης… Η ιστορία έχει δείξει πως η σκέψη ότι ο Χριστός είναι επάνω στο Σταυρό αποτελεί το δυνατότερο απ’ όλα τα ερεθίσματα για συμπόνια προς τους υποφέροντες και για αγανάκτηση κατά των αδικούντων…Το μεταγενέστερο ευαγγελικό κίνημα, που είδε στο θάνατο του Χριστού το μέσο για την κατά Χάρη (δηλαδή χωρίς αντάλλαγμα) σωτηρία για την αμαρτωλή ανθρωπότητα, είχε ως συνέπεια να κάνει τους οπαδoύς του υπέρμαχους των δικαιωμάτων των αδυνάτων…των μεταρρυθμίσεων του σωφρονιστικού συστήματος, της απαγόρευσης του δουλεμπορίου, της κατάργησης της δουλείας, της προστασίας των παιδιών, της καμπάνιας εναντίον της βαρβαρότητος κατά των ζώων.  Όλα αυτά ήταν το αποτέλεσμα της μεγάλης ευαγγελικής αναζωπύρωσης του 18^ου αιώνα. Οι ανθρωπιστικές τάσεις του 18^ου αιώνα τις οποίες, οφείλουμε να ομολογήσουμε, υιοθέτησαν όλες οι χριστιανικές κοινότητες και τις οποίες συναγωνίζονται οι μη χριστιανικές φιλανθρωπικές κινήσεις, αποτελούν το μεγαλύτερο θρίαμβο της δύναμης και της επιρροής του Χριστού»[45].

Επί είκοσι περίπου αιώνες ο Χριστός έφερε σωτηρία στους ανθρώπους. Η Θεϊκή Αγάπη μάς φέρνει αντιμέτωπους με μια πρόκληση μπρος στην οποία δεν είναι δυνατό να μείνει κανείς ουδέτερος. Αλλά είναι και επικίνδυνο, γιατί η κάθε ανθρώπινη ψυχή έχει να δώσει απολογισμό ενώπιον της Θείας Δικαιοσύνης για την απάντηση την οποία θα δώσει σ’ αυτή την πρόκληση. Η απογοήτευση που βασιλεύει στους κύκλους των φοιτητών είναι κάτι το τρομερό. Σε μια ανακοίνωση που έκανε στον Αμερικανικό Ιατρικό Σύνδεσμο ο καθηγητής Matthew Ross του Πανεπιστημίου του Χάρβαρτ ανέφερε ότι το 1966 περίπου εκατό χιλιάδες φοιτητές απειλούσαν ότι θα αυτοκτονήσουν και ότι ένας στους 10 τελικά το επιχείρησε. Αφού η εξιλέωση είναι μια ηθική αναγκαιότητα για το ανθρώπινο γένος στο σύνολό του, αυτό θα πρέπει επίσης να ισχύει και για κάθε μέλος του ανθρώπινου γένους. Για να το οικειοποιηθεί κανείς αυτό και να το κάνει κτήμα του, πρέπει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά να πάρει μια απόφαση και με εμπιστοσύνη και υποταγή να αγκαλιάσει τη λύτρωση που του χάρισε ο Θεός μέσα από το Εξιλεωτικό Έργο που έκανε ο Ιησούς Χριστός επάνω στο Σταυρό στο Γολγοθά.

Τούτη τη στιγμή έλα στο Σωτήρα

που απαλά σε προσκαλεί.

Σκύψε με μετάνοια αληθινή

και το γόνυ εμπρός Του κλίνε.

Περιμένει δώρα να χαρίσει

Σωτηρία, ειρήνη και αγάπη

-που’ ναι για τη γη αυτή χαρά

και μια κατοικία στα ουράνια.

---

* Η μετάφραση της γνωστής αυτής μελέτης, The Challenge of the Ages: New Light on Isaiah 53 —από την ίδια μεταφράστρια—, η οποία παρουσιάστηκε στην Ελλάδα για πρώτη φορά πριν μερικά χρόνια από τις εκδόσεις ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ (χωρίς χρονολογία) ήταν από μία προγενέστερη έκδοση του πρωτοτύπου, συγκεκριμένα τη 10^η αναθεωρημένη έκδοση. Από την ίδια έκδοση του πρωτοτύπου είχε γίνει και η δεύτερη ελληνική έκδοσή της το 2005 από τη μεταφράστρια. Η παρούσα όμως μετάφραση (2013), η οποία είναι υπό έκδοση στην Ελλάδα, έχει γίνει από την 21^η αναθεωρημένη έκδοση του πρωτοτύπου (Research Press, N.Y., 1970).

[1] Αυτό εναρμονίζεται με τα εδάφια 14α και 15β και ενισχύεται από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα.

[2] Η εβραϊκή λέξη «λισμουατένου» σημαίνει στην κυριολεξία εκείνο το οποίο ακούσαμε ή διακηρύχτηκε. Στο πλαίσιο όμως αυτού του κειμένου, επειδή ακολουθεί το «και ο βραχίων του Κυρίου εις τίνα απεκαλύφθη;» και  λαμβανομένης υπόψη και της γνωστής αρχής του παραλληλισμού στην εβραϊκή ποίηση, εκείνο που υπονοείται είναι αναμφισβήτητα «το Θείο Κήρυγμα».

[3] «Ο βραχίων του Κυρίου» σημαίνει εδώ τη δύναμη του Θεού να σώζει, να κάνει λυτρωτικό έργο (βλ. Iii. 10). Αποκαλυπτικά παίρνουμε τη γεύση μιας θεϊκής πράξης. Η σημασία του εδ. 1 συνεπώς είναι «ποιος έχει πιστέψει στην αποκάλυψη που μας κάνει γνωστή η σωτηριακή δύναμη του Θεού;»

[4] Στο εβραϊκό κείμενο λείπει στο σημείο αυτό ένα σύμφωνο, το «νουν».

[5] Η εβραϊκή λέξη «χολί», που σημαίνει αρρώστια, έχει μια ευρύτερη σημασία και μπορεί επίσης να αναφέρεται γενικότερα στα παθήματα, περιλαμβανομένης και της λύπης, καθώς και να συμβολίζει την αμαρτία.

[6] «[Η] ειρήνη ημών» προκύπτει από τη λύτρωση από την αμαρτία διότι έτσι αποκαθίσταται η κοινωνία μας με το Θεό, πράγμα το οποίο έχει ως συνέπεια την ειρήνη.

[7] Το «ιάθημεν» αναφέρεται στην πνευματική ίαση η οποία έρχεται με τη σωτηρία.

[8] Βλ.την Πεσιτά (Συριακή μετάφραση των Γραφών) καθώς και την ισπανική απόδοση του Cipriano de Valera.

[9] Κρίση, δηλαδή επιβολή ποινής, εδώ σημαίνει θάνατος.

[10] Έτσι και ‘Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας’, Χειρόγραφο Α του Ησαΐα από το Σπήλαιο Ι του Κουμράν.

[11] Βλ. τη μετάφραση των Εβδομήκοντα.

[12] ‘Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας’, Χειρόγραφο Α του Ησαΐα από το Σπήλαιο Ι του Κουμράν.

[13] «Έκγονα» σ’ αυτό το περιεχόμενο σημαίνει «οπαδούς».

[14] Για την υπόσχεση της δόξας που ακολουθεί τα πάθη βλ. το ‘Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας’, Χειρόγραφα Α και Β του Ησαΐα, καθώς και τη μετάφραση των Εβδομήκοντα όπου γίνεται λόγος για «φως».

[15] Στο αγγλικό πρωτότυπο αυτά τα εδάφια έχουν αποδοθεί από το συγγραφέα σε δική του ελεύθερη μετάφραση κατευθείαν από τα εβραϊκά. Πρόκειται για μια μετάφραση η οποία ακολουθεί το ρυθμό του εβραϊκού κειμένου και είναι κατά λέξη, όπου αυτό είναι δυνατό, αν δηλ. δεν αλλοιώνεται ή άλλως πως βλάπτεται η έννοια του μεγάλου αυτού ποιήματος. Στην ελληνική μετάφραση απλά παραθέτουμε το κείμενο του Ησαΐα από την Αγία Γραφή των εκδόσεων της Βιβλικής Εταιρείας σε μετάφραση Νεόφυτου Βάμβα (Σ.τ.μ).